Adam Dembicki von Wrocień

marszałek polny porucznik
Data i miejsce urodzenia	2 grudnia 1849 Sanok
Data i miejsce śmierci	17 kwietnia 1933 Sanok
Przebieg służby
Lata służby	1870–1918
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier
Jednostki	45 Galicyjski Regiment Piechoty 65 Brygada Piechoty 76 Batalion Landwehry Dowództwo Obrony Krajowej w Przemyślu 22 Pułk Piechoty k.k. Landwehry 18 Pułk Piechoty k.k. Landwehry 29 Pułk Piechoty k.k. Landwehry 5 Dywizja Piechoty Austro-Węgier
Stanowiska	dowódca pułku dowódca dywizji
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Adam Włodzimierz Dembicki Edler von Wrocień (ur. 2 grudnia 1849 w Sanoku, zm. 17 kwietnia 1933 tamże) – marszałek polny porucznik cesarskiej i królewskiej Armii, dowódca obrony Budapesztu.

Adam Włodzimierz Dembicki Wrocień^[1] urodził się 2 grudnia 1849 w Sanoku. Był synem Pawła^[2] (nauczyciel szkoły głównej dla chłopców w Sanoku^[3] i dyrektor szkoły^[4][5], zm. 1891 w wieku 80 lat^[6]) i Emilii z domu Zacharjasiewicz^[2] (córka Michała^[7], zm. w 1867 w wieku 40 lat^[8]). Miał siostry Paulinę Emilię (ur. 1851)^[9], Aurelię Klementynę (ur. 1853)^[10], Józefę (zm. 2 grudnia 1860 mając 7 miesięcy)^[7], Helenę (ur. 1861)^[11], Albinę Mariannę (ur. 1865)^[12], brata Teodozego (zm. 17 lutego 1863 mając 1 miesiąc)^[13].

Ukończył jedną klasę szkoły realnej, a następnie Instytut Kadecki w Hainburgu do 1866^[4]. Następnie do 1870 kształcił się w Akademii Wojskowej w Wiener Neustadt, którą ukończył z wynikiem bardzo dobrym w 1870^[4]. Służbę wojskową w Cesarskiej i Królewskiej armii rozpoczął 1 września 1870 jako porucznik 45 pułku piechoty, stacjonującego w Hradec Kralowe i Brnie. W latach 1873–1876 studiował w Szkole Wojennej w Wiedniu, kończąc ją z wynikiem dobrym. Po ukończeniu szkoły został awansowany do stopnia nadporucznika i skierowany do sztabu 65 brygady piechoty. Od 1879 do 1883 pracował w szkolnictwie wojskowym, początkowo jako nauczyciel na kursie żandarmerii polowej, a następnie jako nauczyciel w szkole kadetów w Karthaus koło Jicina. W 1883 został awansowany do stopnia kapitana II klasy i powrócił do służby w 45 pp w Krems an der Donau. W październiku 1886 jako kapitan II klasy pułku pieszego nr 45 został przeniesiony na etat czynny obrony krajowej^[14], a wkrótce potem mianowany rzeczywistym komendantem batalionu w galicyjskich oddziałach pieszych czynnej obrony krajowej^[15]. W 1886 został awansowany do stopnia kapitana I klasy i przeniesiony na Bukowinę jako dowódca kompanii w 76 batalionie Landwehry.

W październiku 1890 został adiutantem Dowództwa Obrony Krajowej w Przemyślu i pozostawał na tym stanowisku do końca 1894, awansując w międzyczasie w 1891 na stopień majora i w 1894 na stopień podpułkownika. Opuszczając Przemyśl w lipcu 1895 został wyróżniony przez cesarza Franciszka Józefa I, który wyraził się o jego służbie z najwyższym zadowoleniem^[4]. W 1895 przeniesiony do 22 Pułku Piechoty k.k. Landwehry w Czerniowcach, 1 maja 1897 został awansowany na stopień pułkownika. W kwietniu 1898 objął dowództwo 18 Pułku Piechoty k.k. Landwehry w Przemyślu, 1 września 1899 dowództwo 29 Pułku Piechoty k.k. Landwehry w Budziejowicach^[16]. 17 sierpnia 1903 objął dowództwo 90 Brygady Piechoty w Jarosławiu, awansując 1 listopada 1903 na stopień generała majora. 30 czerwca 1907 został dowódcą 5 Dywizji Piechoty^[17] w Ołomuńcu, awansując 1 listopada 1907 na stopień generała-porucznika^[18] (Feldmarschalleutnant – marszałek polny)^[4]. 31 marca 1910 został odwołany ze stanowiska, 1 października został urlopowany, i udał się do Lwowa.

Nobilitację na 1 stopień szlachecki („Edler von”) bez wpisania do „Ksiąg Majestatycznych” otrzymał 11 lipca 1911 otrzymał od cesarza Franciszka Józefa I^[19]. Mógł ją uzyskać za 30 lat nieprzerwanej służby wojskowej i udział w przynajmniej jednej kampanii lub za 40 lat służby.

Podczas I wojny światowej był w grupie aktywowanych na czas wojny generałów^[20]. 24 sierpnia 1915 powrócił do służby na stanowisko zastępcy komendanta Budapesztu. We wrześniu 1916 został mianowany komendantem twierdzy Hohensalzburg koło Salzburga. 1 stycznia 1917 powtórnie go urlopowano, a spensjonowano 1 stycznia 1919. Wówczas osiadł na stałe we Lwowie. Pod koniec życia, w 1930, przeprowadził się do rodzinnego Sanoka^[21].

Adam Dembicki von Wrocień był dwukrotnie żonaty. Po raz pierwszy ożenił się w 1881 z Bertą z domu Winkowską^[a], córką dr. Cyryla Winkowskiego^[1], zmarłą w Sanoku 25 marca 1919 w wieku 59 lat^[22]. Oboje mieli synów: Adama Włodzimierza (ur. 1881^[1], w 1909 nadporucznik 1 Pułku Ułanów^[23], który w 1911 poślubił Marię, córkę Tadeusza Wrześniowskiego^[1][24], zmarł w stopniu rotmistrza na grypę „hiszpankę” 24 listopada 1918 w Sanoku w wieku 37 lat^[25]) i Jerzego (niem. Georg, ur. 1882). W 1914 Adam i Jerzy Dembiccy byli nadporucznikami 3 pułku ułanów obrony krajowej ze Stryja^[26], natomiast podczas I wojny światowej do 1918 Adam był rotmistrzem pułku strzelców konnych Nr 1^[27], a Jerzy był rotmistrzem pułku strzelców konnych Nr 3^[28]. Według innych źródeł dwaj synowie generała z pierwszego małżeństwa zmarli podczas I wojny światowej^[4][29].

Jego drugą żoną była Oktawia z Pisarczuków^[b] (ur. 28 lutego 1890 w Skałacie^[30], zm. 1984), którą poślubił 24 marca 1920 w wieku 71 lat (panna młoda miała wówczas 30 lat)^[4][5]. Mieli syna Adama (1927-2017)^{[4][c][31][32][33]}.

Generał zamieszkiwał w Sanoku przy ulicy Płowieckiej 16^[2]. Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 1923 został uznany przynależnym do gminy Sanok^[34]. W ostatnim okresie życia generał uległ częściowemu paraliżowi^[5]. Zmarł 17 kwietnia 1933 w Sanoku^[4]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku 19 kwietnia 1933^{[2][35][36][37]}. Inskrypcja nagrobna brzmi: Adam Dembicki von Wrocień. Feldmarschall-Leutnant w służbie Cesarza Austrii i Króla Węgier Franciszka Józefa I-go^[4]. Grobowiec ulegał kilkakrotnie częściowemu zniszczeniu i był obiektem dewastacji^[5]. Nagrobek został uznany za obiekt zabytkowy i podlega ochronie prawnej^[38]. Grobowiec został wyremontowany w 1987 ze środków rządu austriackiego. Z uwagi na powtarzalne niszczenie oszklenia fotografii nagrobnych, syn generała Adam, dzięki wsparciu prezydenta Austrii, Kurta Waldheima, zrealizował zamontowanie w tych miejscach szkła kuloodpornego, które otrzymał od władz austriackich w 1986 wraz z dokumentacją dotyczącą służby generała w c. i k. armii^[5][29]. W grobowcu zostali pochowani także: druga żona generała Oktawia (ur. 1890, zm. 31 marca 1984^[39]), Jadwiga Pisarczuk (1882-1957, córka c.k. inspektora szkolnego w Sanoku, Tomasza Pisarczuka i Bronisławy z domu Kunickiej)^[40]. W maju 2021 ujawniono zniszczenie oszklenia portretu generała Dembickiego na jego grobowcu^[41][42].

Osobę generała Dembickiego von Wrocień opisał historyk Jan Rydel w swojej pracy doktorskiej pt. Polski żołnierz w służbie Cesarza i Króla z 1986, wydanej w 2001 jako publikacja pt. W służbie cesarza i króla^[4].

• Kawaler Orderu Leopolda (1909)^[4][20][43]
• Order Korony Żelaznej III klasy (1902)^[4][20][44]
• Brązowy Medal Zasługi Wojskowej na czerwonej wstążce (1895)^[4][20]
• Odznaka za Służbę Wojskową 2 klasy^[20]
• Krzyż Jubileuszowy Wojskowy^[20]
• Brązowy Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii^[20]

• Nota biograficzna na podstawie: Sylwester Kruczkowski, Lwów, 1935, Forum Nobilium. Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austriackich w czasie od 1773 do 1918.
• JanJ. Rydel JanJ., W służbie cesarza i króla, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2001, ISBN 83-7188-235-1, OCLC 830250410 . Brak numerów stron w książce
• Edmund Gajewski. Cesarski ulubieniec. „Nowiny”. Nr 42, s. 3, 20–21 lutego 1988. 
• Edmund Gajewski. Szwejk w mieście feldmarszałka. „Nowiny”. Nr 94, s. 5, 23–24 kwietnia 1988. 
• Czesław Skrobała. Legenda i prawda rodu Dembickich. „Podkarpacie”. Nr 9, s. 4, 8, 3 marca 1988. 
• Pan Adam – Legenda Sanoka. W: Roman Bańkowski: Wywiady i opowieści. Sanok: Związek Literatów Polskich. Oddział w Rzeszowie, 2000, s. 42–46. ISBN 83-914224-6-1.

• Adam Dembicki. [w:] Kolekcja Generałów i Osobistości, sygn. I.480.830 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-11-04].
• Janusz L. Sobolewski: C.k. marszałek Adam von Dembicki. Sanok. Marszałkowe brzemię. report.republika.pl. [dostęp 2014-04-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 kwietnia 2014)].