| żeńska szkoła średnia | |
.jpg) Wejście do budynku głównego Aleksandryjsko-Maryjskiego Instytutu Wychowania Panien w Warszawie (ok. 1900) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Wiejska 8 |
| Data założenia |
1825 |
| Data zamknięcia |
1915 |
.jpg)
Aleksandryjsko-Maryjski Instytut Wychowania Panien[1][2][3], Instytut Aleksandryjsko-Maryjski Wychowania Panien[4][5][6], także Instytut Szlachetnie Urodzonych Panien[7] (ros. Александринско-Мариинский институт благородных девиц)[8] – żeńska państwowa szkoła średnia działająca pod różnymi nazwami od 1825 do 1915 w Królestwie Polskim. Instytut był najstarszą państwową szkołą dla dziewcząt na ziemiach polskich.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Początki instytutu przypadają na maj 1825, gdy w Warszawie otwarto utworzony przez Rządową Komisję Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Instytut Guwernantek[4] (spotyka się też nazwę Szkoła Guwernantek[9]), prowadzący roczne kursy[4]. W listopadzie następnego roku zmienił on nazwę na Instytut Rządowy Wychowania Płci Żeńskiej (według innego źródła Instytut Rządowy Wychowania Panien[4]), z czym wiązało się też wydłużenie nauki do 3 lat[10].
Powstanie szkoły wiązało się z brakami kadrowymi w świeckim szkolnictwie żeńskim, dość silnie już wówczas rozwiniętym. Nowa placówka miała kształcić młode kobiety chcące uczyć na pensjach lub w szkołach. Kandydatka do instytutu musiała być absolwentką trzyletniej szkoły lub pensji i mieć ukończone 14 lat[11]. Kształcenie obejmowało naukę języków i literatury: polskiej, francuskiej oraz niemieckiej, muzyki i śpiewu, rysunku, pedagogiki dziecięcej, nauk przyrodniczych, arytmetyki, geografii, historii Polski oraz ogólnej, ponadto religii, moralności, zasad prowadzenia gospodarstwa domowego i naukę umiejętności kobiecych[10]. Wśród wykładowców byli m.in. uczący zasad pedagogiki Tomasz Dziekoński, przekazujący wiedzę przyrodniczą Antoni Waga[12] oraz wykładająca zasady obyczajowości Klementyna Tańska[13]. Program kształcenia przewidziany był na 2 lata, a po nich kursantki odbywały obowiązkową roczną praktykę, pracując na istniejącej od 1799 pensji Zuzanny Wilczyńskiej przy ul. Miodowej, mającej wówczas opinię czołowego ośrodka tego typu. W 1828 instytut połączono z pensją, również lokalowo, a Wilczyńska objęła kierownictwo całości ulokowanej odtąd przy ul. Miodowej[10]. W latach 1825–1830 pełny kurs nauczycielski ukończyło 29 dziewcząt, zaś kolejne 15 przeszło kurs dokształcający[12]. W 1830 w szkole zatrudniano 17 nauczycieli, a uczyło się w niej 60 uczennic[14].
Od 1833 instytut zaczęto poddawać rusyfikacji[12]. W tym roku wprowadzono nauczanie języka rosyjskiego, a także wykładanych w tym języku geografii i historii Rosji[15]. W 1838 nazwę szkoły zmieniono na Aleksandryjski Instytut Wychowania Panien i oficjalnie objęto opieką cesarzowej Rosji[15].
W 1840 zaszły kolejne zmiany: naukę wydłużono do sześciu lat, do wcześniejszego programu z lat 20. wprowadzono lekcje tańca i kaligrafii, zredukowano jednak zakres nauk ścisłych i przyrodniczych[15]. Jednocześnie zmieniono docelowy profil kształcenia − o ile wcześniej szkoła była przeznaczona dla przyszłych nauczycielek[16], zwykle z niezamożnych domów[17], to obecnie główną grupą uczennic miały być uczone za darmo córki urzędników państwowych i wojskowych, a tylko część absolwentek uzyskiwała wykształcenie nauczycielskie. Zmieniała się struktura etniczna społeczności szkolnej − o ile ok. 1842 na 300 uczennic 50 było Rosjankami[18], to w ostatnich dziesięcioleciach funkcjonowania instytutu większość uczennic stanowiły córki rosyjskich oficerów i urzędników[19]. W 1842 instytut przeniesiono z dotychczasowej siedziby w pałacu Borchów przy ul. Miodowej[4][20] do skonfiskowanego Czartoryskim pałacu w Puławach[21].
Obniżenie poziomu nauczania nauk ścisłych, przyrodniczych i języka oraz literatury polskiej, rugujące znajomość historii i geografii Polski, a także rusyfikacja pozostałych przedmiotów poskutkowały spadkiem prestiżu szkoły wśród Polaków, do czego przyczyniło się też mianowanie w 1839 kierowniczką placówki Zenajdy Grooten, mającej złą opinię moralną i uważaną za dawną kochankę Mikołaja I[15]. Pogorszenie wizerunku wywołała również wizyta Aleksandra II bez towarzystwa żony Marii Aleksandrowny w nowej siedzibie szkoły w Puławach; car uczestniczył w tańcach z uczennicami, co wywołało zgorszenie opinii publicznej[22].
W 1862 decyzją władz instytut przeniesiono z Puław z powrotem do Warszawy i połączono z Instytutem Maryjskim[23][24] (według innego źródła − Pensją Mariańską)[25], istniejącą w Warszawie od 1857 elitarną i bardzo drogą rządową szkołą żeńską dla dziewcząt z wyższych sfer[26]. Efektem była m.in. zmiana nazwy placówki na Instytut Aleksandryjsko-Maryjski[27].
Szkoła, podlegająca Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego[28], wprowadziła się do budynku przy ul. Wiejskiej, zajmowanego wcześniej przez zlikwidowany w 1862, w związku z reformą systemu edukacji w Królestwie Polskim[29], Instytut Szlachecki[1]. Jednopiętrowy budynek zaplanowany na rzucie litery „T”[29] został wzniesiony w latach 1851−1853 w stylu klasycystycznym[8] według projektu Antoniego Sulimowskiego i Bolesława Podczaszyńskiego[6]. Cechą charakterystyczną jego korpusu głównego był dwugłowy orzeł w koronie ustawiony na płaskim tympanonie[8]. W budynku mieściły się m.in. klasy szkolne, sale rekreacyjne, salę gimnastyczną, małe muzeum, małe obserwatorium astronomiczne i dwie kaplice, prawosławna i katolicka[30][29]. Jedno skrzydło budynku zajmowała reprezentacyjna, dwukondygnacyjna sala o podwójnej funkcji: jadalni oraz miejsca uroczystości szkolnych[31]; jej wnętrze obiegały galerie dla gości wsparte na 18 ozdobnych żeliwnych kolumnach[29][32]. Budynek miał kilka oficyn mieszczących część klas szkolnych oraz internat[8]. Przy budynku znajdował się ogród[32].
Objęcie w 1838 instytutu opieką cesarzowej Rosji[33] prowadziło do podporządkowania organizacji życia szkolnego centralnym, ogólnorosyjskim regulaminom obowiązującym wszystkie żeńskie instytuty w państwie, a ustanawianym przez specjalnie powołany urząd zarządzający tymi placówkami edukacyjnymi, który przedkładał regulaminy do zatwierdzenia cesarzowej. W detalach regulowały one liczne aspekty życia dziewcząt, m.in. strój kursantek i sposób jego noszenia. Wszystkie kobiece instytuty miały jednolity krój odzieży[34], jednak każda placówka miała własne kolory ubrań, czasami też instytuty różnił rodzaj używanych tkanin i dodatków. Ponadto zasady przewidywały inne barwy dla młodszych kursantek danej szkoły, a inne dla starszych, strój świąteczny w niektórych instytutach różnił się trochę od codziennego[35]. Według wytycznych z 1904 uczennice warszawskiego instytutu powinny nosić białe fartuchy i peleryny jednolitego fasonu, sukienki najstarszego rocznika miały mieć kolor ciemnobordowy, a młodszych klas – jasnobordowy. Spódnice miały być proste, z fałdami z tyłu przy pasie, góra sukni powinna mieć krótkie rękawy oraz wycięty stanik. Nie określono rodzajów materiału ani stroju świątecznego[36].
Od 1865 szkoła zaczęła zmieniać swój charakter z powodu antypolskiej polityki władz rosyjskich[31]. W 1867 ukazem Aleksandra II została wyłączona spod nadzoru Okręgu Naukowego Warszawskiego i podporządkowana IV Oddziałowi Kancelarii Własnej Imperatora[37].
Aleksandryjsko-Maryjski Instytut Wychowania Panien był najbardziej prestiżową rosyjską placówką wychowawczą w Królestwie Polskim[38]. Działał w Warszawie do 1915[39], cały czas w tej samej siedzibie przy ul. Wiejskiej 8[40]. W szkole uczyli m.in. Narcyza Żmichowska[38], Aleksandra Jentysówna[41] i Adam Münchheimer[38].
W 1915 roku instytut został ewakuowany w głąb Rosji[4][41]. Opuszczony przez szkołę kompleks budynków przy ul. Wiejskiej był podczas I wojny światowej wykorzystywany przez niemiecki zakaźny szpital wojskowy[42]. W 1918 podjęto decyzję o jego adaptacji na potrzeby Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej[43]. Był to jeden z nielicznych warszawskich obiektów, w którym znajdowały się odpowiedniej wielkości sala obrad oraz wiele mniejszych pomieszczeń potrzebnych na posiedzenia komisji sejmowych i klubów parlamentarnych[44]. Przebudową kierowali architekci Kazimierz Tołłoczko, Romuald Miller i Tadeusz Szanior[45]. W dawnej jadalni (pełniącej również funkcję szkolnej auli)[6] urządzono salę posiedzeń Sejmu[46][47]. Ponieważ parlament miał być dwuizbowy, w 1922 na potrzeby Senatu zaadaptowano dawny budynek infirmerii instytutu[38] (obecnie budynek G – stary Budynek Komisji Sejmowych)[48].
W trakcie II wojny światowej większość budynków sejmowych została zniszczona, w tym budynek główny dawnej szkoły[49][50].
Instytut uznawany jest za najstarszą państwową szkołę żeńską na ziemiach polskich[51].
Wykładowcy
[edytuj | edytuj kod]
Absolwentki
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Bożena Wierzbicka: Gmachy i wnętrza sejmowe w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1998, s. 156. ISBN 83-7059-285-6.
- ↑ Marek Czapelski: Gmachy Sejmu i Senatu. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2009, s. 14−16. ISBN 978-83-7059-915-7.
- ↑ Łukaszewska A., 2019: Sprawozdanie z konferencji naukowej „Fundamenty Niepodległej. Sejm Ustawodawczy (1919–1922)”, Warszawa, 8 II 2019 r. Dzieje Najnowsze, 2: 345.
- ↑ a b c d e f Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 276. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Lech Królikowski: Szkolnictwo dawnej Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2008, s. 410, 780. ISBN 978-83-88477-81-2.
- ↑ a b c Waldemar Baraniewski: Kazimierz Skórewicz. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2000, s. 113. ISBN 83-7059-514-6.
- ↑ Anna Wajs. Materiały do dziejów warszawskiego szkolnictwa XIX i XX w. w zasobie Archiwum Państwowego w Warszawie. „Archeion”. 119, s. 421, 2018. Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych.
- ↑ a b c d Paweł Przeciszewski: Warszawa. Prawosławie i rosyjskie dziedzictwo. Warszawa: Agencja Wydawnicza Egros, 2011, s. 77. ISBN 978-83-89986-73-3.
- ↑ Dormus 2015, s. 32.
- ↑ a b c Schiller 1994, s. 60, 61.
- ↑ Dormus 2015, s. 31, 32.
- ↑ a b c Schiller 1994, s. 61.
- ↑ Ciechanowska Z., 1961: Hoffmanowa z Tańskich Klementyna (1798–1845). W: Polski Słownik Biograficzny. T. IX. Wrocław: Polska Akademia Umiejętności, s. 573–576
- ↑ Schiller 1994, s. 76.
- ↑ a b c d Schiller 1994, s. 62.
- ↑ Schiller 1994, s. 62, 63.
- ↑ Dormus 2015, s. 32.
- ↑ Piwowarski W., 1972: Religijność miejska w warunkach uprzemysłowienia (na przykładzie Puław). „Studia Warmińskie”, 10, strona 407
- ↑ Błażej Popławski: Najdroższa dla potomności pamiątka. Historia kompleksu parlamentarnego przy ulicy Wiejskiej. Wydawnictwo Sejmowe, 2022, s. 5.
- ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 93.
- ↑ Historia puławskiej rezydencji. [w:] Muzeum Czartoryskich w Puławach [on-line]. [dostęp 2024-11-07].
- ↑ Schiller 1994, s. 62, 63.
- ↑ Ilustrowany przewodnik po Warszawie wraz z treściwym opisem okolic miasta (wydanie I na podstawie wydania z 1893 roku). Warszawa: Wydawnictwo Ciekawe Miejsca.net, 2012, s. 196. ISBN 978-83-928349-8-4.
- ↑ Marek Czapelski: Gmachy Sejmu i Senatu. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2009, s. 17. ISBN 978-83-7059-915-7.
- ↑ Schiller 1994, s. 96.
- ↑ Schiller 1994, s. 94.
- ↑ Schiller 1994, s. 96.
- ↑ Lech Królikowski: Szkolnictwo dawnej Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2008, s. 319−320. ISBN 978-83-88477-81-2.
- ↑ a b c d Marek Czapelski: Gmachy Sejmu i Senatu. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2010, s. 17. ISBN 978-83-7666-062-2.
- ↑ Barbara Wierzbicka: Sejm i Senat. Architektura i wnętrza. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1997, s. 9. ISBN 83-7059-298-8.
- ↑ a b Maria Irena Kwiatkowska, Marek Kwiatkowski: Historia Warszawy XVI−XX wieku. Zabytki mówią. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 119. ISBN 83-01-12708-2.
- ↑ a b Barbara Wierzbicka: Sejm i Senat. Architektura i wnętrza. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1997, s. 10. ISBN 83-7059-298-8.
- ↑ Schiller 1994, s. 62.
- ↑ Ponomariewa (Пономарева) 2018, s. 124, 126, 127
- ↑ Ponomariewa 2018, s. 128-135
- ↑ Ponomariewa 2018, s. 129 i 134
- ↑ Lech Królikowski: Szkolnictwo dawnej Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2008, s. 363. ISBN 978-83-88477-81-2.
- ↑ a b c d Marek Czapelski: Gmachy Sejmu i Senatu. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2010, s. 19. ISBN 978-83-7666-062-2.
- ↑ Sadurski I., 2022: Działalność pedagogiczna Eugeniusza Stepanowa – profesora języka i literatury rosyjskiej w Gimnazjum Lubelskim w latach 1856–1863. Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej, 1, strona 123 [1].
- ↑ Lech Królikowski: Szkolnictwo dawnej Warszawy. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2008, s. 410, 412, 423. ISBN 978-83-88477-81-2.
- ↑ a b Barbara Wierzbicka: Sejm i Senat. Architektura i wnętrza. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1997, s. 11. ISBN 83-7059-298-8.
- ↑ Małgorzata Omilanowska. Pierwsza siedziba Sejmu II Rzeczypospolitej. Addenda et corrigenda. „Biuletyn Historii Sztuki”. LXXXIII nr 1, s. 131, 2021.
- ↑ Małgorzata Omilanowska. Pierwsza siedziba Sejmu II Rzeczypospolitej. Addenda et corrigenda. „Biuletyn Historii Sztuki”. LXXXIII nr 1, s. 121, 124, 2021.
- ↑ Małgorzata Omilanowska. Pierwsza siedziba Sejmu II Rzeczypospolitej. Addenda et corrigenda. „Biuletyn Historii Sztuki”. LXXXIII nr 1, s. 124, 2021.
- ↑ Małgorzata Omilanowska. Pierwsza siedziba Sejmu II Rzeczypospolitej. Addenda et corrigenda. „Biuletyn Historii Sztuki”. LXXXIII nr 1, s. 133, 2021.
- ↑ Barbara Wierzbicka: Sejm i Senat. Architektura i wnętrza. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1997, s. 13. ISBN 83-7059-298-8.
- ↑ Maria Irena Kwiatkowska, Marek Kwiatkowski: Historia Warszawy XVI−XX wieku. Zabytki mówią. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 121. ISBN 83-01-12708-2.
- ↑ Małgorzata Omilanowska. Pierwsza siedziba Sejmu II Rzeczypospolitej. Addenda et corrigenda. „Biuletyn Historii Sztuki”. LXXXIII nr 1, s. 143, 147, 2021.
- ↑ Jarosław Zieliński. Wiejska od 1770 r. „Stolica”, s. 20, listopad–grudzień 2019.
- ↑ Marek Czapelski: Gmachy Sejmu i Senatu. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2010, s. 35. ISBN 978-83-7666-062-2.
- ↑ Dormus 2015, s. 32.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Katarzyna Dormus, Wątek kształcenia dziewcząt w reformach szkolnych od czasów Komisji Edukacji Narodowej do II wojny światowej, „Biuletyn Historii Wychowania”, 33, 2015, s. 23–40, DOI: 10.14746/bhw.2015.33.2.
- Пономарева В.В., 2018: Быть в форме: костюм институтки как предмет одежды и идеологема. Часть II // Вестник Московского университета. Серия 23. Антропология, № 1. [2]
- Joanna Schiller, Warszawskie rządowe szkoły średnie w latach 1795–1862, „Rozprawy z dziejów oświaty”, 36, 1994, s. 41–109.
