Asystent sędziego – pracownik sądu, prawnik z przygotowaniem praktycznym. Na zlecenie sędziego i pod jego kierunkiem wykonuje czynności administracji sądowej i czynności przygotowania spraw sądowych do ich rozpoznania. Stanowisko istnieje w sądach powszechnych, administracyjnych i wojskowych.

Celem powołania asystentów sędziego jest odciążenie sędziów od czynności niepolegających na orzekaniu. Instytucja asystenta sędziego od wielu lat istnieje na zachodzie Europy, w Polsce pojawiła się po nowelizacji Prawa o ustroju sądów powszechnych zmierzającej do usprawnienia pracy sądów.

Na zlecenie sędziego i pod jego kierunkiem asystent sędziego sporządza projekty zarządzeń, orzeczeń lub ich uzasadnień. Na zlecenie sędziego asystent sędziego samodzielnie:

1. dokonuje analizy akt sprawy we wskazanym zakresie;
2. kontroluje stan spraw odroczonych, zawieszonych lub oczekujących na podjęcie czynności przez sędziego albo sąd;
3. zwraca się do osób i instytucji o nadesłanie informacji lub dokumentów niezbędnych do przygotowania sprawy do rozpoznania;
4. sporządza odpowiedzi na pisma niebędące pismami procesowymi;
5. gromadzi, we wskazanym zakresie, orzecznictwo i literaturę przydatne do rozpoznawania spraw lub wykonywania innych zadań powierzonych sędziom w danym wydziale.

Na stanowisku asystenta sędziego może być zatrudniony ten, kto jest obywatelem RP i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru, ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, a także ma przynajmniej 24 lata.

Szczegółowy zakres i sposób wykonywania czynności przez asystentów sędziów, określa Minister Sprawiedliwości w rozporządzeniu, mając na uwadze zasady sprawności, racjonalności, ekonomicznego i szybkiego działania, zapewniając rzetelne wykonywanie powierzonych zadań.

Asystent sądu administracyjnego na polecenie sędziego i pod jego kierunkiem wykonuje zadania administracyjne i przygotowuje sprawę do rozpoznania. Po 5. latach może awansować na starszego asystenta (jeśli nie był karany dyscyplinarnie i miał pozytywne oceny roczne). Wymagania: obywatelstwo polskie i pełnia praw, nieskazitelny charakter i ukończone studia prawnicze^[1].

Asystent sędziego sądu wojskowego jednocześnie jest osobą powołaną do zawodowej służby wojskowej. Asystentów w sądownictwie wojskowym wprowadzono ustawą, która weszła w życie 17 czerwca 2011 r.^[2] Na mocy tej ustawy dotychczasowych asesorów przeniesiono na stanowiska asystentów.

• Art. 155 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 217)
• K. Sadowski, O.M. Piaskowska, D. Kotłowski, Asystent sędziego w sądzie powszechnym, CH Beck, Warszawa 2010
• K. Sadowski, O.M. Piaskowska, D. Kotłowski, Metodyka pracy asystenta sędziego, CH Beck, Warszawa 2010