Va banque (teleturniej)

Pierwszą odsłonę programu, nadawaną w latach 1996–2003, prowadził aktor Kazimierz Kaczor. Pierwszym gospodarzem wznowionej odsłony teleturnieju, nadawanej od 2020 roku, był dziennikarz sportowy Przemysław Babiarz. Jego miejsce zajął w 2024 twórca internetowy i przedsiębiorca Radosław Kotarski (od 2024)^[4][5].

Konwencja teleturnieju zakłada podawanie uczestnikom odpowiedzi, do których ci muszą układać pytania^[6]. Na przykład:

• Hasło: Był to syn Mieszka I oraz pierwszy koronowany władca Polski.
• Prawidłowa odpowiedź-pytanie: Kim był Bolesław I Chrobry?

Gdyby uczestnik nie zadał pytania, jego odpowiedź byłaby potraktowana jako nieprawidłowa^[c]. Gracz może zadawać pytania w bardzo różny sposób (byleby były one prawidłowo sformułowane), jednak koniecznością jest forma pytająca i zawarcie w nim szukanego rozwiązania.

Zgodnie z regułą, odpowiedź musi być sformułowana w formie pytania. Odpowiedź nie musi być sformułowana po polsku, a niektórzy gracze są znani z formułowania odpowiedzi w ojczystym języku podmiotu. Na przyklad:

• Haslo: Polski żołnierz Kazimierz Pułaski zginął w amerykańskiej wojnie o niepodległość podczas bitwy o to miasto w 1779 r., w której odbywały się zawody żeglarskie na Igrzyskach Olimpijskich w 1996.
• Prawidłowa odpowiedź-pytanie: What is Savannah (Georgia)?

Odpowiedź w języku angielskim ma z reguły formę pytania i jest prawidłowa.

W każdym odcinku bierze udział trzech zawodników. Gra składa się z trzech rund.

Rundy pierwsza i druga

Zasady pierwszej i drugiej rundy są względem siebie analogiczne.

Zawodnicy mają przed sobą planszę z 30 hasłami – po 5 w 6 kategoriach tematycznych. Każde z haseł ma określoną wartość pieniężną, w pierwszym etapie są to: 100 zł, 200 zł, 300 zł, 400 zł i 500 zł^[7] (w pierwszych odcinkach prowadzonych przez Kazimierza Kaczora: 50, 75, 100, 125, 150 złotych; potem do 2003 roku włącznie: 100, 150, 200, 250, 300 złotych), w etapie drugim natomiast stawki są dwa razy wyższe^[7]. Grę w pierwszym etapie rozpoczyna zwycięzca poprzedniego odcinka (lub gracz wylosowany, jeśli wśród uczestników nie ma kontynuującego grę), w etapie drugim zawodnik z najmniejszym dorobkiem^[7]. W przypadku, gdy dwóch graczy ma taki sam najniższy wynik lub wszyscy trzej gracze mają taki sam wynik, pod koniec pierwszej rundy gracz z takim samym wynikiem, który odpowiedział na ostatnie poprawne pytanie, wybiera jako pierwszy w drugiej rundzie. Ta zasada została wprowadzona we wrześniu 2021 r. .^[8]

Gra przebiega w sposób następujący: jeden z graczy wybiera hasło. Zawodnik, który zgłosi się najszybciej i udzieli właściwej odpowiedzi (w formie pytania), wybiera kolejne hasło^[7].

Gracze nie mogą naciskać urządzenia sygnalizacyjnego, dopóki światło obwodowe wokół planszy do gry nie zacznie migać. Urządzenie sygnalizacyjne, oficjalnie znane jako ELVIS, od angielskiego akronimu elektronicznego systemu weryfikacji informacji o blokadzie (Electronic Lockout Verification Information System), jest aktywowane, gdy gospodarz skończy czytać odpowiedź, gdy sędzia naciśnie spust, aby zapalić światło obwodowe na planszy do gry. Jeśli gracz popełni falstart, naciskając urządzenie przed mignięciem światła, ELVIS uniemożliwi temu graczowi naciśnięcie brzęczyka przez 0,25 sekundy. Jeśli jeden z graczy zada złe pytanie, system zostanie ponownie aktywowany dla pozostałych dwóch graczy przez kolejne migające światło na planszy do gry^[9][10].

Za poprawną odpowiedź zawodnik otrzymuje wskazaną stawkę, za błędną jest ona odejmowana od stanu konta (dopuszczalny jest „debet”). Gdy nikt się nie zgłosi, nikt nic nie traci^[7].

W wersji z 2020 r., jeśli uczestnik odpowie na zwykłą odpowiedź (nie Premia) w pierwszej rundzie, która nie ma formy pytania, gospodarz da mu przypomnienie. Jednak jeśli uczestnik zapomni sformułowania w odpowiedzi Premia lub w drugiej lub ostatniej rundzie, gracz zostanie automatycznie uznany za błędnego^[11].

Etap kończy się po odsłonięciu wszystkich haseł lub po upływie przewidzianego czasu gry.

Teoretyczny maksymalny wynik to 283 200. Wymagałoby to, aby Premia miała wartość 100, a gracz zadał 29 poprawnych pytań we wszystkich pozostałych polach przed znalezieniem Premia w 100 wskazówce jako 30. (ostatniej) wskazówki, stawiając zakład va banque na 17 800 w pierwszej rundzie. Następnie gracz zadałby 28 poprawnych pytań we wszystkich pozostałych polach w drugiej rundzie (17 600), co dałoby łącznie 35 400, zanim dwie ostatnie odpowiedzi, w 200 wskazówkach, zostaną rozegrane jako Premia, w których stawiane są zakłady va banque, 70 800 za pierwszą i 141 600 po drugiej. Następnie gracz stawia ostatni zakład va banque w ostatniej rundzie, aby ponownie podwoić wynik do 283 200.

Premia (Daily Double)

Odpowiedź Premia („Daily Double”) jest ukryta za jedną odpowiedzią w pierwszej rundzie i dwiema odpowiedziami w drugiej rundzie (ale nie zawsze może być odkryta w trakcie rundy)^[d][7]. Tylko gracz, który wybrał Premię, może odpowiedzieć. Prawidłowa odpowiedź dodaje wartość zakładu do wyniku gracza, podczas gdy nieprawidłowa odpowiedź lub brak odpowiedzi odejmuje tę samą wartość. Niezależnie od tego, czy pytanie jest prawidłowe, czy błędne, ten sam gracz wybiera kolejną odpowiedź.

Forrest Bounce

Zaczynając od dołu od wskazówek o wysokiej wartości, jest częścią „Forrest Bounce”, nazwanego na cześć Chucka Forresta, mistrza pięciu gier z 1985 roku w wersji amerykańskiej, w której gracze losowo wybierają odpowiedzi, aby zdezorientować przeciwników. „Bounce” pojawia się, gdy gracze wybierają różne kategorie. Powiedział: „Podstawową kwestią jest to, że wiesz, dokąd zmierzasz, a (twoi przeciwnicy) nie”^[12].

James Holzhauer, mistrz 32 gier z 2019 roku (w 2004 roku wersja amerykańska zniosła limit pięciu dni), twierdzi, że powodem Forrest Bounce jest „próba wygrania wszystkich wskazówek o wyższej wartości na początku gry, aby mieć więcej pieniędzy do obstawiania, jeśli trafi na jedno z pożądanych pól premii”^[13].

Finał

Do trzeciej rundy wchodzą tylko uczestnicy z dodatnim stanem konta^[7]. Prowadzący podaje kategorię hasła. Następnie, przed usłyszeniem pytania, zawodnicy obstawiają stawki – od zera do całego dorobku (va banque)^[7]. Prowadzący czyta hasło, a finaliści mają 30 sekund na napisanie właściwego pytania^[7]. Używają przy tym pióra świetlnego, które po upływie czasu automatycznie się wyłącza. Graczom, którzy odpowiedzieli poprawnie, dopisuje się obstawioną stawkę, tym zaś, którym się nie powiodło – odpisuje^[7]. Wygrywa zawodnik z najwyższym dorobkiem i tylko on ma prawo zachować całą wygraną z odcinka oraz wystąpić w kolejnym odcinku programu^[7]. W odcinku 284. drugiej odsłony (nadanym 29 września 2021 roku) rozpoczęto przyznawanie dodatkowej nagrody w wysokości 1000 zł dla zawodnika, który ukończy finał na drugiej pozycji^[7][14]; w przypadku remisu na drugiej pozycji (nawet w przypadku zerowych stanów kont) dodatkowy 1000 złotych otrzymuje gracz, którego stan konta był wyższy po drugiej rundzie^[7]. Jeśli po pytaniu finałowym żaden gracz nie będzie miał na koncie nawet jednej złotówki (wszyscy stracą wszystko), w danym odcinku nie ma zwycięzcy i w następnej grze uczestniczy trzech nowych graczy.

Remisy

W historii programu zdarzały się sytuacje, w których dwoje zawodników zakończyło finał z taką samą najwyższą kwotą. Według zasad obowiązujących w latach 1996–2003 w takiej sytuacji każdy z nich zabierał zdobyte pieniądze i przechodził do kolejnego odcinka (chyba że dany zawodnik występował po raz trzeci, wtedy kończył swój udział w programie).

Od 2020 roku regulamin w przypadku remisu przewiduje dogrywkę – dodatkowe zadanie bez wartości pieniężnej, mające na celu wyłącznie wyznaczenie zwycięzcy odcinka^[7]. Zasada ta została wprowadzona w wersji amerykańskiej w listopadzie 2014 r., po pięciotygodniowym okresie, w którym w 4 z 25 gier serii 31, w tym w dwóch grach rozgrywanych w jednym tygodniu, dwóch graczy uzyskało remis. ^[15] Widzowie nazywają tę zasadę „zasadą Arthura Chu”, gdyż mistrz 11 meczów z 30. serii w 2014 r. remisował, nawet gdy prowadził (tylko w jednym z tych 12 meczów padł remis). ^[16]

Wielokrotny udział

Zwycięzca odcinka może wystąpić w kolejnym wydaniu programu^[7]. Może brać udział w maksymalnie pięciu odcinkach, chyba że wcześniej przekroczy próg 100 000 złotych – wtedy zabiera tę kwotę^[e][7]. W latach 1996–2003 uczestnicy mogli wystąpić maksymalnie trzy razy. Na początku reaktywowanej edycji (od 7 stycznia do 9 marca 2020) limit pięciu wystąpień nie obowiązywał.

Dodatkowo, w latach 1996–2003 trzykrotni zwycięzcy występowali w Turnieju Mistrzów. Gra odbywała się systemem pucharowym.

Także od roku 2020 regulamin umożliwia organizowanie specjalnych wydań dla najlepszych zwycięzców oraz gości specjalnych^[7].

• Pierwszy odcinek specjalny z udziałem najlepszych uczestników ukazał się 6 stycznia 2021 roku^[17] (zakwalifikowali się do niego zawodnicy, którzy w 2020 roku zdobyli najwięcej pieniędzy; gra przebiegała zgodnie z zasadami zwykłego odcinka); zwycięzcą tego wydania został Paweł Jackowski.
• W pierwszej połowie stycznia 2022 roku wyemitowano turniej mistrzów z udziałem osiemnaściorga wielokrotnych zwycięzców teleturnieju^[18]. Zakwalifikowali się do niego wszyscy uczestnicy, którzy w odcinkach nadanych od stycznia 2020 do czerwca 2021 (tj. od początku reaktywowanej odsłony programu do końca sezonu 2020/2021) wygrali przynajmniej pięć odcinków (bez względu na zdobyte pieniądze). Zwycięzcy sześciu ćwierćfinałów awansowali do dwóch półfinałów; dwóch zwycięzców półfinałów oraz jedna osoba, która zdobyła najwięcej punktów spośród półfinalistów, którzy nie wygrali swojej rozgrywki, awansowali do finału. W dwuodcinkowym finale o zwycięstwie decydowała suma punktów zdobytych w obu wydaniach. Zwycięzcą turnieju został Piotr Łoboda.
• W kwietniu 2023 roku wyemitowano drugi turniej mistrzów z udziałem kolejnych osiemnaściorga pięciokrotnych zwycięzców teleturnieju. Rozegrano go na tych samych zasadach, które obowiązywały poprzednim razem. Zwycięzcą turnieju został Marek Krukowski.
• W marcu 2025 roku wyemitowano trzeci turniej mistrzów z udziałem kolejnych osiemnaściorga pięciokrotnych zwycięzców teleturnieju. Rozegrano go na tych samych zasadach, które obowiązywały poprzednim razem. Zwycięzcą turnieju został Dominik Szura.

Teleturniej po raz pierwszy nadano 1 marca 1996 roku. Jego emisja była ciągła, tj. nie miała przerw wakacyjnych (z wyjątkiem lata 2002 roku); zdarzały się jednak mniejsze przerwy w emisji, na przykład trzytygodniowa na przełomie lipca i sierpnia 1996 roku, spowodowana Letnimi Igrzyskami Olimpijskimi w Atlancie. Ostatnie wydanie tej odsłony teleturnieju ukazało się w maju 2003 roku. Na przestrzeni niecałych ośmiu rocznych sezonów telewizyjnych wyemitowano ok. 500–600 odcinków programu.

Poniższa tabela przedstawia uogólnione pory emisji teleturnieju.

Pod koniec roku 2019 ogłoszono powrót teleturnieju z nowym prowadzącym^[19][20]. Program znalazł się w zimowej ramówce TVP2^[21], a jego emisja rozpoczęła się 7 stycznia 2020 roku^[22][23] i miała trwać także przez cały sezon wiosenny, jednak z powodu pandemii COVID-19 zawieszono ją 24 kwietnia^[24] (po 76 odcinkach^[22]). Przez cztery tygodnie sezonu wiosennego w paśmie „Va banque” nadawano nowy teleturniej pt. „Moja klasa – Back to School”^[22][25]. Premierowe wydania „Va banque” powróciły 31 sierpnia 2020 roku^[26] i były emitowane przez cały sezon 2020/2021, aż do 2 czerwca 2021 (191 odcinków)^[22]. Powrót teleturnieju po przerwie wakacyjnej nastąpił 6 września 2021 roku^[22][27]; sezon 2021/2022 zakończono jednak stosunkowo wcześnie – 29 kwietnia 2022 roku (po 162 wydaniach)^[22][28] – podczas gdy dotychczas ostatnie wydania teleturniejów w sezonie zazwyczaj pojawiały się pod koniec maja bądź w czerwcu^[28]. Mimo to nie zrezygnowano z dalszej emisji teleturnieju od jesieni 2022 roku, a nawet zwiększono jej częstotliwość do siedmiu wydań w tygodniu^[29][30]. Pod koniec listopada 2022 roku przerwano emisję teleturnieju ze względu na transmisje mundialu w Katarze; premierowe odcinki powróciły jednak dopiero po przerwie okołoświątecznej, 2 stycznia 2023 roku^[22]. Ponownie emisję premier nadawca zakończył już w kwietniu^[31]. Program powrócił na antenę pod koniec sierpnia, lecz po trzech miesiącach emisja premier została wstrzymana^[22]. Powodem skrócenia sezonu jesiennego i wstrzymania emisji części produkcji, które zazwyczaj ukazywały się premierowo także w sezonie zimowym, miało być poszukiwanie przez Telewizję Polską oszczędności^[32][33][34]. Teleturniej wrócił 16 lutego 2024; z uwagi na przeniesienie Panoramy do pasma wieczornego teleturniej zaczął się ukazywać o 18.10, ponadto bez emisji w niedziele, sezon ponownie zakończono pod koniec kwietnia.

Okresy emisji podsumowuje poniższa tabela.

Wszystkie odcinki drugiej odsłony teleturnieju nadawca udostępnia w serwisie wideo na życzenie TVP VOD. Z powodu ograniczeń licencyjnych kolejne wydania są po paru latach wycofywane z platformy.

Uwaga: Informacje dotyczące oglądalności opracowano na podstawie badań przeprowadzanych przez przedsiębiorstwo Nielsen. Odnoszą się one wyłącznie do pierwszych emisji telewizyjnych – nie uwzględniają oglądalności powtórek, wyświetleń w serwisach wideo na życzenie (np. TVP VOD) itp. Niemniej jednak podane wartości mogą dotyczyć oglądalności tylko w czasie pierwszej emisji telewizyjnej lub także z uwzględnieniem oglądania w tym samym dniu, ale nie w czasie emisji (VOSDAL).

Zimą i wiosną 2020 roku premiery teleturnieju w telewizji oglądało średnio 896 tysięcy widzów (6,9% udziału w paśmie)^[24]. Najliczniej oglądane odcinki gromadziły widownię na poziomie ponad 1,1 miliona widzów^[24].

Średnia widownia premier programu jesienią 2020 roku (31 sierpnia–21 grudnia) wyniosła 955 tys. osób (8,0% udziału w paśmie)^[26]. Przez pierwszą połowę grudnia 2020 roku kolejne premierowe wydania teleturnieju śledziło 1,3 mln osób (10% udziału w paśmie)^[35]. Premierę z 16 grudnia zobaczyło 1,37 mln widzów, a z 17 grudnia – 1,45 mln^[35][26]. Najlepszy wynik oglądalności od dnia reaktywacji teleturniej osiągnął 10 lutego 2021 roku, gdy program oglądało w telewizji 2,03 mln osób^[39].

Premierowe wydania teleturnieju nadawane między 6 a 28 września 2021 roku na antenie TVP2 zdobywały oglądalność na średnim poziomie 1,15 mln widzów (12,2% udziału)^[40]. Średnia widownia premier telewizyjnych całego sezonu 2021/2022 wyniosła 1,35 mln osób (11,9% udziału)^[41]. Dwa najliczniej oglądane wydania w sezonie przekroczyły próg 1,7 mln widzów (średnio dla odcinka)^[41].

Średnia widownia programu w sezonie 2022/2023 wyniosła ok. 1,2–1,3 mln osób (11,4%)^[36].

Średnia widownia premier programu w sezonie jesiennym w 2023 roku (28 sierpnia–23 listopada) wyniosła 1,14 mln osób (11,5%)^[42].

Według serwisu Press.pl w okresie 16 lutego–11 marca 2024, tj. po zakończeniu przerwy zimowej i przeniesieniu Panoramy do pasma wieczornego, teleturniej na antenie TVP2 śledziło średnio 782 tys. widzów (7,5%)^[43]. Według serwisu Wirtualnemedia.pl w nieco dłuższym czasie – od 16 lutego do 3 kwietnia – teleturniej na antenie TVP2 śledziło średnio 794 tys. widzów (7,8%)^[44].

W sezonie jesiennym w 2024 roku program oglądało średnio 652 tys. widzów (SHR: 6,8%)^[38].

Pierwsza odsłona programu (1996–2003)

Pierwsze logo programu stanowił obracający się ośmiościan foremny o połyskującym białym kolorze, na tle którego widoczny był tytuł programu, wzorowany na oryginale amerykańskim, zapisany charakterystyczną czcionką (w kolorze żółtym, napis spłaszczony ku środkowi).

Druga odsłona programu (od 2020)

Logotyp „Va banque” obowiązujący w latach 2020–2024 zbliżony był do jego poprzedniej wersji (różnił się ogonkiem litery „Q”). Czołówkę oraz logo przejęto z oprawy obowiązującej w amerykańskiej wersji teleturnieju w czasie 36. serii (sezon 2019/2020) dystrybucji lokalnej (syndication). Plansza tytułowa przedstawia różowo-fioletowe chmury i różowopomarańczowe fale. Oryginalną wersję oprawy zaprojektowało amerykańskie przedsiębiorstwo GameDay Creative^[45][46].

W odcinkach nadawanych począwszy od 2 kwietnia 2024 roku zaczęto stosować wersję loga, które w Stanach Zjednoczonych weszło do użytku w 38. serii wersji syndicated (tj. w sezonie 2021/2022). Logo utrzymane jest w niebiesko-fioletowej kolorystyce, ze złotawymi elementami, i przedstawia kulę ziemską stanowiącą tło dla logotypu. Logotyp zawiera wykrzyknik – analogicznie do oryginalnej wersji formatu (w polskim jest on jednak nieco mniejszy). Nowa czołówka nawiązuje do sekwencji początkowych wprowadzonych w serii 34. (2017/2018) amerykańskiego oryginału (zaprojektowanych przez GameDay Creative^[47]) i kończy się przejściem do planszy tytułowej zaczerpniętej z amerykańskiej serii 38.^[48][49].

Autorem scenografii wprowadzonej w 2020 roku jest Michał Białousz^[1].

Pierwsza odsłona programu (1996–2003)

W latach 1996–2003 podkładem muzycznym odtwarzanym podczas pisania odpowiedzi w finale był fragment kompozycji Bernarda Estardy’ego „Sunny Piano” z albumu „Light & Easy” wytwórni Tele Music.

Druga odsłona programu (od 2020)

Oprawę muzyczną (główny motyw muzyczny, dźwięki m.in. końca czasu, premii) stosowaną w latach 2020–2024 zapożyczono z wersji amerykańskiej obowiązującej w latach 2008–2021 (serie 25–37 odsłony syndicated). Jest to kolejna aranżacja głównego motywu muzycznego Merva Griffina i wykonało ją studio Chris Bell Music & Sound Design na 25-lecie nadawania Jeopardy! w dystrybucji lokalnej (ang. syndication)^[50].

Wraz ze zmianą prowadzącego w 2024 roku zaktualizowano oprawę muzyczną – analogicznie do zmian w wersji amerykańskiej w 38. serii odsłony syndicated (wrzesień 2021)^[f]. Główny motyw muzyczny został przearanżowany przez Bleeding Fingers Music – wspólne przedsięwzięcie Hansa Zimmera, jego partnera biznesowego i Sony Music.

Sony jest właścicielem franczyzy teleturnieju za pośrednictwem Sony Pictures Television, które posiada prawa autorskie do teleturnieju, a jego znaki towarowe w języku angielskim i polskim (logo, nazwa, tytuł) są zarejestrowane na spółkę zależną poświęconą temu teleturniejowi, Jeopardy Productions, Inc., z siedzibą w Alex Trebek Stage w Sony Pictures Studios w Culver City w Kalifornii, nazwanej na cześć gospodarza amerykańskiej wersji z 1984 roku przed jego śmiercią w trakcie 37. serii w 2020 roku. Wszystkie prośby o użycie „Va banque!” należy wysyłać do biur Sony w Trebek Stage. ^[51]

Utwór odtwarzany w czasie finału odcinka nosi tytuł „Think!”, a jego kompozytorem jest Merv Griffin^[52]. Jego pierwotna wersja powstała jako kołysanka dla syna twórcy, Tony’ego i nosiła nazwę „A Time for Tony”^[52]. W roku 2021 na próbie 2200 Amerykanów przeprowadzono ankietę, w której sprawdzano rozpoznawalność motywów muzycznych znanych z popularnych programów telewizyjnych; utwór „Think!” był w niej najczęściej rozpoznawany (poprawnie zidentyfikowało go 76% respondentów)^[53].

• Strona i odcinki programu w serwisie TVP VOD
• Profil programu w serwisie Facebook