Radomir Putnik

Urodził się jako syn Dimitriego Putnika, nauczyciela w Kragujevacu. Uczęszczał do szkoły artylerii w Belgradzie, którą ukończył w 1863 roku. W późniejszych latach był założycielem Akademii Wojennej w Serbii. W 1879 ożenił się z Ljubicą Bojović, córką kapitana, z którą miał siedmioro dzieci (trzy córki i czterech synów)^[1].

Putnik słynął z tego, że był bardzo ascetycznym i introwertycznym mężczyzną, lecz bardzo profesjonalnie i skrupulatnie podchodzącym do swoich obowiązków. Bardzo dużo palił, co w przyszłości miało odbić się na jego stanie zdrowia.

W latach 1876–1878 uczestnik wojny serbsko-tureckiej, której efektem było odzyskanie niepodległości przez Serbię. Od 1886 do 1895 profesor w Akademii Wojennej^[2]. Od 1889 Szef Sztabu armii serbskiej, jednakże konflikt z królem Milanem I Obrenowiciem i jego następcą Aleksandrem zmusił go do ustąpienia i zatrzymał jego karierę^[2]. W 1903 pucz wojskowy obalił dynastię Obrenowiciów, wynosząc na tron dynastię Karadziordziewiciów. Po wojskowym zamachu stanu przeciwko królowi Aleksandrowi I, zamordowanemu przez organizację Czarna Ręka, Putnik został zrehabilitowany i przywrócony do służby na stanowisko szefa sztabu. W 1903 został awansowany do stopnia generała. Był twórcą reorganizacji armii serbskiej i zwolennikiem promocji młodych, zdolnych oficerów^[3].

Trzykrotnie (w latach 1904–1905, 1906–1908 i w 1912) był ministrem wojny^[4].

W 1912 po wybuchu I wojny bałkańskiej stał na czele zwycięskich starć armii serbskiej w walkach z Turkami. 24 października 1912 rozgromił armię turecką Zeki Paszy w bitwie pod Kumanowem^[5]. W wyniku zasług wojennych po tej bitwie otrzymał awans na najwyższy w armii serbskiej stopień vojvody (marszałka) Serbii. Putnik był pierwszym oficerem w historii, który otrzymał ten stopień^[5]. Podczas II wojny bałkańskiej 30 czerwca 1913 wojska serbsko-czarnogórskie (190 tysięcy żołnierzy) pod jego dowództwem pokonały w bitwie nad rzeką Bregalnicą w Macedonii 130 tysięczną armię bułgarską^[6].

Po wybuchu I wojny światowej mianowany przez króla Piotra I głównodowodzącym wojsk serbskich. Mimo kłopotów ze zdrowiem stanowisko przyjął. Podczas walk obronnych autor wielkich militarnych zwycięstw nad armią austro-węgierską (wykonawcami byli przeważnie młodsi oficerowie, Putnik z uwagi na zły stan zdrowia większość czasu spędzał w sztabie planując operacje bojowe). Po wojnach bałkańskich wojsko serbskie było zaprawione w bojach i dobrze znało się na rzemiośle wojennym w trudnym górzystym terenie. Sprawiło to, że ofensywa Austro-Węgier na Serbię w 1914 roku nie zakończyła się sukcesem. W sierpniu 1914 armia serbska pokonała wojska austro-węgierskie w bitwie na górze Cer^[7]. Putnik był autorem spektakularnego zwycięstwa nad armią austro-węgierską nad rzeką Kolubarą (grudzień 1914), która zakończyła się odbiciem zajętego przez Austriaków Belgradu i wkroczeniem wojsk serbskich na terytorium Austro-Węgier^[8]. Pokonanie 450 tysięcznej armii generała Oskara Potiorka było wybitnym dziełem sztuki wojennej. Po tym zwycięstwie nastąpiła stabilizacja frontu na linii rzek Dunaj, Sawa i Drina do jesieni 1915 roku^[9].

Na jesieni 1915 roku wojska niemieckie, austro-węgierskie i bułgarskie dowodzone przez marszałka Augusta von Mackensena, z trzech stron rozpoczęły ofensywę przeciwko Serbii siłami ok. 300 tysięcy żołnierzy^[10]. Otoczone wojska serbskie nie miały szans na zwycięstwo i po przegranych bitwach nad Moravą, na Ovczym Polu i decydującej na Kosowym Polu na przełomie listopada i grudnia 1915 roku Putnik rozkazał wycofanie sił przez Czarnogórę w stronę Albanii z nadzieją na udaną ewakuację na Wyspy Jońskie^[11]. Z powodu braków zaopatrzenia, zimowa przeprawa sił serbskich przez wrogo nastawiony kraj została okupiona ogromnymi stratami. Szacuje się, że z powodu zimna, głodu i ataków nieprzyjaciela zginęło ok. 100 tysięcy żołnierzy serbskich. Do wybrzeża Adriatyku udało się dotrzeć ok. 125 tysięcy żołnierzy. Zostali oni przetransportowani przez francuską flotę na wyspę Korfu w celu przegrupowania^[12].

W 1916 roku złożył dowództwo i przeszedł w stan spoczynku^[11]. Ciężko schorowany (z uwagi na słabość do tytoniu cierpiał na rozedmę płuc) wyjechał do Francji na leczenie. W sojuszniczym kraju witany był z honorami, a rząd francuski podarował mu willę. 17 maja 1917 zmarł we francuskiej Nicei^[13]. Jest uznawany za jednego z najwybitniejszych serbskich wojskowych.

• Живан Ј. Ранковић: Војвода Радомир Путник: Његов живот и рад. Сарајево: Државна штампарија, 1926. (serb.).
• Саво Скоко: Војвода Радомир Путник. T. том 1. Београд: Београдски издавачко-графички завод, 1985. ISBN 978-86-13-00453-0. (serb.).