Systematyka[1][2][3] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
świerk pospolity | ||
Nazwa systematyczna | |||
Picea abies (L.) H. Karst Deut. Fl. 324. 1881 | |||
Synonimy | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
Zasięg | |||
Świerk pospolity - zasięg[5]. |
Świerk pospolity (Picea abies (L.) H.Karst) – gatunek drzewa z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Jest to jedyny gatunek świerku występujący naturalnie w Polsce. Rośnie głównie w północno-wschodniej części kraju, na południu Polski, w górach i na pogórzu. Nie występuje w sposób naturalny w centralnej i zachodniej Polsce (tzw. pas bezświerkowy). Zasięg tego gatunku rozciąga się na północy Europy od Norwegii do Rosji, występuje także w Alpach, Sudetach, Karpatach oraz na Bałkanach. Na wschodzie sięga Uralu, gdzie stopniowo wypiera go świerk syberyjski (Picea obovata). Północna granica występowania przebiega w Norwegii.
Na niektórych obszarach Ameryki Północnej świerk pospolity zadomowił się, jednak nie jest na tyle ekspansywny, aby został uznany za gatunek inwazyjny.
Podawane jest, że w polskich Tatrach zasięg pionowy świerka to ok. 1570 m n.p.m., ale karłowate osobniki stwierdzane są wyżej w kilku miejscach – do wysokości ok. 2010 m n.p.m.[6]
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Korona smukła, stożkowata. Dolne konary z wiekiem zwieszają się, górne pozostają w większości poziomo.
- Pień
- Osiąga wysokość 40–50 m (w Polsce maksymalnie 55 m[7][8], natomiast w Europie wysokość świerków dochodzi do ponad 60 m[9]), średnica pnia do 1,5 m. Kora czerwonobrązowa lub szarobrązowa, początkowo gładka, z wiekiem łuskowata.
- Liście
- Krótkie (1–3 cm), zaostrzone igły o kwadratowym przekroju poprzecznym. Ułożone równomiernie na gałęziach. Utrzymują się na gałązkach przez 5-7 lat.
- Szyszki
- Kwiatostany żeńskie czerwonofioletowe, szyszeczkowate, długości 2 cm, wyrastają pionowo na końcach pędów. Kwiatostany męskie to podłużne kotki, żółte, długości 1–1,5 cm, zwisają blisko końca pędu. Dojrzałe szyszki nasienne są długie (10–15 cm), gładkie i zwisające. Początkowo zielone, później jasnobrązowe. Opadają w całości. Nasiona brązowe lub czarne o długości 2-5 mm posiadają podłużne skrzydełka długości 1–2 cm.
- Korzeń
- Wyróżnia się wyjątkowo płytkim i rozległym systemem korzeniowym (tzw. system talerzowy), wskutek czego jest podatny na wywroty (wiatrowały).
-
Pokrój drzewa
-
Kora
-
Młoda szyszka
-
Szyszka
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Drzewo jednopienne, kwitnie wiosną.
Do niedawna uważano, że osiąga wiek do ok. 500 lat. Obecnie znane są znacznie starsze egzemplarze (8 000 lat). W szwedzkiej prowincji Dalarna rośnie świerk liczący aż 9 550 lat, co czyni go najstarszym zbadanym drzewem na świecie[10]. Najstarszy świerk w Polsce (350 lat) rośnie w Strzelcach Opolskich. Najwyższe zmierzone dotychczas świerki w Polsce rosną w Bardzie Śląskim (ok. 55m), Puszczy Białowieskiej (ok. 51,8 m) oraz w Beskidzie Żywieckim, w okolicach Wielkiej Raczy (także ok. 51,8 m). Najwyższy egzemplarz świerka w Europie (zarazem najwyższe europejskie drzewo rodzime) rośnie w Bośni i Hercegowinie, liczy 63 metry.
W górach bory świerkowe tworzą piętro regla górnego (piętro górskie wyższe) występując na obszarach do 2200 m n.p.m. W tajdze tworzy lasy mieszane z brzozą i sosną. Wytrzymuje duże mrozy, silny wiatr i obfite opady śniegu. Świerk ma większe wymagania glebowe, aniżeli sosna. Lepiej rośnie na glebach gliniasto-piaszczystych i piaszczysto-gliniastych. Preferuje luźne, świeże, wilgotne gleby gliniaste. Wymaga większej wilgotności gleby i powietrza. Mało odporny na działanie wiatru, ze względu na płytko rozwijający się system korzeniowy oraz gęstą koronę, najczęściej o dużej średnicy, która zwiększa możliwość wywrotów. Niebezpieczeństwo to wzrasta szczególnie przy nagłym odsłonięciu drzewostanu lub jego szybkim i silnym przerzedzeniu. Świerk dobrze znosi ocienienie – jest gatunkiem cienioznośnym.
Drzewostany świerkowe są cieniste, pod okapem świerków jest niższa temperatura aniżeli w otoczeniu oraz większa wilgotność powietrza. Słabsze są też prądy powietrza, odkłada się więcej ściółki, a do gleby dochodzi mniej opadów, których znaczny procent jest zatrzymywany w koronach drzew. Świerki mają tendencję do zakwaszania gleb, na których rosną.
Nasiona świerka stanowią istotne źródło pożywienia wielu ptaków i mniejszych zwierząt leśnych, w tym dzięciołów, wiewiórek i ryjówek.
Zmienność
[edytuj | edytuj kod]Na północnych krańcach zasięgu świerk pospolity intensywnie krzyżuje się ze świerkiem syberyjskim (Picea obovata) dając Picea × fennica. Mieszańce wykazują różną gradację cech pośrednich, co utrudnia jednoznaczne ustalenie granic występowania obydwu gatunków. W niektórych pracach świerk syberyjski jest uznawany za podgatunek świerka pospolitego. Jednak w typowych formach drzewa te znacznie się różnią, świerk syberyjski ma krótsze szyszki, długości 5–10 cm, z zaokrąglonymi łuskami.
Populacje świerka pospolitego w południowo-wschodniej Europie mają z reguły dłuższe szyszki z bardziej zaostrzonymi łuskami. Czasem wyodrębniane są jako Picea abies var. acuminata, jednak w znaczącej większości cechy pokrywają się z resztą zasięgu.
Wyhodowano szereg odmian ogrodowych, różniących się m.in. pokrojem i barwą igieł, w tym:
- P. abies 'Barryi'
- P. abies 'Birdnest'
- P. abies 'Cupressina'
- P. abies 'Inversa' – pokrój płaczący, z pędami bocznymi przylegającymi do pnia, młode szyszki karminowe.
- P. abies 'Nidiformis'
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Świerk pospolity jest ważnym źródłem lekkiego, miękkiego drewna o przyjemnym, jasnożółtawym zabarwieniu. Używany jest do pozyskiwania celulozy oraz w budownictwie. Świerki istebniańskie, z których pozyskuje się drewno używane w lutnictwie (nazywane drewnem rezonansowym) charakteryzują się gonną strzałą i równomiernym rozmieszczeniem cewek. Istebna znajduje się na pograniczu polsko-czesko-słowackim.
- Wykorzystywany do konstrukcji pudeł rezonansowych instrumentów muzycznych. Uważa się, że legendarne skrzypce Stradivariusa zawdzięczają swój niespotykany dźwięk między innymi szczególnym własnościom drewna świerkowego z Czech, z którego zostały wykonane.
- Uprawiany z przeznaczeniem na drzewko bożonarodzeniowe.
- Roślina ozdobna – w wielu odmianach sadzona w parkach i ogrodach.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ M.J.M. Christenhusz i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
- ↑ Picea abies, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b A. Farjon , Picea abies, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2017-2.RLTS.T42318A71233492.en [dostęp 2021-02-14] (ang.).
- ↑ Tomasz Zwijacz-Kozica. Jodła u kresu. „Tatry”. 1 (39), s. 43, zima 2012. Tatrzański Park Narodowy. ISSN 0867-4531. (pol.).
- ↑ REKORD POLSKI - NAJWYŻSZE DRZEWO ZNAJDUJE SIĘ WNA TERENIE NADLEŚNICTWA BARDO ŚLĄSKIE - Aktualności - Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych we Wrocławiu - Lasy Państwowe [online], wroclaw.lasy.gov.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
- ↑ Wiemy gdzie w Polsce rośnie najwyższa „choinka” [online], mapadrzew.com [dostęp 2023-05-07] .
- ↑ Monumental trees - Najwyższy świerk w Europie
- ↑ Peter Wohlleben , Sekretne życie drzew, Otwarte, ISBN 978-83-7515-187-9 .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Adam Boratyński, Władysław Bugała: Biologia świerka pospolitego. Poznań: Wyd. Nauk. Bogucki, 1998.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- BioLib: 2371
- EoL: 1061648
- EUNIS: 150670
- Flora of China: 200005295
- Flora of North America: 200005295
- FloraWeb: 4269
- GBIF: 5284884
- identyfikator iNaturalist: 63567
- IPNI: 262609-1
- ITIS: 183289
- NCBI: 3329
- Plant Finder: 284987
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2562738
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:262609-1
- Tela Botanica: 75288
- identyfikator Tropicos: 24900164
- USDA PLANTS: PIAB
- CoL: 4HPZF