Beskid Żywiecko-Kisucki

Dolina Rycerskiego Potoku
Megaregion	Region karpacki
Prowincja	Karpaty Zachodnie z Podkarpaciem Zachodnim i Północnym
Podprowincja	Zewnętrzne Karpaty Zachodnie
Makroregion	Beskidy Zachodnie
Mezoregion	Beskid Żywiecko-Kisucki
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska: – woj. śląskie Słowacja: – kraj żyliński

Beskid Żywiecko-Kisucki, Beskid Żywiecko-Kysucki (słow. Žyviecko-kysucké Beskydy^[a]) – pasmo górskie o charakterze gór średnich położone na pograniczu polsko-słowackim (żywiecko-kisuckim), zachodnia część Beskidu Żywieckiego obejmująca masywy Wielkiej Raczy (1236 m), Wielkiej Rycerzowej (1226 m), Oszusa i Krawców Wierchu. Wyodrębniony jako mezoregion z indeksem 513.56 należący do Beskidów Zachodnich, przy regionalizacji fizycznogeograficznej Polski opracowanej w 2018 roku przez zespół geografów pod przewodnictwem Jerzego Solona^[1].

W starszej polskiej literaturze geograficznej region bywał wyróżniany jako Grupa Wielkiej Raczy w obrębie Beskidu Żywieckiego^[2], w literaturze turystyczno-krajoznawczej można się spotkać z określeniem Worek Raczański^[3], a w geografii słowackiej funkcjonuje termin Kysucké Beskydy^[4]. Wszystkie wymienione sformułowania odnoszą się do tego samego regionu, choć w szczegółach różnie definiowanego co do jego granic i rangi.

Region zajmuje 490,8 km², z czego 36,1% (tj. 177 km²) przypada na północny skłon w granicach Polski, gdzie układ dolin żłobionych przez potoki źródłowe Soły przybiera charakterystyczną strukturę drzewiastą. Zbudowany jest ze skał fliszowych w strefie jednostki magurskiej. W odróżnieniu od sąsiedniego Beskidu Żywiecko-Orawskiego występują tu mniejsze wysokości bezwzględne i mniej jest pięter roślinności – górną granicę regla dolnego stanowią skarłowaciałe buki, typowy regiel górny zaznacza się śladowo, wyższych pięter brak^[5]. Odmienny jest też układ grzbietów – Beskid Żywiecko-Kisucki to długie i wyrównane wierzchowiny, z rozległymi ramionami bocznymi; Beskid Żywiecko-Orawski to zwarte masywy oraz wyraźniejsze przełęcze i kulminacje^[6].

W pokryciu terenu dominują lasy. Naturalne siedliska bukowe i jodłowe regla dolnego zostały znacznie przekształcone w wyniku gospodarki leśnej człowieka, poprzez sztuczne nasadzenia świerka. Pozostałości karpackiego lasu pierwotnego są chronione w kilku rezerwatach, m.in. Śrubita, Muńcoł, Oszast. Z wielkoobszarowych form ochrony przyrody funkcjonuje tutaj Żywiecki Park Krajobrazowy po polskiej stronie, a po słowackiej Obszar Chronionego Krajobrazu „Kysuce” i Obszar Chronionego Krajobrazu „Horná Orava”^[7].

Beskid Żywiecko-Kisucki wyróżniono jako mezoregion beskidzki w podziale Karpat Zachodnich według Jarosława Balona i Miłosza Jodłowskiego. Jego podnóża sięgają na północy okolic wsi Rajcza w dolinie Soły, na zachodzie miasta Czadca w dolinie Kisucy, na południu wsi Stara Bystrzyca w dolinie Bystrzycy i wsi Orawska Leśna w dolinie Białej Orawy, a na wschodzie wsi Nowoć w dolinie Klinianki. Graniczy z Beskidem Żywiecko-Orawskim, Działami Orawskimi, Magurą Orawską, Górami Kisuckimi, Jawornikami, Beskidem Morawsko-Śląskim i Międzygórzem Jabłonkowsko-Koniakowskim^[8].

W regionalizacji Polski Jerzego Kondrackiego omawiany region nie jest wydzielony jako jednostka i wchodzi w skład rozległego mezoregionu Beskidu Żywieckiego^[9]. Nowy podział z 2018 roku nawiązuje do regionalizacji Słowacji autorstwa Emila Mazúra i Michala Lukniša, którzy rozróżnili tu dwa odrębne mezoregiony – Kysucké Beskydy i Oravské Beskydy, choć w trochę innych granicach. W ich koncepcji część kisucka kończy się, patrząc z zachodu, na masywie Wielkiej Rycerzowej, zaliczając masywy Oszusa i Krawców Wierchu do części orawskiej^[10]. Według Jarosława Balona i współpracowników segment kisucki kończy się dopiero za Krawców Wierchem^[11].

Polska geografia po 1945 roku tradycyjnie dzieliła Beskid Żywiecki, za Mieczysławem Klimaszewskim^[12], na trzy duże człony – Grupę Wielkiej Raczy po przełęcz Glinkę (czyli z Oszusem, bez Krawców Wierchu), Grupę Pilska po przełęcz Glinne, oraz Grupę Babiej Góry^[13]. Tak samo – od Przełęczy Zwardońskiej po przełęcz Glinkę – definiuje się zasięg tzw. Worka Raczańskiego w publikacjach turystyczno-krajoznawczych opisujących Beskid Żywiecki^[14]. Beskid Żywiecko-Kisucki jest więc Grupą Wielkiej Raczy, rozciągniętą swoim obszarem na wschodzie za Krawców Wierch i podniesioną do rangi mezoregionu fizycznogeograficznego^[15].

• Balon J., Jodłowski M., Regionalizacja fizycznogeograficzna pogranicza polsko-słowackiego, [w:] Perspektywy rozwoju regionu w świetle badań krajobrazowych, red. Strzyż M., Kielce 2005, s. 69–76.
• Balon J., Jodłowski M., Regionalizacja fizycznogeograficzna Karpat Zachodnich – studium metodologiczne, [w:] Struktura środowiska przyrodniczego a fizjonomia krajobrazu, red. Ziaja W., Jodłowski M., Kraków 2014, s. 85–106.
• Balon J., Jodłowski M., Krąż P., Beskidy Zachodnie (513.4–5), [w:] Regionalna geografia fizyczna Polski, red. Richling A., Solon J., Macias A., Balon J., Borzyszkowski J., Kistowski M., Poznań 2021, s. 481–496.
• Figiel S., Krzywda P., Czym jest Beskid Żywiecki? Środowisko geograficzne, [w:] Beskid Żywiecki. Przewodnik, Figiel S., Janicka-Krzywda U., Krzywda P., Wiśniewski W., Pruszków 2012, wydanie II, s. 23–42.
• Kondracki J., Geografia regionalna Polski, Warszawa 2002, wydanie III.
• Mazúr E., Lukniš M., Regionálne geomorfologické členenie Slovenskej socialistickej republiky, [w:] „Geografický časopis”, nr 30/2, 1978, s. 101–125.
• Klimaszewski M., Podział morfologiczny południowej Polski, [w:] „Czasopismo Geograficzne”, nr 17/3–4, 1939–1946, s. 133–182.
• Solon J., Borzyszkowski J., Bidłasik M., Richling A., Badora K., Balon J., Brzezińska-Wójcik T., Chabudziński Ł., Dobrowolski R., Grzegorczyk I., Jodłowski M., Kistowski M., Kot R., Krąż P., Lechnio J., Macias A., Majchrowska A., Malinowska E., Migoń P., Myga-Piątek U., Nita J., Papińska E., Rodzik J., Strzyż M., Terpiłowski S., Ziaja W., Physico-geographical mesoregions of Poland: Verification and adjustment of boundaries on the basis of contemporary spatial data, [w:] „Geographia Polonica”, nr 91/2, 2018, s. 143–170.
• Ziętara T., Krajobraz Ziemi Żywieckiej, Warszawa 1986, wydanie III.

• Regionalizacja Polski z 2018 r. jako warstwa na portalu mapowym „Geoserwis GDOŚ” w folderze „Inne dane środowiskowe”, warstwa „Mezoregiony fizycznogeograficzne”.