Aleksander Pruszczyński

(fot. Andrzej Kurnatowski)
Data i miejsce urodzenia	15 grudnia 1902 Warszawa
Data i miejsce śmierci	1 lutego 1980 Łódź
profesor nauk medycznych
Specjalność: choroby wewnętrzne, patomorfologia
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Doktorat	1929
Habilitacja	lipiec 1945
Profesura	lipiec 1946
Doktor honoris causa Akademia Medyczna w Łodzi – maj 1975
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Warszawski Uniwersytet Łódzki Akademia Medyczna w Łodzi Wojskowa Akademia Medyczna
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Aleksander Pruszczyński (ur. 15 grudnia 1902 w Warszawie, zm. 1 lutego 1980 w Łodzi) – polski lekarz internista, patomorfolog, specjalista w dziedzinie patomorfologii, onkologii i cytochemii (twórca patomorfologicznej szkoły naukowej), profesor Uniwersytetu Warszawskiego, współzałożyciel i kierownik Katedry Anatomii Patologicznej Uniwersytetu Łódzkiego i kierownik Zakładu Anatomii Patologicznej WAM, profesor i prorektor AM w Łodzi, doctor honoris causa w roku 1975.

Urodził się i spędził dzieciństwo w Warszawie. W roku 1920, jako 18-latek ochotniczo służył w 5 pułku piechoty Legionów. Maturę zdał w roku 1923 w Gimnazjum im. Lelewela, po czym rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Już w czasie studiów pracował pod kierownictwem prof. Ludwika Paszkiewicza, znanego patomorfologa (Zakład Anatomii Patologicznej). Jego pierwsze publikacje ukazały się w roku 1928, w czasopismach „Nowotwory” i „Biuletyn” (dotyczyły raka jądra, złośliwego nowotworu nabłonkowego). W czerwcu 1929 roku otrzymał stopień doktora wszech nauk lekarskich^[1].

W latach^[1]:

• 1929–1933 – był starszym asystentem w Zakładzie Anatomii Patologicznej, równocześnie pracując, jako wolontariusz, w II Klinice Chorób Wewnętrznych Witolda Orłowskiego (1931–1932)
• 1933–1936 – pracował w Szpitalu Wolskim, jako asystent na oddziale chorób wewnętrznych i gruźliczych Anastazego Landaua (utrzymywał kontakt z Zakładem Anatomii Patologicznej, zajmując się problemem marskości wątroby)
• 1935–1938 – prowadził badania nad nowotworami złośliwymi w Zakładzie Biologii Instytutu Radowego im. M. Curie-Skłodowskiej (jako stypendysta Fundacji im. Jakuba Potockiego^[2]) i w Zakładzie Anatomii Patologicznej (od kwietnia 1936, jako starszy asystent). W tym okresie rozwinął zastosowania hodowli tkanek^[3] do badań nowotworów i współpracował z Ludwikiem Hirszfeldem, twórcą seroantropologii, poszukując znaczenia odczynów serologicznych w przebiegu gruźlicy i raka
• 1938–1939 – prowadził w Klinice W. Orłowskiego badania wpływu tarczycy na stan ustroju; w tym okresie był też rzeczoznawcą medycznym ZUS, działał w Zrzeszeniu Asystentów UW, w Towarzystwie Lekarskim Warszawskim i in.

W roku 1939 (zob. obrona Warszawy, bombardowanie Warszawy) był komendantem filii Szpitala Ujazdowskiego przy ul. Piusa XI 15 (obecnie ul. Piękna). Po kapitulacji miasta został zdemobilizowany. Pracował w okresie^[1]:

• od końca października 1939 do marca 1942 – w Zakładzie Anatomii Patologicznej UW (od 1940 jako adiunkt)
• od marca 1942 do września 1944 – w Szpitalu Zakaźnym św. Stanisława przy ul. Wolskiej (jako kierownik prosektury)

Był uczestnikiem tajnego nauczania medycyny w Uniwersytecie Warszawskim (Szkoła Zaorskiego^[4]) i Uniwersytecie Ziem Zachodnich (zob. też tajne kształcenie w Warszawskim Uniwersytecie Medycznym). Prowadził wykłady i ćwiczenia z anatomii patologicznej, histologii prawidłowej i embriologii^[1].

W czasie powstania warszawskiego, jako żołnierz Armii Krajowej (AK Śródmieście) zorganizował i prowadził punkt opatrunkowy przy ul. Chmielnej 43^[1][a]

Po wydostaniu się z obozu przejściowego w Pruszkowie przez pół roku był lekarzem rejonowym w Ćmielowie^[1].

Na początku roku 1945 Aleksander Pruszczyński wrócił na stanowisko starszego asystenta w Zakładzie Anatomii Patologicznej UW. W lipcu tegoż roku uzyskał habilitację na podstawie rozpoczętej przed wojną pracy nt. „Wpływ tarczycy na ogólny stan ustroju, na stan morfologiczny krwi, na narządy wewnętrznego wydzielania i narządy krwiotwórcze”. Od stycznia następnego roku był adiunktem Zakładu, a w lipcu został mianowany profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Anatomii Patologicznej, tworzonej w nowej uczelni łódzkiej^[1].

Zaangażował się w tworzenie Uniwersytetu Łódzkiego^[6]. W roku 1951 tak wspominał ówczesną sytuację^[7]:

Pierwszą siedzibą I Katedry i Zakładu Anatomii Patologicznej Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Łódzkiego, kierowanej przez A. Pruszczyńskiego, był budynek prosektorium Szpitala im. Norberta Barlickiego. W skład zespołu pracowników wchodzili wówczas: Witold Niepołomski^[b] oraz lekarze Józef Szamborski i Andrzej Piotrowski. W prowadzeniu zajęć dydaktycznych pomagali studenci starszych lat studiów (wśród nich kilkunastu późniejszych profesorów). Ze względu na brak własnych sal i sprzętu ćwiczenia z histopatologii odbywały się w Katedrze i Zakładzie Histologii i Embriologii przy ul. Narutowicza 60^[6].

Po wyjeździe do Warszawy profesora Józefa Laskowskiego (1947) Aleksander Pruszczyński został również kierownikiem Miejskiego Instytutu Patologicznego (późniejszej filii Katedry Anatomii Patologicznej)^[6].

Dopiero w latach 1949–1950 lokalowa sytuacja Zakładu uległa istotnej poprawie, m.in. uzyskano możliwość zagospodarowania pomieszczeń na III piętrze budynku przy ul. Narutowicza 96. Urządzono tam pracownię histopatologiczną i salę ćwiczeń histopatologicznych (z 60 mikroskopami; zob. badanie histopatologiczne), pokoje adiunktów i asystentów, sekretariat i pokój kierownika Zakładu. W kolejnych etapach rozwoju Zakładu utworzono m.in. pracownię onkologii doświadczalnej z gabinetem lekarskim (pobieranie materiałów do badań cytologicznych), pracownię hodowli tkanek, neuropatologii i inne. Poprawa warunków sprzyjała naukowemu rozwojowi coraz liczniejszego zespołu. Aleksander Pruszczyński otrzymał tytuł profesora zwyczajnego w lutym 1957 roku^[1]. Do chwili jego odejścia na emeryturę (1973) habilitację uzyskało jedenastu pracowników Zakładu^[6]. Łącznie prof. Pruszczyński wykształcił 400 specjalistów, w tym 11 profesorów i 4 docentów^[1].

Poza pracami, związanymi z organizacją i rozwojem Katedry i Zakładu Anatomii Patologicznej na Wydziale Lekarskim, Aleksander Pruszczyński^[1]:

• organizował Wydział Stomatologiczny i był jego prodziekanem w latach 1947–1948 i dziekanem w latach 1948–1949 (przewodniczył zespołowi opracowującemu program nauczania na tym Wydziale)
• pełnił funkcję prorektora uczelni do spraw nauki (1953–1959)
• współtworzył Wojskową Akademię Medyczną i kierował Katedrą Anatomii Patologicznej WAM w latach 1958–1963

Równocześnie tworzył bazę diagnostyczną dla usług medycznych, wykonywanych dla mieszkańców miasta i regionu łódzkiego. Szczególnie dużo uwagi poświęcał miażdżycy i zawałom wśród ludności Łodzi, uznając je za zagadnienie społeczne; kierował badaniami zmian miażdżycowych sekcyjnych i doświadczalnych (reakcje na protezy naczyniowe)^[1].

Po przejściu na emeryturę pracował jako kierownik Studium Doktoranckiego oraz konsultant-histopatolog w Zakładzie Anatomii Patologicznej AMŁ. Był członkiem Komisji Rewizyjnej Polskiego Towarzystwa Anatomicznego, Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Komisji Biologii Nowotworów PAN i Komisji do Badań nad Miażdżycą, Rady Naukowej Instytutu Patologii Akademii Medycznej i Instytutu Medycyny Pracy, komitetów redakcyjnych trzech czasopism medycznych i in. Należał do Europejskiego Towarzystwa Patologów^[c] i współorganizował Polskie Towarzystwo Patologów. Pełnił funkcje społeczne w komisjach ministerialnych, miejskich i uczelnianych; był m.in. z ramienia ministra zdrowia członkiem Komisji Stypendiów Naukowych oraz w komisji ds. szkoleniowych wyjazdów pracowników naukowych do ZSRR. Prowadził odczyty i pogadanki w Towarzystwie Wiedzy Powszechnej, liceach ogólnokształcących i fabrykach^[1].

Aleksander Pruszczyński jest autorem lub współautorem ponad 40 artykułów naukowych, m.in. na temat^[1][10][d]:

• raka jądra, piersi, jajnika i płuc („Nowotwory” 1930, „Medycyna” 1931, 1932, „Pol. Przegl. Radiologiczny” 1932)
• zmian w jajnikach pod wpływem hormonów przysadki („Warsz. Czas. Lek.” 1932, „Monatsschrift für Geburtshilfe” 1932)
• marskości wątroby („Pol. Arch. Med. Wewn.” 1935, 1962)
• pojemności życiowej płuc i zaburzeń wymiany gazowej w gruźlicy („Pol. Gaz. Lek.” 1935, 1936, „Revue de la Tuberculose” 1935)
• serologii gruźlicy i nowotworów („Bull. International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres” 1936, „Warsz. Czas. Lek.” 1938)
• rozbieżności pomiędzy rozpoznaniami klinicznymi i patomorfologicznymi („Pol. Tyg. Lek.” 1949)
• patomorfologii gruźlicy (w: „Gruźlica. Rozpoznawanie, leczenie i zapobieganie”, Warszawa 1950 i w: „Nietypowa gruźlica skóry”, Warszawa 1950)
• patomorfologii nadciśnienia tętniczego („Klinika Oczna” 1950, „Pol. Tyg. Lek.” 1950)
• patomorfologii wola tarczycy („Pol. Arch. Med. Wewn.” 1952)
• ostrych siatkowic^[e] („Pol. Tyg. Lek.” 1953)
• miażdżycy i zawałów serca (w: „Miażdżyca” Warszawa 1956, „Postępy Higieny i Med. Doświadczalnej” 1961, „Annales Academiae Lodzensis” 1971)
• szerzenia się zakażeń w organizmie^[f] (w: „Ostre choroby zakaźne”, Warszawa 1956 I)

oraz innych opracowań (np. w roku 1957 ukazał się zeszyt z serii „Prace Wydziału IV Nauk Lekarskich” ŁTN, poświęcony biegunkom^[14] Łącząc badania naukowe o charakterze teoretycznym z doświadczeniem klinicznym Aleksander Pruszczyński przyczynił się do rozwoju anatomii patologicznej – jest uważany za twórcę szkoły patomorfologicznej, uznawanej przez specjalistów zagranicznych^[1].

Poza artykułami naukowymi opracowywał publikacje o charakterze dydaktycznym – napisał skrypt pt. Nowotwory (wyd. 1947 i 1949) i redagował kolejne wydania podręcznika Ludwika Paszkiewicza „Anatomia patologiczna”. Publikował też wspomnienia z lat tajnego nauczania medycyny w czasie okupacji, m.in. w Uniwersytecie Warszawskim i Uniwersytecie Ziem Zachodnich („Pol. Tyg. Lek.” 1947, w: „Uniwersytet Ziem Zachodnich i tajne kursy uniwersyteckie 1939–1945”, Poznań 1972, w: „Tajne nauczanie medycyny i farmacji w latach 1939–1945”, Warszawa 1977)^[1].

Był Członkiem Honorowym Polskiego Towarzystwa Patologów (od 1973)^[13], Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, Stowarzyszeń Studenckich Kół Naukowych i Związku Studentów Polskich^[1]

Otrzymał m.in.^[1]:

• Order Sztandaru Pracy I klasy
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1954)^[15]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Krzyż Zasługi (1952)^[16]

W 1968 otrzymał Nagrodę Miasta Łodzi^[17].

Otrzymał doktorat honoris causa Akademii Medycznej w Łodzi (maj 1975)^[1] (promotorem był jeden z naukowych podopiecznych, prof. dr hab. Andrzej Kurnatowski^[18]). Ponadto został uhonorowany tytułem „Zasłużonego Nauczyciela Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej”. Otrzymał też m.in. Nagrodę I stopnia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej^[1].

Był dwukrotnie żonaty. Pierwsza żona, Helena z Walczewskich (zm. 1935), była absolwentką Wyższej Szkoły Handlowej, pracownicą Ministarstwa Skarbu. Małżeństwo miało córkę Barbarę Teresę (ur. 1933, zamężna Janowska), która została polonistką i nauczycielką (pracowała w szkole dla dzieci słabowidzących^[19]). Drugie małżeństwo zawarł w roku 1936 z Anną Aliną z Wysmolińskich (technik rentgenowski). Mieli dwóch synów: Macieja Stanisława (ur. 1937; lekarz, profesor anatomii patologicznej AMŁ)^[20] i Wojciecha (ur. 1951; lekarz internista)^[1].

Chorował na przewlekłą białaczkę szpikową. Zmarł na początku 1980 roku. Został pochowany Starym Cmentarzu Katolickim^[1].

• Nagrody Miasta Łodzi. „Dziennik Łódzki”. Rok VXIII (sic!, powinno być: XXIII), Nr 16 (6561), s. 4, Piątek, 19 stycznia 1968.