Aleksander Brückner (1939) | |
Data i miejsce urodzenia |
29 stycznia 1856 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
24 maja 1939 |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie |
naukowiec, slawista |
Narodowość | |
Tytuł naukowy |
profesor |
Alma Mater |
Uniwersytet we Lwowie |
Uczelnia |
Uniwersytet w Berlinie |
Stanowisko |
kierownik Katedry Języków i Literatur Słowiańskich |
Odznaczenia | |
Aleksander Brückner (ur. 29 stycznia 1856 w Tarnopolu[1], zm. 24 maja 1939 w Berlinie) – polski slawista, historyk literatury i kultury polskiej[2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w spolszczonej i od trzech pokoleń osiadłej w Brzeżanach, a wcześniej w Stryju, rodzinie urzędnika skarbowego – Aleksandra Mariana Brücknera. Studiował we Lwowie, a staże naukowe odbył w Lipsku, Berlinie i Wiedniu u znakomitych slawistów: Leskiena, Jagicia, Miklošiča. Doktoryzował się w 1876, a habilitację uzyskał na uniwersytecie w Wiedniu w 1878 na podstawie pracy Die slavischen Aussiedlungen in der Altmark und im Magdeburgischen. Był docentem Uniwersytetu Lwowskiego. W 1881 powołano Brücknera na katedrę slawistyki w Berlinie jako następcę profesora Jagicia, gdzie wykładał aż do przejścia na emeryturę w 1924 roku[2].
W 1933 otrzymał od społeczeństwa polskiego złoty medal zasługi. Był członkiem Akademii Umiejętności, Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu i Towarzystwa Naukowego we Lwowie[3]. W 1929 Uniwersytet Warszawski przyznał mu tytuł doktora honoris causa[4].
Zmarł 24 maja 1939 w Berlinie[5]. Został pochowany 30 maja 1939[6] na berlińskim cmentarzu Tempelhofer Parkfriedhof, który znajduje się w stanie likwidacji (zostanie całkowicie zamknięty w roku 2027).
Z inicjatywy prof. Tadeusza Ulewicza umieszczono w Krypcie Zasłużonych Na Skałce tablicę upamiętniającą tego historyka literatury i językoznawcę[7].
Już w 2013 r. o uratowanie grobu Brücknera na berlińskim cmentarzu Tempelhofer apelowali Ewa Maria Slaska i Dawid Jung[8]. 29 września 2023 r. odbył się ponowny pogrzeb Brücknera[9]. Z inicjatywy premiera Mateusza Morawieckiego oraz dzięki Fundacji Polsko-Niemieckie Pojednanie prochy profesora i jego małżonki Emmy zostały sprowadzone do Polski, a następnie złożone w nowym grobie na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie przy Alei Głównej (kwatera PAS 9, rząd: płn, miejsce: po prawej Sipplów)[10][11].
Działalność naukowa
[edytuj | edytuj kod]Naukowy dorobek Aleksandra Brücknera imponuje swoją objętością i różnorodnością. Oprócz ważnych prac z zakresu literaturoznawstwa słowiańskiego i językoznawstwa obejmuje wiele podstawowych dzieł poświęconych historii kultury polskiej, historii reformacji, etnografii i archeologii[12].
Opublikował i opracował ogromny materiał rękopiśmienny. W 1889/1890 Brückner odnalazł w Bibliotece Petersburskiej Kazania świętokrzyskie, które opracował i opublikował. Oprócz tego Brückner pod koniec XIX wieku opracował spuściznę literacką po barokowym poecie Wacławie Potockim. Jest autorem używanego do dziś słownika etymologicznego języka polskiego[2].
Był purystą językowym. Wskazując na to, że język jest symbolem narodu i gwarantem tożsamości narodowej, Brückner zwalczał występujące w języku polskim zapożyczenia, szczególnie germanizmy. Przestrzegał przed kalkowaniem niemieckich wyrazów, jak: listonosz od Briefträger, gdyż są to „Niemcy w polskiej szacie”[13].
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]- Kazania średniowieczne (1892)[14]
- Średniowieczna poezja łacińska w Polsce (1892–1894)[14]
- Początku teatru i dramat średniowieczny (1894)[14]
- Geschichte der polnischen Literatur (1901)[15]
- Apokryfy średniowieczne (1902)[14]
- Ezopy polskie (1902)[14]
- Psałterze polskie do połowy XVI wieku (1902)[14]
- Literatura religijna w Polsce średniowiecznej (1902–1904)[14]
- Dzieje literatury polskiej w zarysie (t. 1 i 2, 1903)[16][15]
- Starożytna Litwa. Ludy i bogi. Szkice historyczne i mitologiczne (1904; wznowienie: 1985)
- Historia literatury rosyjskiej (1905)
- Różnowiercy polscy (1905)[15]
- Mikołaj Rej. Studium krytyczne (1905)[15]
- Dzieje języka polskiego (1906)
- Zasady etymologii słowiańskiej (1917)
- Mitologia słowiańska (1918; wznowienie: 1980; wznowienie 2022, wydawnictwo Replika)
- Mitologia polska (1924; wznowienie: 1980; wznowienie 2022, wydawnictwo Replika)
- Słownik etymologiczny języka polskiego (1926–1927)
- Dzieje kultury polskiej (t. 1–4, 1930–1932; 1991)
- Encyklopedia staropolska (t.1–2, 1937–1939; reprint: 1990); wybór ilustracji Karol Estreicher jr.
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)[17]
- Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)[18]
Nagrody
[edytuj | edytuj kod]- Nagroda Miasta Łodzi (1929) – nagroda literacka za działalność na polu krytyki literackiej[19]
- Nagroda im. Erazma i Anny Jerzmanowskich (1938) – ówczesna polska nagroda Nobla[20]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa: Wyd. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 77 .
- ↑ a b c Aleksander Brückner [online] [dostęp 2024-08-26] (pol.).
- ↑ Skład Towarzystwa Naukowego we Lwowie (odbitka ze sprawozdań TN rocznik XVII 1937, zeszyt III). lwow.com.pl. [dostęp 2011-05-03].
- ↑ Doktoraty HC. uw.edu.pl. [dostęp 2011-02-21].
- ↑ Zmarł prof. A. Brueckner. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 117 z 26 maja 1939.
- ↑ Pogrzeb śp. A. Bruecknera. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 121 z 1 czerwca 1939.
- ↑ Aleksander Brückner, historyk kultury i literatury. Fundacja Panteon narodowy na Skałce. [dostęp 2011-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 kwietnia 2009)].
- ↑ Profesor Brückner zapomniany przez MSZ. "Dziennik Polski". [dostęp 2024-07-01].
- ↑ Ewa Wacławowicz , Pożegnanie prof. Aleksandra Brücknera. Wybitny historyk literatury spoczął na Cmentarzu Rakowickim [online], Gazeta Krakowska, 29 września 2023 [dostęp 2023-10-03] (pol.).
- ↑ Ambasador RP w Berlinie: sprowadzenie prochów prof. Aleksandra Brücknera to inicjatywa premiera Morawieckiego [online], pap.pl [dostęp 2023-10-03] .
- ↑ ALEXANDER BRÜCKNER, https://www.zck-krakow.pl/locator
- ↑ O Aleksandrze Brücknerze [online], www.aleksander-brueckner-zentrum.org [dostęp 2024-08-26] (pol.).
- ↑ Aleksander Brückner , Walka o język, 1917, s. 12 [dostęp 2024-11-30] .
- ↑ a b c d e f g Krzyżanowski 1946 ↓, s. 68.
- ↑ a b c d Krzyżanowski 1946 ↓, s. 69.
- ↑ Kujawsko-pomorska Biblioteka Cyfrowa: Dzieje literatury polskiej w zarysie tom 1, tom 2.
- ↑ M.P. z 11929 r. nr 274, poz. 630 „za zasługi na polu literackiem i naukowem”.
- ↑ M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305 „za wybitną twórczość krytyczno-literacką, naukową i publicystyczną w dziedzinie literatury pięknej”.
- ↑ Nagrody Miasta Łodzi [online], BIP ŁÓDŹ [dostęp 2021-10-04] (pol.).
- ↑ Arkadiusz St. Więch: Erazm Jerzmanowski – fundator polskiej Nagrody Nobla. Stowarzyszenie Miłośników Jarosławia, 2012-04-02. [dostęp 2022-12-19]. (pol.).
Bibliografia przedmiotowa
[edytuj | edytuj kod]- Władysław Berbelicki: Aleksander Brückner. 1856–1939. Warszawa 1989.
- Encyklopedia sławnych Polaków. Poznań: Podsiedlik – Raniowski i Spółka, 2002–2003, s. 44-45. ISBN 83-7341-483-5.
- Witold Kosny (red.): Aleksander Brückner, ein polnischer Slavist in Berlin. Wiesbaden 1991. ISBN 3-447-03204-9.
- Julian Krzyżanowski. Aleksander Brückner. „Pamiętnik Literacki”. z. 1-2, s. 60–73, 1946.
- Alicja Nagórko (red.): Aleksander Brückner zum 60. Todestag. Beiträge der Berliner Tagung 1999. Frankfurt a. Main 2001. ISBN 3-631-37433-X.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Kolekcja dzieł A. Brücknera w zbiorach Biblioteki Narodowej – wersja cyfrowa na Polona.pl
- Utwory Aleksandra Brücknera w serwisie Wolne Lektury
- Aleksander Brückner (culture.pl)[1]
- ISNI: 0000000081029067
- VIAF: 24617259
- LCCN: n82109876
- GND: 118515861
- NDL: 00434615
- LIBRIS: nl022tn61zqx354
- BnF: 12033336m
- SUDOC: 028511913
- SBN: NAPV084193, MILV007581
- NKC: skuk0000175
- BNE: XX975347
- NTA: 068351461
- BIBSYS: 90698459, 90349043
- Open Library: OL4287726A, OL161118A, OL2416450A
- PLWABN: 9810602792205606
- NUKAT: n93125030
- J9U: 987007259001505171
- PTBNP: 180140
- LNB: 000023083
- NSK: 000010287
- BNC: 000431811
- ΕΒΕ: 210770
- BLBNB: 000205074
- LIH: LNB:V*276765;=BT