Andriej Sacharow (1989) | |
Państwo działania | |
---|---|
Data i miejsce urodzenia | |
Data i miejsce śmierci |
14 grudnia 1989 |
Specjalność: fizyka jądrowa | |
Alma Mater | |
Odznaczenia | |
| |
Nagrody | |
Andriej Dmitrijewicz Sacharow (ros. Андрей Дмитриевич Сахаров, ur. 21 maja 1921 w Moskwie, zm. 14 grudnia 1989 tamże) – rosyjski fizyk jądrowy, ojciec radzieckiej bomby wodorowej[1], twórca m.in. teorii indukowanej grawitacji, działacz polityczny, laureat Pokojowej Nagrody Nobla. Członek Akademii Nauk Związku Radzieckiego, deputowany na I Kongres Deputowanych Ludowych Związku Radzieckiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]W 1938 rozpoczął studia na Pedagogicznym Uniwersytecie Moskiewskim. Ukończył je w Aszchabadzie, ponieważ uczelnia musiała zostać ewakuowana w trakcie inwazji niemieckiej w 1941. Następnie zaczął pracę laboratoryjną w Uljanowsku. Powrócił do Moskwy w 1945, gdzie w 1947 uzyskał doktorat. Zajmował się m.in. promieniowaniem kosmicznym. W połowie 1948 trafił do zespołu Igora Kurczatowa, gdzie zaczął pracę w radzieckim programie jądrowym. Po śmierci Kurczatowa został szefem programu, stając się współtwórcą radzieckiej bomby wodorowej. Widząc skutki dokonywanych prób, odmówił dalszych badań, stając się dysydentem.
W 1964 podczas wyborów do Akademii Nauk zabrał głos atakując m.in. hołubionego przez władzę Trofima Łysenkę. Od tego czasu coraz częściej zabierał głos w sprawach społecznych i politycznych. W 1968 napisał długi esej Rozmyślania o postępie, pokojowym współistnieniu i wolności intelektualnej. Wydano go w nakładzie 18 mln egzemplarzy, najpierw jako samizdat, a następnie za granicą. To spowodowało ostrą reakcję władz. Został wyrzucony z pracy w ośrodku badań jądrowych i pozbawiony wszelkich tytułów. Mimo to działał na rzecz rozbrojenia, ograniczenia potencjałów nuklearnych, demokracji i poszanowania praw człowieka. W 1975 r. otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla. Krytykował ustrój sowiecki, określając go jako totalitarny i jego poczynania – m.in. interwencję w Afganistanie, klasyfikując ją jako agresję.
3 grudnia 1986 wrócił do Moskwy z miasta Gorki (obecnie Niżny Nowogród), dokąd został zesłany w 1980 za protesty przeciwko agresji Związku Radzieckiego na Afganistan.
Był żonaty z Jeleną Bonner.
Pochowany na Cmentarzu Wostriakowskim w Moskwie[2].
Odznaczenia, wyróżnienia i upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- Bohater Pracy Socjalistycznej (trzykrotnie, w 1953, 1956 i 1962)
- Nagroda Stalinowska (1953)
- Nagroda Leninowska (1956)
- Order Lenina (1954)
- Medal jubileuszowy „W upamiętnieniu 100-lecia urodzin Władimira Iljicza Lenina”
- Medal jubileuszowy „Trzydziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
- Medal jubileuszowy „Czterdziestolecia zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
- Medal „Za ofiarną pracę w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945”
- Medal „Weteran pracy”
- Medal „Za rozwój dziewiczych ziem”
- Medal „W upamiętnieniu 800-lecia Moskwy”
- Krzyż Wielki Orderu Krzyża Pogoni (Litwa, 2003, przyznany pośmiertnie)
W 1975 za działalność na rzecz praw człowieka otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla, którą przeznaczył na cele charytatywne[3].
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Od 1988 nagrodę jego imienia w uznaniu dla osób zasłużonych w walce na rzecz praw człowieka i wolności nadaje Parlament Europejski[4].
16 grudnia 2010 Rada m.st. Warszawy nadała jednej z ulic na terenie dzielnicy Bielany imię Andrieja Sacharowa[5]. W Polsce naukowiec patronuje jeszcze ulicom w Łodzi i Krakowie[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zieńkowicz 2000 ↓, s. 508.
- ↑ Московский некрополь. САХАРОВ Андрей Дмитриевич (1921 – 1989).
- ↑ Józef Kozielecki: Andriej Sacharow – sumienie Rosji. [dostęp 2011-09-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]. (pol.).
- ↑ Parlament Europejski Nagroda im. Sacharowa za wolność myśli, https://web.archive.org/web/20180108062441/http://www.europarl.europa.eu/sakharovprize/pl/home/30-years.html [dostęp 7 stycznia 2018].
- ↑ UCHWAŁA Nr V/90/2010 RADY MIASTA STOŁECZNEGO WARSZAWY z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie nadania nazwy ulicy w Dzielnicy Bielany m. st. Warszawy, „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego”, Warszawa, 28 stycznia 2011, Nr 9, s. 1769, http://edziennik.mazowieckie.pl/legalact/2011/9/335/ [dostęp 9 stycznia 2018].
- ↑ Wyszukiwanie: Sacharow [online], Rejestr TERYT [dostęp 2018-01-29] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Nikołaj Zieńkowicz: Tajemnice mijającego Wieku (2). Warszawa: 2000. ISBN 83-7255-447-1.
- The Human Rights Movement 1969–1979 (ang.)
- Andrey Dmitriyevich Sakharov (ang.)
- Сахаров Андрей Дмитриевич – Герои страны (ros.)
- ISNI: 0000000120994733
- VIAF: 19684011
- LCCN: n80038281
- GND: 118642111
- NDL: 00455166
- LIBRIS: rp352k495gbjjqq
- BnF: 119234274
- SUDOC: 027119378
- SBN: BRIV185860
- NLA: 36334289, 35557037
- NKC: jn19990210551
- DBNL: sach011
- BNE: XX1428717, XX1156047
- NTA: 069088705
- BIBSYS: 90063091
- CiNii: DA01183518
- Open Library: OL2022740A
- PLWABN: 9810602795705606
- NUKAT: n96027858
- J9U: 987007267300505171
- PTBNP: 62387
- CANTIC: a11198801
- LNB: 000012318
- NSK: 000005511
- CONOR: 115109475
- BNC: 000130662
- ΕΒΕ: 100450
- BLBNB: 000339293
- KRNLK: KAC199623948
- LIH: LNB:V*54569;=BP