Biskupi wrocławscy

Biskupi wrocławscy – biskupi diecezjalni i biskupi pomocniczy diecezji wrocławskiej (od 1930 archidiecezji).

Biskupi

Biskupi diecezjalni

Diecezja wrocławska, utworzona na zjeździe gnieźnieńskim w 1000 roku, upadła w wyniku tzw. reakcji pogańskiej (1031/1032) i najazdu czeskiego księcia Brzetysława I (1038). Obrabowano i zburzono niedawno wzniesioną katedrę, a na jej gruzach wzniesiono świątynię pogańską^[1]. Zniszczone lub wywiezione zostały księgi diecezji przez co wczesne dzieje diecezji z czasów pierwszego biskupa Jana są nieznane. Upadła również dawna struktura administracyjna. Cały Śląsk znalazł się w granicach Czech, a biskup praski Sewer planował włączenie regionu do swojej diecezji praskiej. Choć po stronie Polaków wystąpił w 1039 król niemiecki Henryk III Salicki, ostatecznie, podczas arbitrażu w 1041 uznał on zabór Śląska przez Czechów za fakt dokonany, choć niewykluczone, że Polsce zwrócono jakąś część tego regionu^[a]. Książę polski Kazimierz Odnowiciel dążył do odzyskania terenów zagarniętych przez Czechy i do odnowienia diecezji wrocławskiej. Wysiłki te po kilku latach przyniosły rezultat. Prawdopodobnie na synodzie w Moguncji w październiku 1049 papież Leon IX zgodził się na reaktywowanie diecezji na Śląsku, być może podporządkowując ją metropolii magdeburskiej^[b]. Rok później, w wyniku wojny polsko-czeskiej Śląsk został odzyskany, choć na mocy decyzji cesarza Henryka III z 1054 Polska musiała Czechom płacić czynsz z tego terytorium.

W roku 1051^[c] Kazimierz Odnowiciel pierwszym biskupem restytuowanej diecezji śląskiej mianował Hieronima. Rozpoczął on wprawdzie odbudowę katedry wrocławskiej, jednak jego siedzibą był najprawdopodobniej nie Wrocław, lecz Ryczyn^[2]. Pochodził on z okolic Kolonii^[3].

Lata urzędowania		Uwagi
1000–?^[d]	Jan
1051–1062	Hieronim	prawdopodobnie rezydował w Ryczynie
1063−1072	Jan I
1074−1111	Piotr I	W 1075 prawdopodobnie siedzibę diecezji przeniesiono do Wrocławia
1112−1120	Żyrosław I
1120−1126	Heymo
1126−1140	Robert I
1140−1142	Robert II	następnie biskup diecezjalny krakowski
1142−1146	Konrad
1146−1149	Jan Gryfita	następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński
1149−1169	Walter z Malonne
1170/1171−1198	Żyrosław II
1198−1201	Jarosław opolski
1201−1207	Cyprian
1207−1232	Wawrzyniec
1232−1268	Tomasz I
1268−1270	Władysław wrocławski	administrator apostolski, jednocześnie arcybiskup metropolita Salzburga
1270−1292	Tomasz II Zaremba
1292−1301	Jan Romka
1302−1319	Henryk z Wierzbna
1319−1326	Wit de Habdank	biskup elekt
1319−1326	Lutold z Kromieryża	biskup elekt
1326−1341	Nanker
1342−1376	Przecław z Pogorzeli
1382−1417	Wacław II legnicki
1417−1447	Konrad IV Starszy
1447−1456	Piotr II Nowak
1456−1467	Jodok z Rożemberka
1468−1482	Rudolf von Rüdesheim
1482−1506	Jan IV Roth
1506−1520	Jan V Thurzo
1520−1539	Jakub von Salza	umożliwił rozwój reformacji na Śląsku
1539−1562	Baltazar von Promnitz	zwolennik reformacji
1562−1574	Kaspar von Logau
1574−1585	Marcin Gerstmann
1586−1596	Andreas Jerin
1596−1599	Bonawentura Hahn	biskup elekt
1599−1600	Paweł Albert	biskup elekt
1600−1608	Jan VI von Sitsch
1608−1624	Karol Habsburg
1625−1655	Karol Ferdynand Waza	od 1640 również biskup diecezjalny płocki
1656−1662	Leopold Wilhelm Habsburg
1663−1664	Karol Józef Habsburg	jednocześnie biskup diecezjalny ołomuniecki i pasawski
1665−1671	Sebastian von Rostock
1671−1682	Friedrich von Hessen	kardynał
1683−1732	Franz Ludwig von Pfalz-Neuburg	jednocześnie w latach 1716–1729 arcybiskup Trewiru, od 1694 biskup diecezjalny Wormacji, od 1729 arcybiskup Moguncji
1732−1747	Philipp Ludwig von Sinzendorf	kardynał
1747−1795	Philipp Gotthard von Schaffgotsch
1795−1817	Joseph Christian Hohenlohe-Bartenstein
1824−1832	Emmanuel von Schimonsky
1836−1840	Leopold von Sedlnitzky
1843−1844	Joseph Knauer
1845−1853	Melchior von Diepenbrock	kardynał
1853−1881	Heinrich Förster
1882−1886	Robert Herzog
1887−1914	Georg von Kopp	kardynał
1914−1945	Adolf Bertram	od 1930 arcybiskup metropolita, kardynał
	Bolesław Kominek	delegat Prymasa Polski w latach 1956−1967, administrator apostolski w latach 1967−1972, następnie arcybiskup metropolita
1972−1974	Bolesław Kominek	arcybiskup metropolita, kardynał
1976−2004	Henryk Gulbinowicz	arcybiskup metropolita, kardynał
2004–2013	Marian Gołębiewski	arcybiskup metropolita
od 2013	Józef Kupny	arcybiskup metropolita

Biskupi pomocniczy

Lata urzędowania		Uwagi
ok. 1255−ok. 1260	Wit	następnie biskup pomocniczy poznański
?–ok. 1268	Salwiusz	następnie biskup diecezjalny Trebinje, późniejszy arcybiskup metropolita Dubrownika
1270–ok. 1275	Herbord
XIII w.	Iwan
ok. 1299	Paweł	następnie biskup pomocniczy gnieźnieński
ok. 1303–?	Mikołaj
ok. 1303–?	Hartung
1307−ok. 1325	Paweł z Bancz
1339−1345	Stefan
1346−1365	Franciszek Rothwitz
1350−1378	Tomasz
1361−1370	Maciej ze Środy
1365−1398	Dersław Schwenkfeld
1398−1411	Mikołaj z Bolesławia
1405−1435	Bernard z Wrocławia
1412−ok. 1430	Tilmann Wessel
1431−1446	Jan Panwitz
XV w.	Wilhelm z Polski	wcześniej biskup pomocniczy ołomuniecki^[4]
1446−1470	Jan Erler
1447−1449	Bernard	następnie biskup pomocniczy poznański
1454−1457	Franciszek Kuhschmalz
1456−1466	Jan Pelletz
1476−1504	Jan Ambrosii
1492–1510	Jan Filipec
1505–1538	Heinrich Füllstein
1539−1545	Johann Thiel
1577−1602	Adam Weisskopf
1604−1613	Georg Scultetus
1614–1615	Franz Ursinus
1617−1624	Martin Kolsdorf
1626−1661	Johann Balthasar Liesch von Hornau	Wsławił się niezwykłym okrucieństwem i bezwzględnością w zwalczaniu rzekomych czarów. W tym celu doprowadził do wybudowania specjalnego pieca w którym spalono co najmniej 27 kobiet oskarżonych o czary.
1641−1646	Kasper Karas
1662−1693	Karl Franz Neander von Petersheide
1694−1703	Johann Brunetti
1703–1718	Stefan Antoni Mdzewski
1704−1706	Franz Engelbert Barbo
1709−1714	Anton Ignaz Müntzer
1714−1742	Elias Daniel Sommerfeld
1743−1760	Franz Dominik Almesloe
1761−1781	Jan Maurycy Strachwitz	w latach 1766–1781 wikariusz apostolski dla diecezji wrocławskiej (w granicach Królestwa Prus)
1781−1805	Anton Ferdinand von Rothkirch und Panten	w latach 1781−1795 wikariusz apostolski dla diecezji wrocławskiej (w granicach Królestwa Prus)
1798−1823	Emmanuel von Schimonsky	następnie biskup diecezjalny wrocławski
1826−1830	Karl Aulock
1831−1835	Joseph Schuberth
1838−1857	Daniel Latussek
1858−1860	Bernard Bogedain
1861−1875	Adrian Włodarski
1875−1900	Hermann Gleich
1883−1891	Franciszek Śniegoń
1900−1911	Heinrich Marx
1910−1919	Karl Augustin
1920−1940	Walenty Wojciech
1923−1929	Josef Deitmer
1940−1946	Joseph Ferche	następnie biskup pomocniczy koloński
1957−1974	Andrzej Wronka	do 1967 formalnie biskup pomocniczy gnieźnieński
1960−1983	Wincenty Urban	do 1967 formalnie biskup pomocniczy gnieźnieński
1962−1973	Paweł Latusek	do 1967 formalnie biskup pomocniczy gnieźnieński
1973−1978	Józef Marek
1977−1992	Tadeusz Rybak	następnie biskup diecezjalny legnicki
1978−1992	Adam Dyczkowski	następnie biskup pomocniczy legnicki, późniejszy biskup diecezjalny zielonogórsko-gorzowski
1985−2000	Józef Pazdur
1988−2004	Jan Tyrawa	następnie biskup diecezjalny bydgoski
1996−2012	Edward Janiak	następnie biskup diecezjalny kaliski
2006–2021	Andrzej Siemieniewski	następnie biskup diecezjalny legnicki
od 2016	Jacek Kiciński
od 2022	Maciej Małyga

Zobacz też

Uwagi

↑ Tomasz Jurek uważa, że już w 1041 Polska odzyskała cały Śląsk oprócz ziemi Golęszyców, którą przyłączyła w 1050 (s. 40-44). Jest to jednak pogląd odosobniony (Klaudia Dróżdż, Kazimierz Odnowiciel. Polska w okresie upadku i odbudowy, Wodzisław Śląski 2009, s. 107-108).
↑ Hipoteza o podporządkowaniu Wrocławia Magdeburgowi nie jest pozbawiona pewnych trudności, z brewe papieża Grzegorza VII z 20 kwietnia 1075 wynika bowiem, że polscy biskupi pozbawieni byli wówczas stałego zwierzchnictwa metropolitalnego. Jednakże z bulli Innocentego II z 4 czerwca 1133 wiadomo, że Leon IX przyznał arcybiskupom magdeburskim jakieś bliżej dotychczas nieustalone przywileje dotyczące zwierzchnictwa nad ziemiami polskimi (Jurek, s. 50-51.). Jurek tłumaczy te sprzeczności tym, że zwierzchnictwo to strona polska zaakceptowała bardzo niechętnie i w następnych latach doszło do rozluźnienia więzi z Magdeburgiem (s. 52-54).
↑ Datę tę podają wszystkie dawne katalogi biskupów wrocławskich z wyjątkiem tzw. edycji henrykowskiej, która datuje jego ordynację na rok 1046 (Jurek, s. 37-38).
↑ Nie jest znana data śmierci pierwszego biskupa Jana i imiona jego ewentualnych następców do 1046. Daty do Żyrosława II są mocno problematyczne.

Przypisy

↑ C. Buśko, M. Goliński, M. Kaczmarek, L. Ziątkowski: C. Buśko,Historia Wrocławia, t. 1, Od pradziejów do końca czasów habsburskich. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2001, s. 39.
↑ Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 44, 45, 1994.
↑ Józef Pater: Poczet biskupów wrocławskich.. Wrocław: Wydawnictwo DTSK Silesia, 2000, s. 13. ISBN 83-85689-88-5.
↑ PiotrP. Nitecki PiotrP., Wrocławscy biskupi pomocniczy (1) [online], nowezycie.archidiecezja.wroc.pl [dostęp 2024-02-15] .

Bibliografia

Jungnitz J., Die Grabstätten der Breslauer Bischöfe, Breslau 1895.
Kastner K., Breslauer Bischöfe, Breslau 1929.
PiotrP. Nitecki PiotrP., Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Słownik biograficzny, HenrykH. Gulbinowicz, Warszawa: „Pax”, 2000, ISBN 83-211-1311-7, OCLC 189782455 .

Linki zewnętrzne

Lista biskupów wrocławskich na stronie archidiecezji wrocławskiej [dostęp 2012-08-10]
Archidiecezja wrocławska [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2012-08-10] (ang.).

[2] Tomasz Jurek uważa, że już w 1041 Polska odzyskała cały Śląsk oprócz ziemi Golęszyców, którą przyłączyła w 1050 (s. 40-44). Jest to jednak pogląd odosobniony (Klaudia Dróżdż, Kazimierz Odnowiciel. Polska w okresie upadku i odbudowy, Wodzisław Śląski 2009, s. 107-108).

[3] Hipoteza o podporządkowaniu Wrocławia Magdeburgowi nie jest pozbawiona pewnych trudności, z brewe papieża Grzegorza VII z 20 kwietnia 1075 wynika bowiem, że polscy biskupi pozbawieni byli wówczas stałego zwierzchnictwa metropolitalnego. Jednakże z bulli Innocentego II z 4 czerwca 1133 wiadomo, że Leon IX przyznał arcybiskupom magdeburskim jakieś bliżej dotychczas nieustalone przywileje dotyczące zwierzchnictwa nad ziemiami polskimi (Jurek, s. 50-51.). Jurek tłumaczy te sprzeczności tym, że zwierzchnictwo to strona polska zaakceptowała bardzo niechętnie i w następnych latach doszło do rozluźnienia więzi z Magdeburgiem (s. 52-54).

[4] Datę tę podają wszystkie dawne katalogi biskupów wrocławskich z wyjątkiem tzw. edycji henrykowskiej, która datuje jego ordynację na rok 1046 (Jurek, s. 37-38).

[7] Nie jest znana data śmierci pierwszego biskupa Jana i imiona jego ewentualnych następców do 1046. Daty do Żyrosława II są mocno problematyczne.

[1] C. Buśko, M. Goliński, M. Kaczmarek, L. Ziątkowski: C. Buśko,Historia Wrocławia, t. 1, Od pradziejów do końca czasów habsburskich. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2001, s. 39.

[5] Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 44, 45, 1994.

[6] Józef Pater: Poczet biskupów wrocławskich.. Wrocław: Wydawnictwo DTSK Silesia, 2000, s. 13. ISBN 83-85689-88-5.

[8] PiotrP. Nitecki PiotrP., Wrocławscy biskupi pomocniczy (1) [online], nowezycie.archidiecezja.wroc.pl [dostęp 2024-02-15] .

[1]

[a]

[b]

[c]

[2]

[3]

[d]

[4]