Biskupi wrocławscy – biskupi diecezjalni i biskupi pomocniczy diecezji wrocławskiej (od 1930 archidiecezji).
Biskupi
[edytuj | edytuj kod]Biskupi diecezjalni
[edytuj | edytuj kod]Diecezja wrocławska, utworzona na zjeździe gnieźnieńskim w 1000 roku, upadła w wyniku tzw. reakcji pogańskiej (1031/1032) i najazdu czeskiego księcia Brzetysława I (1038). Obrabowano i zburzono niedawno wzniesioną katedrę, a na jej gruzach wzniesiono świątynię pogańską[1]. Zniszczone lub wywiezione zostały księgi diecezji przez co wczesne dzieje diecezji z czasów pierwszego biskupa Jana są nieznane. Upadła również dawna struktura administracyjna. Cały Śląsk znalazł się w granicach Czech, a biskup praski Sewer planował włączenie regionu do swojej diecezji praskiej. Choć po stronie Polaków wystąpił w 1039 król niemiecki Henryk III Salicki, ostatecznie, podczas arbitrażu w 1041 uznał on zabór Śląska przez Czechów za fakt dokonany, choć niewykluczone, że Polsce zwrócono jakąś część tego regionu[a]. Książę polski Kazimierz Odnowiciel dążył do odzyskania terenów zagarniętych przez Czechy i do odnowienia diecezji wrocławskiej. Wysiłki te po kilku latach przyniosły rezultat. Prawdopodobnie na synodzie w Moguncji w październiku 1049 papież Leon IX zgodził się na reaktywowanie diecezji na Śląsku, być może podporządkowując ją metropolii magdeburskiej[b]. Rok później, w wyniku wojny polsko-czeskiej Śląsk został odzyskany, choć na mocy decyzji cesarza Henryka III z 1054 Polska musiała Czechom płacić czynsz z tego terytorium.
W roku 1051[c] Kazimierz Odnowiciel pierwszym biskupem restytuowanej diecezji śląskiej mianował Hieronima. Rozpoczął on wprawdzie odbudowę katedry wrocławskiej, jednak jego siedzibą był najprawdopodobniej nie Wrocław, lecz Ryczyn[2]. Pochodził on z okolic Kolonii[3].
Lata urzędowania | Biskup | Uwagi | |
---|---|---|---|
1000–?[d] | Jan | ||
1051–1062 | Hieronim | prawdopodobnie rezydował w Ryczynie | |
1063−1072 | Jan I | ||
1074−1111 | Piotr I | W 1075 prawdopodobnie siedzibę diecezji przeniesiono do Wrocławia | |
1112−1120 | Żyrosław I | ||
1120−1126 | Heymo | ||
1126−1140 | Robert I | ||
1140−1142 | Robert II | następnie biskup diecezjalny krakowski | |
1142−1146 | Konrad | ||
1146−1149 | Jan Gryfita | następnie arcybiskup metropolita gnieźnieński | |
1149−1169 | Walter z Malonne | ||
1170/1171−1198 | Żyrosław II | ||
1198−1201 | Jarosław opolski | ||
1201−1207 | Cyprian | ||
1207−1232 | Wawrzyniec | ||
1232−1268 | Tomasz I | ||
1268−1270 | Władysław wrocławski | administrator apostolski, jednocześnie arcybiskup metropolita Salzburga | |
1270−1292 | Tomasz II Zaremba | ||
1292−1301 | Jan Romka | ||
1302−1319 | Henryk z Wierzbna | ||
1319−1326 | Wit de Habdank | biskup elekt | |
1319−1326 | Lutold z Kromieryża | biskup elekt | |
1326−1341 | Nanker | ||
1342−1376 | Przecław z Pogorzeli | ||
1382−1417 | Wacław II legnicki | ||
1417−1447 | Konrad IV Starszy | ||
1447−1456 | Piotr II Nowak | ||
1456−1467 | Jodok z Rożemberka | ||
1468−1482 | Rudolf von Rüdesheim | ||
1482−1506 | Jan IV Roth | ||
1506−1520 | Jan V Thurzo | ||
1520−1539 | Jakub von Salza | umożliwił rozwój reformacji na Śląsku | |
1539−1562 | Baltazar von Promnitz | zwolennik reformacji | |
1562−1574 | Kaspar von Logau | ||
1574−1585 | Marcin Gerstmann | ||
1586−1596 | Andreas Jerin | ||
1596−1599 | Bonawentura Hahn | biskup elekt | |
1599−1600 | Paweł Albert | biskup elekt | |
1600−1608 | Jan VI von Sitsch | ||
1608−1624 | Karol Habsburg | ||
1625−1655 | Karol Ferdynand Waza | od 1640 również biskup diecezjalny płocki | |
1656−1662 | Leopold Wilhelm Habsburg | ||
1663−1664 | Karol Józef Habsburg | jednocześnie biskup diecezjalny ołomuniecki i pasawski | |
1665−1671 | Sebastian von Rostock | ||
1671−1682 | Friedrich von Hessen | kardynał | |
1683−1732 | Franz Ludwig von Pfalz-Neuburg | jednocześnie w latach 1716–1729 arcybiskup Trewiru, od 1694 biskup diecezjalny Wormacji, od 1729 arcybiskup Moguncji | |
1732−1747 | Philipp Ludwig von Sinzendorf | kardynał | |
1747−1795 | Philipp Gotthard von Schaffgotsch | ||
1795−1817 | Joseph Christian Hohenlohe-Bartenstein | ||
1824−1832 | Emmanuel von Schimonsky | ||
1836−1840 | Leopold von Sedlnitzky | ||
1843−1844 | Joseph Knauer | ||
1845−1853 | Melchior von Diepenbrock | kardynał | |
1853−1881 | Heinrich Förster | ||
1882−1886 | Robert Herzog | ||
1887−1914 | Georg von Kopp | kardynał | |
1914−1945 | Adolf Bertram | od 1930 arcybiskup metropolita, kardynał | |
Bolesław Kominek | delegat Prymasa Polski w latach 1956−1967, administrator apostolski w latach 1967−1972, następnie arcybiskup metropolita | ||
1972−1974 | Bolesław Kominek | arcybiskup metropolita, kardynał | |
1976−2004 | Henryk Gulbinowicz | arcybiskup metropolita, kardynał | |
2004–2013 | Marian Gołębiewski | arcybiskup metropolita | |
od 2013 | Józef Kupny | arcybiskup metropolita |
Biskupi pomocniczy
[edytuj | edytuj kod]Lata urzędowania | Biskup | Uwagi | |
---|---|---|---|
ok. 1255−ok. 1260 | Wit | następnie biskup pomocniczy poznański | |
?–ok. 1268 | Salwiusz | następnie biskup diecezjalny Trebinje, późniejszy arcybiskup metropolita Dubrownika | |
1270–ok. 1275 | Herbord | ||
XIII w. | Iwan | ||
ok. 1299 | Paweł | następnie biskup pomocniczy gnieźnieński | |
ok. 1303–? | Mikołaj | ||
ok. 1303–? | Hartung | ||
1307−ok. 1325 | Paweł z Bancz | ||
1339−1345 | Stefan | ||
1346−1365 | Franciszek Rothwitz | ||
1350−1378 | Tomasz | ||
1361−1370 | Maciej ze Środy | ||
1365−1398 | Dersław Schwenkfeld | ||
1398−1411 | Mikołaj z Bolesławia | ||
1405−1435 | Bernard z Wrocławia | ||
1412−ok. 1430 | Tilmann Wessel | ||
1431−1446 | Jan Panwitz | ||
XV w. | Wilhelm z Polski | wcześniej biskup pomocniczy ołomuniecki[4] | |
1446−1470 | Jan Erler | ||
1447−1449 | Bernard | następnie biskup pomocniczy poznański | |
1454−1457 | Franciszek Kuhschmalz | ||
1456−1466 | Jan Pelletz | ||
1476−1504 | Jan Ambrosii | ||
1492–1510 | Jan Filipec | ||
1505–1538 | Heinrich Füllstein | ||
1539−1545 | Johann Thiel | ||
1577−1602 | Adam Weisskopf | ||
1604−1613 | Georg Scultetus | ||
1614–1615 | Franz Ursinus | ||
1617−1624 | Martin Kolsdorf | ||
1626−1661 | Johann Balthasar Liesch von Hornau | Wsławił się niezwykłym okrucieństwem i bezwzględnością w zwalczaniu rzekomych czarów. W tym celu doprowadził do wybudowania specjalnego pieca w którym spalono co najmniej 27 kobiet oskarżonych o czary. | |
1641−1646 | Kasper Karas | ||
1662−1693 | Karl Franz Neander von Petersheide | ||
1694−1703 | Johann Brunetti | ||
1703–1718 | Stefan Antoni Mdzewski | ||
1704−1706 | Franz Engelbert Barbo | ||
1709−1714 | Anton Ignaz Müntzer | ||
1714−1742 | Elias Daniel Sommerfeld | ||
1743−1760 | Franz Dominik Almesloe | ||
1761−1781 | Jan Maurycy Strachwitz | w latach 1766–1781 wikariusz apostolski dla diecezji wrocławskiej (w granicach Królestwa Prus) | |
1781−1805 | Anton Ferdinand von Rothkirch und Panten | w latach 1781−1795 wikariusz apostolski dla diecezji wrocławskiej (w granicach Królestwa Prus) | |
1798−1823 | Emmanuel von Schimonsky | następnie biskup diecezjalny wrocławski | |
1826−1830 | Karl Aulock | ||
1831−1835 | Joseph Schuberth | ||
1838−1857 | Daniel Latussek | ||
1858−1860 | Bernard Bogedain | ||
1861−1875 | Adrian Włodarski | ||
1875−1900 | Hermann Gleich | ||
1883−1891 | Franciszek Śniegoń | ||
1900−1911 | Heinrich Marx | ||
1910−1919 | Karl Augustin | ||
1920−1940 | Walenty Wojciech | ||
1923−1929 | Josef Deitmer | ||
1940−1946 | Joseph Ferche | następnie biskup pomocniczy koloński | |
1957−1974 | Andrzej Wronka | do 1967 formalnie biskup pomocniczy gnieźnieński | |
1960−1983 | Wincenty Urban | do 1967 formalnie biskup pomocniczy gnieźnieński | |
1962−1973 | Paweł Latusek | do 1967 formalnie biskup pomocniczy gnieźnieński | |
1973−1978 | Józef Marek | ||
1977−1992 | Tadeusz Rybak | następnie biskup diecezjalny legnicki | |
1978−1992 | Adam Dyczkowski | następnie biskup pomocniczy legnicki, późniejszy biskup diecezjalny zielonogórsko-gorzowski | |
1985−2000 | Józef Pazdur | ||
1988−2004 | Jan Tyrawa | następnie biskup diecezjalny bydgoski | |
1996−2012 | Edward Janiak | następnie biskup diecezjalny kaliski | |
2006–2021 | Andrzej Siemieniewski | następnie biskup diecezjalny legnicki | |
od 2016 | Jacek Kiciński | ||
od 2022 | Maciej Małyga |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tomasz Jurek uważa, że już w 1041 Polska odzyskała cały Śląsk oprócz ziemi Golęszyców, którą przyłączyła w 1050 (s. 40-44). Jest to jednak pogląd odosobniony (Klaudia Dróżdż, Kazimierz Odnowiciel. Polska w okresie upadku i odbudowy, Wodzisław Śląski 2009, s. 107-108).
- ↑ Hipoteza o podporządkowaniu Wrocławia Magdeburgowi nie jest pozbawiona pewnych trudności, z brewe papieża Grzegorza VII z 20 kwietnia 1075 wynika bowiem, że polscy biskupi pozbawieni byli wówczas stałego zwierzchnictwa metropolitalnego. Jednakże z bulli Innocentego II z 4 czerwca 1133 wiadomo, że Leon IX przyznał arcybiskupom magdeburskim jakieś bliżej dotychczas nieustalone przywileje dotyczące zwierzchnictwa nad ziemiami polskimi (Jurek, s. 50-51.). Jurek tłumaczy te sprzeczności tym, że zwierzchnictwo to strona polska zaakceptowała bardzo niechętnie i w następnych latach doszło do rozluźnienia więzi z Magdeburgiem (s. 52-54).
- ↑ Datę tę podają wszystkie dawne katalogi biskupów wrocławskich z wyjątkiem tzw. edycji henrykowskiej, która datuje jego ordynację na rok 1046 (Jurek, s. 37-38).
- ↑ Nie jest znana data śmierci pierwszego biskupa Jana i imiona jego ewentualnych następców do 1046. Daty do Żyrosława II są mocno problematyczne.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ C. Buśko, M. Goliński, M. Kaczmarek, L. Ziątkowski: C. Buśko,Historia Wrocławia, t. 1, Od pradziejów do końca czasów habsburskich. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2001, s. 39.
- ↑ Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 44, 45, 1994.
- ↑ Józef Pater: Poczet biskupów wrocławskich.. Wrocław: Wydawnictwo DTSK Silesia, 2000, s. 13. ISBN 83-85689-88-5.
- ↑ Piotr Nitecki , Wrocławscy biskupi pomocniczy (1) [online], nowezycie.archidiecezja.wroc.pl [dostęp 2024-02-15] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jungnitz J., Die Grabstätten der Breslauer Bischöfe, Breslau 1895.
- Kastner K., Breslauer Bischöfe, Breslau 1929.
- Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Słownik biograficzny, Henryk Gulbinowicz, Warszawa: „Pax”, 2000, ISBN 83-211-1311-7, OCLC 189782455 .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Lista biskupów wrocławskich na stronie archidiecezji wrocławskiej [dostęp 2012-08-10]
- Archidiecezja wrocławska [online], catholic-hierarchy.org [dostęp 2012-08-10] (ang.).