Żelu Żelew

Желю Желев

Data i miejsce urodzenia	3 marca 1935 Weselinowo
Data i miejsce śmierci	30 stycznia 2015 Sofia
Prezydent Bułgarii
Okres	od 1 sierpnia 1990 do 22 stycznia 1997
Przynależność polityczna	Związek Sił Demokratycznych
Wiceprezydent	Atanas Semerdżiew (1990–1992) Błaga Dimitrowa (1992–1993)
Poprzednik	Nikołaj Todorow (p.o.)
Następca	Petyr Stojanow
Przewodniczący Związku Sił Demokratycznych
Okres	od 7 grudnia 1989 do 1 sierpnia 1990
Przynależność polityczna	Związek Sił Demokratycznych
Następca	Petyr Beron
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Żelu Mitew Żelew, bułg. Желю Митев Желев (ur. 3 marca 1935 w Weselinowie^[1], zm. 30 stycznia 2015^[2] w Sofii) – bułgarski filozof i polityk, dysydent, założyciel Związku Sił Demokratycznych (SDS), w latach 1990–1997 prezydent Bułgarii.

W 1958 ukończył studia filozoficzne na Uniwersytecie Sofijskim im. św. Klemensa z Ochrydy (1958). Był aktywistą bułgarskiego Komsomołu i członkiem Bułgarskiej Partii Komunistycznej. W latach 1961–1964 pracował na macierzystej uczelni. Został pozbawiony pracy i wykluczony z partii za krytykę dogmatów filozofii marksistowskiej, przez kilka lat pozostawał bez stałego zatrudnienia. W 1974 uzyskał stopień kandydata nauk. W 1975 podjął zatrudnienie w Instytucie Kultury, w latach 1977–1982 kierował jedną z sekcji^[1]. W 1982 opublikował książkę Faszizmyt (język pol. Faszyzm), ukończoną już w 1967^[3]. Kilka tygodni później władze zdecydowały o jej wycofaniu ze sprzedaży z powodu nasuwających się porównań z komunizmem, do tego czasu rozprowadzono jednak około 60% z dziesięciotysięcznego nakładu^[3].

W 1988 był jednym ze współzałożycieli organizacji „Kłub za podkrepa na głasnostta i preustrojstwoto” (nawiązującej nazwą do radzieckiej pieriestrojki), wraz z nią działał na rzecz odsunięcia Todora Żiwkowa od władzy. W grudniu 1989 został przewodniczącym nowo powstałego Związku Sił Demokratycznych, zrzeszającego ugrupowania i ruchy opozycyjne. W 1990 został posłem do konstytuanty. Przewodniczył reprezentacji SDS w trakcie rozmów tzw. okrągłego stołu^[1].

1 sierpnia 1990 parlament powołał go na urząd prezydenta Bułgarii^[1]. W 1992 kandydował w pierwszych bezpośrednich wyborach prezydenckich w parze z Błagą Dimitrową jako kandydatką na wiceprezydenta. W pierwszej turze uzyskali około 44,7% głosów, zwyciężając w drugiej turze głosowania z poparciem 52,9% głosujących^[4]. W 1993 doszło do konfliktu prezydenta z macierzystym ugrupowaniem na tle wspierania przez niego rządu Lubena Berowa. Z tego samego powodu w 1993 do dymisji podała się wiceprezydent Błaga Dimitrowa^[5]. W 1996 nie uzyskał nominacji ze strony SDS i nie ubiegał się o reelekcję^[1]. Pięcioletnią kadencję zakończył 22 stycznia 1997^[6].

W 1997 wspierane przez niego ugrupowanie liberalne poniosło porażkę w wyborach parlamentarnych. Żelu Żelew założył własną fundację, działał też w Międzynarodówce Liberalnej. Przewodniczył think tankowi skupiającemu polityków z krajów bałkańskich^[1].

• Samodejnoto izkustwo w usłowijata na nauczno-techniczeskata rewolucija (1976)
• Modałnite kategorii (1978)
• Fiziczeskata kułtura i sporta w urbaniziranoto obsztestwo (1979)
• Faszizmyt (1982, 1990)
• Czowekyt i negowite licznosti (1991)
• Rełacionna teorija za licznostta (1993)
• Inteligencija i politika. Statii, eseta, reczi, interwjuta (1995)
• Nowata wynszna politika na Byłgarija i NATO (1995)

• Krzyż Wielki Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej (Polska, 1994)^[7]
• Wielki Łańcuch Orderu Wolności (Portugalia, 1994)^[8]
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Rumunia, 2001)^[9]
• Order 8 Września (Macedonia Północna, 2010)^[10]