Ameryka Północna

Swoim kształtem kontynent przypomina trójkąt, którego szczyt znajduje się na południu. Z kontynentem związane są: Grenlandia (największa wyspa na świecie), Archipelag Arktyczny, Wyspy Królowej Charlotty, Aleuty i Indie Zachodnie. Od zachodu Amerykę Północną otacza Ocean Spokojny, od północy Ocean Arktyczny, a od wschodu Ocean Atlantycki. Grenlandia jest oddzielona od Islandii Cieśniną Duńską. Na północnym-zachodzie Ameryka Północna oddzielona jest od Azji Cieśniną Beringa. Na południu ma połączenie lądowe z Ameryką Południową^[1].

Skrajne punkty Ameryki Północnej jako kontynentu^[5]:

• na północy – Półwysep Murchisona (71°58′N),
• na południu – Punta Mariato (7°12′N),
• na zachodzie – Przylądek Księcia Walii (168°05′W),
• na wschodzie – Cape St. Charles (55°40′W).

Rozciągłość kontynentu wschód-zachód (od Alaski do Labradoru) wynosi 5600 km, rozciągłość północ-południe 7175 km^[5].

Największą wyspą w Ameryce Północnej (i na świecie) jest Grenlandia zajmująca powierzchnię 2,175 mln km²^[6].

Najwyższym szczytem Ameryki Północnej jest położony w Kordylierach Mount McKinley (również: Denali^[7]) o wysokości 6190 m^[8][9][10]. Najniżej położony punkt (86 m p.p.m.) znajduje się w Dolinie Śmierci^[1]. Północ tworzy tarcza laurentyńska (znana również jako kanadyjska)^[5]. W zachodniej części kontynentu rozciągają się Kordyliery^[11]. Na południowym zachodzie Stanów Zjednoczonych znajdują się wyżyny Kolorado^[12]. Przedłużeniem systemu Kordylierów na południu jest Wyżyna Meksykańska^[13]. W środkowej części kontynentu, od wybrzeża arktycznego do Rio Grande w środkowym Teksasie znajdują się Wielkie Równiny^[14]. Wschodnia część Ameryki Północnej (od Nowej Fundlandii do północnej Alabamy) jest zdominowana przez Appalachy^[5][15]. Linia brzegowa liczy ok. 60 tys. km^[1].

Na północy panuje klimat polarny i subpolarny. Północna-wschodnia część kontynentu jest chłodna. Na zachodzie dominuje klimat umiarkowany, zaś na południu klimat podzwrotnikowy^[5]. Główną rzeką jest Missisipi, która wraz z Missouri i Ohio odprowadzają wody z około 15% powierzchni Ameryki Północnej do Zatoki Meksykańskiej. Inne ważne rzeki to: Mackenzie i Rzeka Świętego Wawrzyńca^[16]. Ta ostatnia łączący pięć Wielkich Jezior (Erie, Huron, Jezioro Górne, Micigan i Ontario), będących największym zbiornikiem wody słodkiej na Ziemi^[14][16].

Pustynie zajmują powierzchnię 5,5%, półpustynie 11,2%^[2].

Na północy pustynie arktyczne, tundra, lasy iglaste, ku południu przechodzą w lasy mieszane i liściaste, w części środkowej prerie, na pd.-zach. półpustynie i pustynie. W Kordylierach górskie lasy iglaste i roślinność alpejska, na wybrzeżach Ameryki Środkowej lasy równikowe^[17]. Fauna ssaków zróżnicowana, m.in.: wół piżmowy, renifer karibu, jeleń wirginijski, niedźwiedzie (baribal, grizzly), bizon amerykański (w rezerwatach)^[18].

Pierwszymi mieszkańcami Ameryki Północnej były ludy, który wyemigrowały z Syberii do Ameryki Północnej podczas epoki lodowej^[1]. Potomkami tych ludów są rdzeni Indianie, Aleuci, Innuici, stanowiący współcześnie mniejszość mieszkańców kontynentu^[1][19]. Największą grupę ludności stanowią ludzie pochodzenia europejskiego. W Ameryce Północnej żyją również ludzie pochodzenia azjatyckiego i afrykańskiego oraz Latynoamerykanie^[1]. W latach 1950–2008 liczba ludności się podwoiła. Rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne i jest następstwem silnego zróżnicowania środowiska naturalnego^[20].

W 2005 roku na kontynencie znajdowały się trzy zespoły miejskie liczące więcej niż 10 mln mieszkańców: Meksyk (ok. 22 mln), Nowy Jork-Newark (18,8 mln), Los Angeles–Long Beach–Santa Ana (17,7 mln)^[20].

Ameryka Północna posiada duże zasoby bogactw mineralnych, lasów, słodkiej wody oraz żyznych gleb. Z tych względów kontynent stał się jednym z najbardziej rozwiniętych gospodarczo regionów na świecie, jednak poziom rozwoju społeczno-gospodarczego jest znacznie zróżnicowany. Na skutek przypływy imigrantów z Europy, którzy posługiwali się najnowszymi osiągnięciami technicznymi, inwestycji w transport oraz bogactwom naturalnym Stany Zjednoczone i Kanada stały się jednymi z najbogatszych państw na świecie. Państwa Ameryki Środkowej odznaczają się słabszym poziomem gospodarczym. Na przestrzeni lat rozwój gospodarczy hamowały: mniejszy od Stanów Zjednoczonych i Kanada przypływ imigrantów, rozdrobnienie tego obszaru na szereg małych państw i kolonii oraz niestabilność polityczna w regionie. W wielu państwach Ameryki Środkowej z bogactwa generowanego przez rozwój gospodarczy korzysta niewielka grupa osób. Nierówności społeczne w mniejszym stopniu dotykają również Stany Zjednoczone i Kanadę^[1].

• Terytoria autonomiczne Danii: Grenlandia^[44].
• Departamenty i regiony zamorskie Francji: Gwadelupa, Martynika^[45].
• Terytoria zamorskie Francji: Saint-Barthélemy, Saint-Martin, Wyspa Clippertona^[a][50].
• Wspólnoty zamorskie Francji: Saint-Pierre i Miquelon^[51].
• Gminy zamorskie Holandii: Saba, Sint Eustatius^[52].
• Kraje autonomiczne Holandii: Sint Maarten^[51].
• Terytoria nieinkorporowane Stanów Zjednoczonych: Navassa (stanowiące obszar roszczeń Haiti), Portoryko, Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych^[53]
• Terytoria zamorskie Wielkiej Brytanii: Anguilla, Bermudy, Brytyjskie Wyspy Dziewicze, Kajmany, Montserrat, Turks i Caicos^[54].

• HeikeH. Barnitzke HeikeH. i inni, Oxford Wielka Encyklopedia Geografii, t. 3. Ameryka Północna i Południowa, Oxford Educational, 2001, ISBN 83-7425-137-9 .
• Oxford Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 12. Krajobrazy Ziemi i cuda przyrody, Bielsko-Biała: Pascal, 2002, ISBN 83-7425-146-8 .
• Oxford Wielka Encyklopedia Geografii. Tom 14. Błękitna Planeta: Historia Ziemi, Bielsko-Biała: Pascal, 2003, ISBN 83-7425-146-8 .
• Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej przy Głównym Geodecie Kraju, Urzędowy wykaz nazw państw i terytoriów niesamodzielnych, wyd. V, Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2019 .

• Ameryka Północna na przestrzeni wieków