Bunt na krążowniku Pamiat´ Azowa

Rewolucja 1905 roku
Krążownik Pamiat' Azowa w 1902 r.
Czas	sierpień 1906
Miejsce	„Pamiat´ Azowa”
Przyczyna	dążenie rewolucjonistów do obalenia caratu, niezadowolenie marynarzy z warunków służby
Wynik	stłumienie powstania
Strony konfliktu
Imperium Rosyjskie rewolucjoniści (bolszewicy, eserowcy), zbuntowani marynarze
Dowódcy
Arsienij Kopciuch
brak współrzędnych

Bunt na krążowniku „Pamiat´ Azowa” – zbrojny bunt marynarzy krążownika Pamiat´ Azowa w lipcu 1906 r. Jeden z buntów żołnierzy i marynarzy podczas rewolucji 1905 roku w Imperium Rosyjskim.

Podczas rewolucji 1905 r. partie bolszewików i socjalistów-rewolucjonistów prowadziły intensywną agitację we Flocie Bałtyckiej. Ich hasła cieszyły się znaczną popularnością wśród marynarzy garnizonów w Kronsztadzie i w twierdzy Sveaborg u wybrzeży Helsingforsu. Obie partie dążyły do wywołania w dogodnym momencie zbrojnego powstania, które miało ogarnąć całą Flotę. Lokalna organizacja eserowców zwiększyła jeszcze swoje wysiłki na rzecz wywołania powstania w lipcu 1906 r., po rozwiązaniu Dumy Państwowej. Współdziałała z nimi również lokalna struktura bolszewików w Helsingforsie, wbrew stanowisku kierownictwa partii^[1]. Rewolucjoniści byli przekonani, że rozwiązanie parlamentu popchnie marynarzy i żołnierzy do otwartego wystąpienia przeciwko caratowi^[1].

Zanim wyznaczono konkretną datę powstania, 17 lipca^?/30 lipca 1906 r. spontanicznie wybuchł bunt w twierdzy Sveaborg. Jego bezpośrednią przyczyną był fakt, iż komendant twierdzy gen. Władimir Lajming^[2] osadził w areszcie, za pomniejsze wykroczenia dyscyplinarne, około 200 żołnierzy kompanii minerskich^[3]. Działacze partii bolszewickiej i eserowskiej, w ocenie których powstanie było nieprzygotowane, próbowali powstrzymać żołnierzy, ale ich wiadomości nie dotarły nawet na niektóre wyspy należące do twierdzy. Powstanie zostało stłumione 20 lipca^?/2 sierpnia 1906 r.^[3]

 Osobny artykuł: Powstanie w twierdzy Sveaborg.

19 lipca^?/1 sierpnia 1906 wybuchło także powstanie w Kronsztadzie, które upadło po niecałych dwóch dniach^[4].

Również na wieść o powstaniu w twierdzy Sveaborg marynarze Pamiati Azowa wszczęli bunt w nocy z 19 na 20 lipca (1/2 sierpnia) 1906 r.^[5] Według innego źródła bezpośrednią przyczyną wybuchu buntu było aresztowanie i odesłanie do Rewla jednego z marynarzy^[4]. Po opanowaniu okrętu wybrali komitet, w skład którego weszli bolszewik Arsienij Koptiuch, N. Łobadin, S. Gawriłow, A. Kołodin, T. Kuźkin i inni^[6]. Marynarze zabili sześciu oficerów^[5] i ranili kapitana okrętu Mazurowa^[4]. Wbrew nadziejom rewolucjonistów załogi innych okrętów nie przyłączyły się do powstania^[4].

20 lipca^?/2 sierpnia 1906 r. okręt wszedł pod czerwonym sztandarem do portu w Rewlu, jednak w mieście oczekiwał go już postawiony w stan gotowości garnizon. Miejscowe władze zaalarmował fakt, iż od kilkunastu godzin z okrętem nie było kontaktu^[4]. Marynarzom nie udało się natychmiast po wejściu do portu nawiązać kontaktu z miejską organizacją bolszewicką^[6], a policja i wojsko były przygotowane, by stłumić w zarodku jakiekolwiek antycarskie wystąpienie w mieście^[4]. Wieczorem tego samego dnia młodsi oficerowie Pamiati Azowa odbili okręt z rąk buntowników^[5]. Dopiero po tym wydarzeniu na okręt dotarła trójka agitatorów związanych z Partią Socjalistów-Rewolucjonistów; jednym z nich był Ilja Fondaminski. Zostali oni zatrzymani przez marynarzy zachowujących lojalną postawę wobec caratu^[7].

Część przywódców buntu zginęła podczas walki na okręcie, inni zostali aresztowani przez żandarmerię^[6]. Bunt został stłumiony. W ramach represji okręt został otrzymał nową nazwę Dwina, gdyż dawną uznano za zhańbioną^[8] i stał się okrętem szkolnym^[6]. 18 uczestników buntu zostało skazanych na śmierć i rozstrzelanych, zaś 12 skazano na katorgę^[6].

• A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, Stanford University Press, Stanford 1992, ISBN 978-0-8047-1972-8.
• J. Bushnell, Mutiny amid Repression. Russian Soldiers in the Revolution of 1905-1906, Indiana University Press, Bloomington 1985, ISBN 0-253-33960-X.