Budynek Kasy Chorych w Warszawie
 nr rej. 880 z 5.02.1975[1]
| |
 Budynek od strony zbiegu ulic Pańskiej i Mariańskiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Mariańska 1 |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
1924 |
| Ukończenie budowy |
1925 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
 52°14′00,125″N 21°00′02,758″E/52,233368 21,000766
| |
Budynek Kasy Chorych[3], właśc. budynek Ambulatorium Centralnej Dzielnicy Kasy Chorych m.st. Warszawy[4], także budynek Ubezpieczalni Społecznej[5] – zabytkowy budynek znajdujący się przy ulicy Mariańskiej 1 róg ulicy Pańskiej w warszawskiej dzielnicy Śródmieście.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Budynek został wzniesiony w latach 1924–1925 dla stołecznej Kasy Chorych w miejscu kamienicy z lat 60. XIX wieku, która znajdowała się u zbiegu ulic Mariańskiej i Pańskiej (nr 34)[4]. Powstał według projektu Henryka Juliana Gaya w stylu modernistycznego historyzmu[2], w formach neobaroku i neoklasycyzmu[4]. Autorem detalu rzeźbiarskiego był prawdopodobnie Zygmunt Otto[2]. Był to największy i najbardziej reprezentacyjny obiekt spośród kilku wybudowanych, przekształconych lub przejętych przez warszawską Kasę Chorych w latach 20. XX wieku[6].
Po przekształceniu w 1934 roku kas chorych w ubezpieczalnie społeczne budynek stał się siedzibą jednego z czterech obwodów leczniczych Ubezpieczalni Społecznej w Warszawie[7]. Mieściła się w nim m.in. specjalistyczna przychodnia lekarska, pracownia analityczno-diagnostyczna i apteka[8].
Budynek został nieznacznie uszkodzony w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku[9]. W listopadzie 1940 roku znalazł się na terenie getta[10]. Stał się wtedy siedzibą żydowskiej Szkoły Pielęgniarek kierowanej przez Lubę Blum-Bielicką[11]. Wraz z tzw. małym gettem został wyłączony z dzielnicy zamkniętej i włączony do „aryjskiej“ części miasta w sierpniu 1942 roku, w trakcie wielkiej akcji deportacyjnej[12].
W czasie powstania warszawskiego, od 3 sierpnia 1944 roku, w budynku mieścił się szpital powstańczy zgrupowania „Chrobry II”, zorganizowany przez dra Romana Bornsteina[13]. Łóżka, narzędzia chirurgiczne oraz inne elementy wyposażenia na potrzeby nowo utworzonego szpitala przekazali właściciele przedsiębiorstwa Konrad, Jarnuszkiewicz i Spółka[14]. W związku z rosnącą liczbą rannych liczbę miejsc w szpitalu zwiększono do 60–70, a później do około 150[15]. 20 sierpnia 1944 roku szpital został zbombardowany przez Niemców i rannych przeniesiono m.in. do kamienicy przy ul. Złotej 22[13][16]. Potem jednak wznowił działalność w pierwotnej lokalizacji i przyjmował rannych do kapitulacji powstania[13]. Po kapitulacji stał się punktem zbiorczym dla rannych ewakuowanych z miasta[13].
W latach 1945–1946 uszkodzony w 1944 roku budynek – jedyny zachowany przy ulicy Mariańskiej[17] – został wyremontowany[2]. W 1947 roku wznowiły w nim działalność laboratorium analityczne i apteka[18]. W 1948 roku w budynku otwarto Ośrodek Badań Chorób Zawodowych i Zakład Chirurgii Stomatologicznej[18].
W 1975 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych[1]. W latach 90. XX wieku umieszczono na nim tablicę upamiętniającą Lubę Blum-Bielicką i żydowską Szkołę Pielęgniarek[19].
W 2002 roku zarządca budynku, Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej Warszawa Śródmieście, wystąpił o wykreślenie go z rejestru, uzasadniając to złym stanem stropów[20]. Generalna konserwator zabytków nie wyraziła na to zgody[20].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Narożny, trzypiętrowy budynek składa się z dwóch skrzydeł frontowych i jednotraktowej oficyny północnej[4]. Elewacje dzielą się na trzy segmenty: siedmioosiową fasadę od strony ulicy Mariańskiej, pięcioosiową od strony ulicy Pańskiej oraz trójosiowy segment narożny z zaokrąglonym narożnikiem na osi środkowej[4]. Budynek został nakryty dwuspadowymi dachami[21].
W trójkątnym szczycie przebito oculus i umieszczono napis „Kasa Chorych” (zastąpiony w latach 30. napisem „UBEZPIECZALNIA SPOŁECZNA W WARSZAWIE”)[22]. W ozdobne kraty okienne parteru wpleciono monogramy „KCh” a nad drzwiami w narożniku umieszczono napis „APTEKA“[23].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) - stan na 23 stycznia 2024 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 27. [dostęp 2024-05-04].
- ↑ a b c d Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, 2006, s. 105. ISBN 83-60350-00-0.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza–Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 98, 99. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ a b c d e Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza–Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 99. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ Izabella Maliszewska, Stanisław Maliszewski: Śródmieście Północne. Warszawskie Termopile. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939–1945, 2000, s. 85, 149. ISBN 83-87545-32-5.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza–Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 99, 101. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 910. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Franciszek Krogulski, Stanisław Zamecki. Odbudowa stołecznych placówek lecznictwa ubezpieczeniowego w latach 1945−1949. „Kronika Warszawy”. 4(28), s. 30−31, 1976.
- ↑ Franciszek Krogulski, Stanisław Zamecki. Odbudowa stołecznych placówek lecznictwa ubezpieczeniowego w latach 1945−1949. „Kronika Warszawy”. 4(28), s. 31−32, 1976.
- ↑ Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 1. Getto warszawskie. Granice przed wielką akcją likwidacyjną. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ Izabella Maliszewska, Stanisław Maliszewski: Śródmieście Północne. Warszawskie Termopile. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939–1945, 2000, s. 149. ISBN 83-87545-32-5.
- ↑ Paweł E. Weszpiński: Mapa nr 7. Getto szczątkowe po wielkiej akcji likwidacyjnej. [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013. ISBN 978-83-63444-27-3.
- ↑ a b c d Izabella Maliszewska, Stanisław Maliszewski: Śródmieście Północne. Warszawskie Termopile. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939–1945, 2000, s. 85. ISBN 83-87545-32-5.
- ↑ Maria Wiśniewska, Małgorzata Sikorska: Szpitale powstańczej Warszawy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 1991, s. 113. ISBN 83-85249-04-4.
- ↑ Maria Wiśniewska, Małgorzata Sikorska: Szpitale powstańczej Warszawy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 1991, s. 114. ISBN 83-85249-04-4.
- ↑ Maria Wiśniewska, Małgorzata Sikorska: Szpitale powstańczej Warszawy. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 1991, s. 115. ISBN 83-85249-04-4.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza–Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 98. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ a b Franciszek Krogulski, Stanisław Zamecki. Odbudowa stołecznych placówek lecznictwa ubezpieczeniowego w latach 1945−1949. „Kronika Warszawy”. 4(28), s. 35, 1976.
- ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 167. ISBN 83-912463-4-5.
- ↑ a b Tomasz Urzykowski: Zabytkowa kamienica przy ul. Mariańskiej ocalona. warszawa.wyborcza.pl, 4 września 2022. [dostęp 2024-05-05].
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza–Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 101. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 10. Mackiewicza–Mazowiecka. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2004, s. 100. ISBN 83-88372-28-9.
- ↑ Ubezpieczalnia Społeczna nr 1. [dostęp 2024-05-19].
