Aleksandr Bogdanow

Data i miejsce urodzenia	10 sierpnia?/22 sierpnia 1873 Sokółka, gubernia grodzieńska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	7 kwietnia 1928 Moskwa, RFSRR, ZSRR
Zawód, zajęcie	lekarz, pisarz, wykładowca
Narodowość	Rosjanin
Multimedia w Wikimedia Commons

Aleksandr Bogdanow (ros. Александр Александрович Богданов, właściwie Aleksandr Malinowski^[1], ros. Александр Малиновский; ur. 10 sierpnia^?/22 sierpnia 1873 w Sokółce, zm. 7 kwietnia 1928 w Moskwie) – rosyjski^[2][3] lekarz, filozof, ekonomista, pisarz science fiction, socjalista i rewolucjonista. Zajmował się m.in. teorią systemów, odwracaniem procesu starzenia człowieka i transfuzjami krwi.

Urodził się jako drugie z sześciorga dzieci wiejskiego nauczyciela A. A. Malinowskiego, pracującego w Sokółce w guberni grodzieńskiej. Rodzina ojca pochodziła z Wołogdy w północnej Rosji^[4]. W 1892 roku Bogdanow ukończył gimnazjum w Tule uzyskując złoty medal i rozpoczął studia fizyczno-matematyczne na Uniwersytecie Moskiewskim oraz studia lekarskie na Uniwersytecie Charkowskim, gdzie związał się z Socjaldemokratyczną Partią Robotniczą Rosji. Został aresztowany, osądzony za działalność rewolucyjną i zesłany do Kaługi. Po trzech latach pobytu w Kałudze zesłano go do Wołogdy, gdzie odbywał praktyki lekarskie w miejscowym szpitalu psychiatrycznym.

W 1904 roku nie ukończywszy jeszcze odbywania kary zesłania, opuścił nielegalnie Rosję i wyjechał do Szwajcarii oraz Paryża, gdzie włączył się w działalność bolszewików przebywających na emigracji. W trakcie działalności popadł w konflikt z Włodzimierzem Leninem. Bogdanow wierzył, że kultura socjalistyczna musi być wypracowana przez proletariat, Lenin stał z kolei na stanowisku awangardy socjalistycznej inteligencji przewodzącej klasie robotniczej. Bogdanow przyjął też tezy Ernsta Macha, które Lenin uważał za sprzeczne z marksizmem. Skonfliktowani działacze w kwietniu 1908 roku na krótko udali się na wspólne wakacje do willi Gorkiego na Capri. Bogdanow związał się tam z grupą literacko-edukacyjną Capri, założoną przez Gorkiego^[5]. Po powrocie do Paryża konflikt odżył, a Lenin zachęcał bolszewików do wykluczenia Bogdanowa i jego stronników z ruchu, oskarżając go o odejście od doktryny marksistowskiej. W maju 1908 roku Lenin napisał Materializm i empiriokrytycyzm stanowiący atak na Bogdanowa. Atak Lenina na Bogdanowa rozzłościł coraz większą liczbę bolszewików, w tym jego bliskich zwolenników – Aleksieja Rykowa i Lwa Kamieniewa.

W 1913 roku wrócił do Rosji dzięki amnestii ogłoszonej z okazji 300-lecia dynastii Romanowych. W okresie I wojny światowej był lekarzem wojskowym armii rosyjskiej. Po przewrocie bolszewickim (rewolucji październikowej) zorganizował Socjalistyczną Akademię Nauki, był też profesorem Uniwersytetu Moskiewskiego. 8 września 1923 został aresztowany przez OGPU pod zarzutem przynależności do opozycyjnej grupy lewicowej Rabochaya Pravda. 13 października, po przesłuchaniach, notach wyjaśniających i godzinnej rozmowie z Feliksem Dzierżyńskim, został zwolniony. Zmarł w wyniku jednej z transfuzji przeprowadzanych w instytucie przetaczania krwi, który założył.

Był bardzo płodnym pisarzem. Jego Tektologia została doceniona przez Tadeusza Kotarbińskiego ze szkoły lwowsko-warszawskiej jako przyczynek do prakseologii nauki o organizacji pracy. Jest też znany jako twórca empiriomonizmu. W swoich dziełach integrował refleksję filozoficzną Ernsta Macha, Richarda Avenariusa i innych. Zajmował się też tematem nowej kultury socjalistycznej, która miała zastąpić burżuazyjną – był współzałożycielem powołanej do tego celu organizacji Proletkult, którą po kilku latach istnienia rząd rozwiązał, obawiając się, że stanie się konkurencją dla partii bolszewickiej. W 1908 r. wydał utopijną powieść pt. Czerwona gwiazda (oryg. Красная звезда). Przedstawił w niej komunistyczną społeczność Marsjan szykujących się do podboju Ziemi. Od lat 70. jego teorie zaczęły być ponownie doceniane w historii myśli rosyjskiej. Niektóre z jego dzieł zostały przetłumaczone na francuski i niemiecki.

• 1908 – Czerwona gwiazda (oryg. Красная звезда)

• Richard Pipes, Rewolucja Rosyjska Warszawa 1994; Wyd. PWN; ISBN 83-01-11521-1.
• Biogram. szukamypolski.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-08)]. (pol.)
• Biogram (ang.)

• Mikołaj Łosski: Historia filozofii rosyjskiej. Przełożył: Henryk Paprocki. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2000, seria: Daimonion. ISBN 83-88524-00-3.

• Abram Deborin. Krytyka empiriomonizmu Bogdanowa (1907)