Bitwa o Vercors

II wojna światowa, front zachodni
Masyw Vercors
Czas	21 lipca – 5 sierpnia 1944
Miejsce	masyw Vercors
Terytorium	Francja
Przyczyna	przedwczesna próba wywołania powstania wyzwoleńczego przez francuski ruch oporu
Wynik	zwycięstwo Niemców
Strony konfliktu
III Rzesza  Francja Vichy Wolna Republika Vercors Wsparcie:  Stany Zjednoczone[1]  Wielka Brytania[1]
Dowódcy
Karl Pflaum Raoul Dagostini François Huet
Siły
8000 – 10 000 Niemców[2], 67 samolotów (z czego 36 w gotowości bojowej)[2], 500 milicjantów 4000 partyzantów
Straty
65 zabitych, 133 rannych, 18 zaginionych[3] 639 zabitych partyzantów[3], 201 zabitych cywilów, 500 zniszczonych budynków[4]
Położenie na mapie Francji miejsce bitwy
44,8961°N 5,3708°E/44,896100 5,370800

Bitwa o Vercors – starcie zbrojne stoczone w lipcu i sierpniu 1944 roku pomiędzy zgrupowaniem Francuskich Sił Wewnętrznych (FFI) a siłami nazistowskich Niemiec i ich francuskimi kolaborantami podczas II wojny światowej.

Maquis wykorzystywali jako schronienie płaskowyż znany jako Massif du Vercors (płaskowyż Vercors), przeprowadzając z niego sabotaże i operacje partyzanckie przeciwko Niemcom. Po inwazji na Normandię 6 czerwca 1944 roku lokalne dowództwo gromadzące około 4000 partyzantów ogłosiło Wolną Republikę Vercors i podjęło próbę wywołania lokalnego powstania, aby wyprzeć niemieckich okupantów ze swojego regionu.

Alianci wspierali maquis, zrzucając broń na spadochronach oraz dostarczając zespoły doradców wojskowych i szkoleniowców, ale powstanie okazało się przedwczesne. W lipcu 1944 roku do 10 000 niemieckich żołnierzy wkroczyło na masyw, zabijając ponad 600 partyzantów i 200 cywilów. Była to największa niemiecka operacja antypartyzancka w Europie Zachodniej^[5]. W sierpniu 1944 roku, wkrótce po bitwie o Vercors, obszar ten został wyzwolony spod niemieckiej okupacji przez wojska amerykańskie i FFI podczas operacji Dragoon.

Masyw Vercors to płaskowyż o kształcie zbliżonym do trójkąta, o maksymalnej długości 60 km w linii północ-południe i maksymalnej szerokości 40 km. Jego powierzchnia wynosi 135 000 ha^[6]. Niziny otaczające płaskowyż o stromych zboczach wznoszą się średnio na wysokość około 250 m n.m.p., podczas gdy szczyt masywu ma średnią wysokość około 1000 m, a jego maksymalna wysokość w Grand Veymont wynosi 2341 m n.m.p.^[7].

W odróżnieniu od płaskowyżu, z północy na południe wzdłuż szczytu masywu biegną trzy grzbiety. Tylko kilka dróg prowadzi po stromych zboczach do masywu, a ludność jest skupiona w kilku małych wioskach. Porowate skały wapienne i krasowe ukształtowanie terenu tworzą rozległy system jaskiń i grot oraz powodują niedobór wód powierzchniowych w postaci strumieni, źródeł czy płytkich studni. Cechy te odegrały ważną rolę podczas bitwy, gdy Niemcy przejęli kontrolę nad źródłami wody i zasadzili się na makię poszukującą wody^[8][9].

U podnóża stromych klifów masywu Vercors, na jego północno-wschodnim krańcu, położone jest miasto Grenoble, w którym stacjonował duży niemiecki garnizon wojskowy. Ponadto w Chabeuil, tuż poniżej południowo-zachodniego skraju masywu Vercors, mieściła się ważna baza Luftwaffe^{[potrzebny przypis]}.

Począwszy od 1942 roku, Service du Travail Obligatoire (STO, Przymusowa Służba Pracy) doprowadziła do wywiezienia setek tysięcy młodych Francuzów do nazistowskich Niemiec, gdzie pracowali przymusowo na rzecz niemieckiego wysiłku wojennego. Aby uniknąć STO, dziesiątki tysięcy mężczyzn uciekło w góry i lasy Francji, dołączając do maquis, bojowników ruchu oporu przeciwko niemieckiej okupacji^[11].

W 1943 roku trzech mężczyzn: alpinista Pierre Dalloz, były żołnierz Alain Le Ray i pisarz Jean Prévost postanowili wykorzystać masyw Vercors jako redutę i bazę wypadową dla działań ruchu oporu przeciwko niemieckiej okupacji^[12]. Po operacji Anton, zajęciu przez Niemców strefy wolnej i rozwiązaniu Armii Rozejmowej, do Vercors przybyło około 50 żołnierzy z 11 Pułku Kirasjerów, ale trzymali się z dala od maquis, których uważali za amatorów niepotrafiących walczyć^[13].

W sierpniu 1943 roku Francis Cammaerts, ps. „Roger”, agent brytyjskiej agencji Special Operations Executive (SOE), udał się do Vercors i spotkał się z francuskim żołnierzem Eugènem Chavantem. Cammaertsowi spodobał się jego plan. Przewidział, że Vercors i inne pobliskie obszary górskie staną się strefami zrzutu dla alianckich spadochroniarzy, którzy będą współpracować z lokalnymi maquis, aby unieruchomić niemieckie siły zbrojne i wesprzeć wojska alianckie w planowanej inwazji na południową Francję (operacja Dragoon). Cammaerts zorganizował pierwszy zrzut broni i zaopatrzenia przez SOE dla maquis w Vercors 13 listopada 1943 roku^{[potrzebny przypis]}.

6 stycznia 1944 roku trzyosobowa misja „Union”, w skład której wchodzili żołnierz amerykańskiej piechoty morskiej Peter Ortiz z Biura Służb Strategicznych (OSS), płk Pierre Fourcaud z francuskich służb specjalnych i Harry Thackthwaite z SOE, spotkała się, aby ocenić możliwości ruchu oporu w alpejskim regionie Francji. Wraz z Cammaertsem zorganizowali, wyszkolili i uzbroili maquis, aby przygotować ich do roli we wsparciu alianckiej inwazji na południową Francję. Grupa „Union” opuściła Francję w maju 1944 roku^[14].

Niemcy nie mieli żadnych żołnierzy stacjonujących w masywie Vercors, ale w odpowiedzi na działania sabotażowe maquis przeprowadzali okresowe rajdy, zazwyczaj z Grenoble. Pierwszy rajd miał miejsce 25 listopada 1943 roku. W jego wyniku jeden francuski radiooperator został schwytany, a drugi ranny^[15]. 22 stycznia 1944 roku kolumna 300 żołnierzy niemieckich dotarła do wąwozu Grands Goulets w ramach ekspedycji karnej w odwecie za zasadzkę na niemiecki samochód sztabowy kilka dni wcześniej. Niewielki oddział maquis próbował zablokować im drogę w wąskim wąwozie, ale został oskrzydlony na pozycji blokującej; zginęło 20 partyzantów. Kiedy Niemcy dotarli do Échevis, wsi położonej na płaskowyżu, spalili ją^[16].

Niemcy wykorzystali również Milice (proniemiecką francuską milicję paramilitarną) do stłumienia rosnącego oporu w masywie Vercors. 15 kwietnia 1944 roku kolumna 25 pojazdów Milice zaatakowała wioskę Vassieux, paląc kilka gospodarstw i rozstrzeliwując lub deportując część mieszkańców^[17].

W tygodniach poprzedzających operację Overlord, inwazję na Normandię, rozpoczętą 6 czerwca 1944 roku, instrukcje aliantów przekazane maquis w masywie Vercors były sprzeczne i niespójne co do tego, czy partyzanci powinni wystąpić przeciwko Niemcom natychmiast po lądowaniu w Normandii, czy poczekać do późniejszego momentu, kiedy będą mogła udzielić aliantom maksymalnej pomocy^{[potrzebny przypis]}.

Sprzeczności te ilustrują różnice w komunikatach z lądowania w Normandii przekazanych przez dowódcę sił alianckich, Dwighta D. Eisenhowera, i przywódcę Wolnych Francuzów, Charles’a de Gaulle’a. Eisenhower wezwał wszystkich maquis we Francji do ostrożności i cierpliwości, ale emocjonalny komunikat de Gaulle’a został zinterpretowany przez maquis jako wezwanie do natychmiastowego chwycenia za broń^{[potrzebny przypis]}.

W dniu lądowania w Normandii, Cammaerts w masywie Vercors przekazał maquis wiadomość, że tajne akcje sabotażowe powinny być kontynuowane, ale siły partyzanckie powinny pozostać w ukryciu, ponieważ „miną co najmniej dwa miesiące, zanim będą potrzebne”. Cammaerts wiedział również, że podobne wystąpienia w innych rejonach zostały stłumione przez Niemców. Wbrew temu, 8 czerwca Marcel Descour, regionalny przywódca francuskiego ruchu oporu, polecił François Huetowi, nowemu dowódcy maquis w Vercors, przeprowadzenie mobilizacji. Huet sprzeciwił się, twierdząc, że nie ma ani ludzi, ani broni, aby bronić Vercors, ale Descour zapewnił go, że alianci wyślą potrzebne posiłki^[18].

Maquis w Vercors spodziewali się inwazji na południową Francję wkrótce po D-Day, ale w rzeczywistości nastąpiła ona ponad dwa miesiące później. Maquis błędnie przewidywali również, że alianccy spadochroniarze wylądują na masywie, aby im pomóc, i że zostaną zaopatrzeni w broń przeciwpancerną i inne ciężkie uzbrojenie do walki z Niemcami^[19]. Nie zapomnimy goryczy porzucenia w czasie bitwy, osamotnienia i braku wsparcia – telegrafował dowódca FFI do Londynu^[20]. Priorytetem sił alianckich był front normandzki i operacja Dragoon, ta ostatnia w południowej Francji, a nie maquis z Vercors^[21].

Niemieckie represje wobec maquis w masywie Vercors rozpoczęły się 11 czerwca od rekonesansu z Grenoble do wioski Saint-Nizier-du-Moucherotte. Niewielkie siły niemieckie zostały odparte przez maquis kontrolujących jedyną drogę prowadzącą przez masyw do Saint-Nizier. 15 czerwca Niemcy powrócili z artylerią i większymi siłami, zmuszając maquis do wycofania się.

Przez pozostałą część czerwca Niemcy przeprowadzili kilka kolejnych ataków rozpoznawczych na Vercors. Alianci zrzucili na spadochronach broń i zaopatrzenie dla maquis 27 czerwca, a także wysłali 15-osobowy oddział OSS pod dowództwem por. Vernona G. Hoppersa oraz czteroosobowy oddział SOE pod dowództwem mjr. Desmonda Longe. Ten drugi słabo lub wcale nie mówił po francusku, a Cammaerts obraził się na niezapowiedziane przybycie ekipy Longe’a, nazywając ich „nieprofesjonalnymi podglądaczami” i podkreślając swoją władzę jako wysokiego rangą brytyjskiego urzędnika w południowo-wschodniej Francji^[23].

Podczas gdy François Huet próbował stworzyć konwencjonalną armię z maquis, dziennikarz i zwolennik de Gaulle’a Yves Farge kształtował politykę ruchu oporu w Vercors. 3 lipca 1944 roku Farge wraz z komitetem proklamował Wolną Republikę Vercors. Republika miała własną flagę, tj. trójkolorową flagę Republiki Francuskiej z krzyżem lotaryńskim i literą „V”, oznaczającą zarówno „Vercors” jak i „Victoria” („Zwycięstwo”; oba symbole przez cały okres okupacji były używane jako znak Wolnych Francuzów) oraz herb, przedstawiający sylwetkę francuskiej kozicy alpejskiej. Ten organizm quasi-państwowy nie miał przetrwać nawet miesiąca^[24].

14 lipca 72 amerykańskie bombowce B-17 zrzuciły na spadochronach 870 zasobników zawierających broń, w tym bazooki, dla maquis w Vercors. Był to lot w świetle dnia, dlatego operacja została szybko wykryta, a Niemcy szybko rozpoczęli naloty, bombardując zasobniki, maquis próbujących je odzyskać oraz wioskę Vassieux, niszcząc połowę z 85 domów w miejscowości. W zbieraniu zasobników pomagała maquis nowo przybyła kurierka SOE, Krystyna Skarbek (działająca pod francuskim nazwiskiem Christine Granville)^[25][26].

Duży, dzienny zrzut broni, zamiast zwykłych, mniejszych, nocnych zrzutów, został skrytykowany przez przywódców maquis jako niepotrzebnie wzbudzający podejrzenia Niemców, że Vercors stanie się poważnym zagrożeniem dla ich sił i linii komunikacyjnych. Niemiecka odpowiedź była bardzo zdecydowania i polegała na zorganizowaniu największej operacji wojskowej przeciwko ruchowi oporu we Francji podczas II wojny światowej^[27].

Gen. por. Karl Ludwig Pflaum był dowódcą sił niemieckich atakujących maquis w Vercors. Z ośmioma do dziesięciu tysiącami żołnierzy utworzył kordon wokół masywu, aby uniemożliwić ucieczkę partyzantów i 21 lipca rozpoczął atak na pełną skalę. Kolumny niemieckie nacierały na południe drogą z Saint-Nizier na północnym wschodzie, a z południa drogą z miasta Die. Oddziały alpejskie przekroczyły potężne, lecz słabo bronione wschodnie wały masywu. Przygotowania do tych ataków były wyraźnie widoczne dla maquis, jednak elementem zaskoczenia ofensywy było lądowanie 200 żołnierzy piechoty szybowcowej w pobliżu wioski Vassieux, na tyłach obrony maquis. Lądowania szybowców wspierały samoloty bojowe bombardujące i ostrzeliwujące pozycje partyzantów^[28].

Już pierwszego wieczoru było jasne, że niemiecki atak odnosi sukces. Huet zwołał naradę ze swoimi oficerami, którzy postanowili kontynuować walkę aż do nieuchronnej klęski, a następnie rozproszyć się w lasach i górach masywu, przewidując rychły odwrót Niemców. Postanowiono również, że obecny na naradzie przełożony Hueta w FFI, Henri Zeller, ucieknie z Vercors wraz z agentami SOE, Cammaertsem, Granville i radiooperatorem Augustem Floirasem, aby koordynować walkę w innych miejscach. Maquis wysłali gorzką wiadomość do władz Wolnej Francji w Algierze i do SOE w Londynie, nazywając ich przestępcami i tchórzami, ponieważ nie udzielili im pomocy^[29].

Ostatnie tchnienie zorganizowanego oporu nastąpiło 23 lipca, kiedy to ocalali maquis schronili się w lasach lub uciekli na niziny otaczające masyw Vercors.

Straty wśród maquis podczas bitwy były wysokie, szacowane się na 659 zabitych maquis i 201 cywilów. Straty niemieckie były znacznie mniejsze, zamknęły się w 83 zabitych i zaginionych^[30].

Amerykański oddział Hoppersa i oddział SOE dowodzony przez Longe’a uciekły. Longe i Huet zostali już wcześnie zwolnieni ze służby przez Cammaertsa i maquis, ponieważ i tak nie znali języka francuskiego i nie byli im już więcej do niczego potrzebni. Huet ukrywał się w lasach do 6 sierpnia, kiedy to próbował zmobilizować ocalałych żołnierzy. Dwa dni później powrócił z ocalałymi do taktyki partyzanckiej. Maquis przeprowadzili jeszcze kilka akcji, twierdząc, że zabili 27 Niemców^{[potrzebny przypis]}.

Długo oczekiwane lądowanie aliantów w południowej Francji nastąpiło 15 sierpnia, a siły alianckie szybko posuwały się na północ, wspierane przez maquis. 22 sierpnia Grenoble zostało wyzwolone spod niemieckiej okupacji, a ocalali maquis z Vercors przemaszerowali przez miasto w paradzie zwycięstwa^[31].

Na miejscu bitwy znajduje się cmentarz i pomnik^[32].

• W filmie Là-Haut w reżyserii Pierre’a Schoendoerffera z 2003 roku zostali ukazani maquis z Vercors^[33].
• Bitwę ukazano w trzecim sezonie brytyjskiego serialu telewizyjnego Wish Me Luck, wyemitowanego po raz pierwszy w 1990 roku^[34].
• Bitwa i maquis z Vercors zajmują również ważne miejsce w powieści Franka Yerby’ego z 1974 roku pt. The Voyage Unplanned^[35].
• W 1948 roku francuski reżyser Jean-Paul Le Chanois nakręcił film pt. W sercu burzy (fr. Au cœur de l'orage), dokument o francuskim ruchu oporu podczas II wojny światowej. Film, złożony z tajnych nagrań filmowych aliantów i niemieckich kronik filmowych, skupia się na bitwie na płaskowyżu Vercors w lipcu 1944 roku^[36]
• W filmie Skarbek z 2024 roku została ukazana mocno sfabularyzowana wersja wydarzeń z powstania w Vercors, skupiająca się na postaci agentki SOE Krystyny Skarbek^[37].

• Paddy Ashdown: The Cruel Victory. London: William Collins, 2014. ISBN 978-0-00-752081-7. (ang.).
• Peter Lieb: Vercors 1944: Resistance in the French Alps. Oxford: McFarland, 2012. ISBN 978-1-84908-698-1. (ang.).
• Francois Ribard: A la decouverte du Vercors: Parc naturel regional. Grenoble: Glenat, 2009. ISBN 978-2-7234-5849-8. (fr.).
• Lynne Olson: Last Hope Island. New York: Random House, 2017. ISBN 978-0-8129-9735-4. (ang.).
• Richard Harris Smith: OSS: The Secret History of America's First Central Intelligence Agency. University of California Press, 1972. ISBN 978-0-520-02023-8. (ang.).