Aktynowce – grupa pierwiastków chemicznych wydzielona z układu okresowego. Ich nieoficjalny wspólny symbol to An[1][2].
Grupa ta liczy 15 metali: aktyn[a], tor, protaktyn, uran, neptun, pluton, ameryk, kiur, berkel, kaliforn, einstein, ferm, mendelew, nobel, lorens[3][4].
Metale te są dość aktywne chemicznie o zróżnicowanym, w odróżnieniu od lantanowców, stopniu utleniania – od III dla pierwiastków o jądrze większym od kiuru do VI dla uranu.
Wszystkie aktynowce są promieniotwórcze. Praktycznie tylko tor, protaktyn i uran występują w skorupie ziemskiej, ponieważ ich okres połowicznego rozpadu jest rzędu wieku Ziemi. Śladowe ilości neptunu i plutonu można znaleźć w rudach uranu. Są one prawdopodobnie produktem oddziaływania szybkich neutronów pochodzących z promieniowania kosmicznego na jądra uranu.
Aktynowce położone w układzie okresowym za uranem, tzw. transuranowce (zwane również uranowcami[5]), praktycznie nie występują w przyrodzie i muszą być otrzymywane w drodze sztucznych przemian jądrowych.
Wśród aktynowców wyróżnia się również cisuranowce[6], czyli aktynowce o liczbie atomowej mniejszej niż 92. Natomiast grupa transuranowców o liczbie większej od 95 bywa nazywana kiurowcami[6] dla podkreślenia ich podobnych właściwości chemicznych.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Według Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej aktyn zalicza się do aktynowców, jednak w podręcznikach spotyka się często przypisanie aktynu do skandowców, a nie aktynowców, np. J.D. Lee: Zwięzła chemia nieorganiczna. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997, s. 410. ISBN 83-01-12352-4. lub Adam Bielański: Podstawy chemii nieorganicznej. Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 1008. ISBN 83-01-13654-5.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Taro Saito: Inorganic Chemistry. Kanagawa University, 2004, s. 155.
- ↑ N.N. Greenwood, A. Earnshaw: Chemistry of the elements. Oxford; New York: Pergamon Press, 1984, s. 1470. ISBN 0-08-022057-6.
- ↑ Nomenclature of Inorganic Chemistry: Second Edition – Definitive Rules 1970. „Pure Appl. Chem.”. 28 (1), s. 1–110, 1971. DOI: 10.1351/pac197128010001.
- ↑ Neil G. Connelly i inni, Nomenclature of Inorganic Chemistry. IUPAC Recommendations 2005 (Red Book), International Union of Pure and Applied Chemistry, RSC Publishing, 2005, s. 51, ISBN 978-0-85404-438-2 (ang.).
- ↑ Słownik wyrazów obcych PWN. [dostęp 2009-11-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-03)]. (pol.).
- ↑ a b Chemia. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1990, seria: Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. ISBN 83-204-0697-8.
Układ okresowy pierwiastków | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | 2 | 3[i] | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | |||||||||||||||||||||||||||
1 | H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||||||||||||||
5 | Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||||||||||||||
6 | Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | ||||||||||||
7 | Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Nh | Fl | Mc | Lv | Ts | Og | ||||||||||||
8 | Uue | Ubn | ✱ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
✱ | Ubu | Ubb | Ubt | Ubq | Ubp | Ubh | Ubs | ...[ii] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||