Bitwa pod Olzą

III powstanie śląskie
Czas	23 maja 1921
Miejsce	Olza
Wynik	pyrrusowe zwycięstwo powstańców śląskich
Strony konfliktu
Powstańcy śląscy  Republika Weimarska
Dowódcy
Bronisław Sikorski, Alojzy Pawelec, Ludwik Piechoczek kpt. Georg von Werner-Ehrenfeucht, kpt. Kosch
Siły
14 Wodzisławski pp odwody Grupy Południe Freikorps, Selbstschutz
Straty
51 zabitych 35 zabitych
brak współrzędnych

Bitwa pod Olzą – bitwa stoczona 23 maja 1921 roku podczas III powstania śląskiego, na południowym odcinku frontu powstańczego pod miejscowością Olza w powiecie wodzisławskim, pomiędzy powstańcami śląskimi głównie z 14 Wodzisławskiego pułku piechoty a niemieckim Freikorpsem i Selbstschutzem. Była drugim pod względem skali starciem polsko-niemieckim podczas powstań śląskich.

Po wybuchu III powstania śląskiego, siły powstańcze szybko opanowały tereny ziemi wodzisławskiej. Do większych walk doszło jedynie 3 maja 1921 roku w Wodzisławiu, po czym front ustabilizował się przebiegając linią rzeki Odry od granicy polsko-czechosłowackiej aż po Brzezie nad Odrą^[1]. Niepowodzeniem w tym rejonie zakończyła się próba zdobycia Ostroga, wschodniego przedmieścia Raciborza i w efekcie zdobycia miasta oraz opanowania prawobrzeżnej Odry od Raciborza aż po Bierawę i Koźle^[2]. W okolicach Olzy linia rzeki była obsadzana przez pododdziały 14 Wodzisławskiego Pułku Powstańców Śląskich^[3]. Pułk ten wchodził w skład Grupy Południe pod dowództwem ppłk Bronisława Sikorskiego, której sztab znajdował się w Wodzisławiu^[4].

21 maja 1921 roku rozpoczęła się bitwa w rejonie Góry Świętej Anny. Dzień później dowódca 14 Wodzisławskiego Pułku Piechoty por. Józef Michalski wyjechał z częścią oddziałów w kierunku Góry Świętej Anny, tym samym osłabiając front Grupy Południe nad rzeką Odrą^[1]. W tym czasie do działań w rejonie Olzy, przystąpili Niemcy, gdyż strona niemiecka próbowała zakamuflować główny atak planowany w rejonie Góry Świętej Anny, oraz uniemożliwić przysyłanie wspomnianych posiłków powstańczych na front pod Górą Świętej Anny.

23 maja wczesnym rankiem doszło do niespodziewanego ataku niemieckiego na most kolejowy w Olzie^[5], na linii Wodzisław-Chałupki, podczas którego Niemcy odnieśli sukces opanowując z pomocą pociągu pancernego Olzę i sąsiednie miejscowości w tym Odrę, Bełsznicę, Kamień nad Odrą i Buków. Siły niemieckie zaatakowały również Uchylsko i Olzę z terytorium Zaolzia, będącego w tym czasie pod kontrolą skonfliktowanej z Polską Czechosłowacji. Zagroziło to bezpośrednio zajęciem Wodzisławia^[2]. Powstańcy śląscy broniący przepraw przez rzekę w I fazie bitwy ponieśli duże straty^[1].

W II fazie bitwy, Niemcy przystąpili do umacniania się na swoich pozycjach, zajęci byli grabieżą^[3] i eskortowaniem wziętych jeńców przy czym nie wykorzystali w pełni sukcesu jaki odnieśli w I fazie bitwy^[1]. Panikę w szeregach powstańczych opanował Alojzy Pawelec i Ludwik Piechoczek, którzy w sztabie „Grupy Południe” w Wodzisławiu zorganizowali dalsze działania i plan obrony, a później kontrataku^[4]. Powstańcy śląscy po początkowej klęsce rozpoczęli przygotowania do uderzenia na Niemców^[3]. Siły powstańcze z rejonu Rzuchowa, Rydułtów i Wodzisławia połączyły się pod dowództwem Ludwika Piechoczka.

O godzinie 10:00 rozpoczęła się III faza bitwy w której powstańcy śląscy przeszli do natarcia^[1]. W KWK Anna w Pszowie pośpiesznie zbudowano wagon pancerny tzw. „pancerkę” i wspólnie z oddziałami z Wodzisławia oraz rozbitymi, ale nie zniszczonymi wcześniej pododdziałami rozpoczęto atak na zajęte przez Niemców tereny^[1]. Wsparcia powstańcom z 14 pułku udzielił również 15 powstańczy pułk piechoty^[3]. W czasie ataku śmierć poniósł dowódca pszowskich powstańców Edward Łatka^[3].

Atak powstańców śląskich zakończył się pełnym sukcesem, odbito Olzę, Odrę, Uchylsko, Bełsznicę, Kamień nad Odrą i Buków. Niemcy ponieśli poważne straty i wycofali się na drugą stronę Odry oraz do Czechosłowacji. Powstańcy odzyskali tereny wcześniej utracone i odzyskali linię rzeki Odry i Olzy^[1].

Zwycięstwo w bitwie strona polska okupiła jednak dużymi stratami, przewyższającymi straty sił niemieckich. W bitwie pod Olzą zginęło aż 51 powstańców śląskich, 60 zostało rannych, a 90 trafiło do niewoli. Niemcy stracili 35 ludzi, 17 zostało rannych, a 60 wzięto do niewoli^[1][2].

Po bitwie powstańcy śląscy w obawie przed ponownym atakiem ze strony niemieckiej wysadzili mosty w Olzie i Bukowie^[3]. Po drugiej stronie rzeki wciąż stacjonował batalion „Werner” w sile 1500 ludzi i 2 pociągów pancernych^[2]. Bitwa pod Olzą była drugim pod względem skali starciem polsko-niemieckim podczas powstań śląskich i najważniejszym czynem zbrojnym Grupy Operacyjnej Południe^[3].

Bitwa została upamiętniona na pomniku powstańczym w Wodzisławiu Śląskim.

• bitwa pod Godowem
• bitwa w rejonie Góry św. Anny
• III powstanie śląskie

• Encyklopedia Powstań Śląskich, Opole 1982.
• Hojka Piotr, Czas zmian. Wodzisław i ziemia wodzisławska pomiędzy Cesarstwem Niemieckim a II Rzeczpospolitą. Wodzisław Śląski 2018, ISBN 978-83-941590-5-4.
• Hojka Piotr, Wodzisław czas nadchodzących zmian. Pomiędzy Niemcami a Polską 1914-1922, [w:] „Górny Śląsk na zakręcie historii. Materiały konferencyjne”, pod. red. D. Kellera i B. Klocha, Rybnik 2011.
• Jakubczyk Daniel, Skarby historii, kultury i sztuki gmin pogranicza – Gorzyce i Dolna Lutynia, Gorzyce 2007
• Porwoł Paweł, Pułk Wodzisławski w III Powstaniu Śląskim, [w:] „Nad Olzą, Odrą i Bierawką w III powstaniu śląskim”, pod. red. Wacława Ryżewskiego i Zenona Kapały, Bytom 1995, ISBN 83-901173-5-5.
• Ryżewski Wacław, Trzecie powstanie śląskie 1921: geneza i przebieg działań bojowych, Warszawa 1977.