Spis treści
Carl Spitteler
Carl Friedrich Georg Spitteler (ps. Carl Felix Tandem; ur. 24 kwietnia 1845 w Liestal, zm. 29 grudnia 1924 w Lucernie) – szwajcarski pisarz i poeta niemieckojęzyczny, przedstawiciel neoklasycyzmu[1], laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1919 r.[2][3]
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 24 kwietnia 1845 w Liestal jako pierwszy z trzech synów sędziego Karla Spittelera i jego żony Anny Dorothei Spitteler-Brodbeck. W młodości często przebywał w domu rodzinnym przyjaciela Josepha Victora Widmanna, w parafii Liestal. Uczył się w gimnazjum humanistycznym w Bazylei, gdzie jego nauczycielami byli Jacob Burckhardt i Wilhelm Wackernagel. Zgodnie z wolą ojca studiował prawo w Bazylei, jednak po dwóch semestrach przerwał studia i opuścił rodzinny dom. Przez trzy tygodnie wędrował prawie bez pieniędzy po północnej, północno–wschodniej i centralnej Szwajcarii. Schronienie znalazł w Lucernie, gdzie przebywał przez prawie dziesięć miesięcy. Po pojednaniu z ojcem studiował od 1865 roku teologię ewangelicką w Zurychu, następnie w latach 1867–69 w Heidelbergu. W latach 1871 –1879 pracował jako prywatny nauczyciel w Petersburgu i w Finlandii. W 1879 roku wrócił do Szwajcarii i do 1881 roku uczył w szkole dla dziewcząt w Bernie, później w La Neuveville, a również jako dziennikarz w Bazylei i felietonista w Neue Zürcher Zeitung w Zurychu. W 1892 r. osiadł w Lucernie[3]. W 1893 roku odziedziczył spadek po zmarłym teściu, zamieszkał z rodziną w Lucernie i zaczął pracować jako niezależny pisarz.
W 1905 roku otrzymał tytuł doktora honoris causa na uniwersytecie w Zurychu, a w 1915 na uniwersytecie w Lozannie. W 1915 otrzymał nagrodę Grosser Schillerpreis przyznawaną przez Schweizerische Schillerstiftung[4].
14 grudnia 1914 roku wygłasza słynną mowę Unser Schweizer Standpunkt, w której apeluje do obywateli Szwajcarii o neutralność w obliczu wojny. Tekst ukazał się wkrótce w Neue Zürcher Zeitung i był rozpowszechniany w tłumaczeniu na języki francuski, włoski, retoromański[5]. W niektórych kręgach wystąpienie Spittelera wywołało znaczne kontrowersje. Szczególnie w Niemczech pisarz popadł w niełaskę, co było przeszkodą w procesie decyzji o przyznaniu mu literackiej nagrody Nobla. Nagrodę tę przyznano mu jako pierwszemu Szwajcarowi dopiero w 1920 roku (za rok 1919)[6].
Carl Spitteler zmarł 29 grudnia 1924 roku w Lucernie i został pochowany na miejskim cmentarzu Friedental.
W latach 1871–1879 przebywał w Rosji oraz Finlandii, gdzie pracował jako prywatny nauczyciel, następnie wrócił do Szwajcarii[7]. Po powrocie pracował jako nauczyciel oraz dziennikarz, współpracował z wieloma pismami, m.in. z Neue Zürcher Zeitung oraz Der Kunstwart. .
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Jego debiutanckim utworem (1880/81) był dwutomowy epos Prometheus und Epimetheus, w którym nawiązuje do antycznego mitu Prometeusza. Pisarz odszedł tutaj od powszechnego nurtu realizmu, wpisując się w nurt nowoczesnej sztuki narracji w literaturze szwajcarskiej.. Widoczne są nawiązania do Artura Schopenhauera i Fryderyka Nietzschego. Jego pierwsze dzieło, ale również kolejne utwory liryczne, pozostały jednak w dużej mierze bez echa. Dobre recenzje zyskał dopiero wielki epos Olimpijska wiosna (Olympischer Frühling) (1900–1905), w którym postaci i działania z greckiej mitologii autor przeniósł we własny, nowoczesny świat przeżyć[8].
Uprawiał również prozę. W 1906 roku ukazała się autobiograficzna neoromantyczna powieść Imago (1906, wyd. pol. 1922)[1], w której ujawnił zainteresowanie młodym ruchem psychoanalitycznym skupionym wokół Sigmunda Freuda i Carla Gustava Junga. Swoją twórczością Spitteler zainspirował wręcz powstającą na początku XX w. psychoanalizę. Tytuł powieści został wykorzystany dla nazwy czasopisma o stosowaniu psychoanalizy w naukach humanistycznych. Spitteler porusza temat powrotu bohatera do stron ojczystych i analizuje problem odwiecznego rozmijania się pragnień i rzeczywistości. Pisarz nawiązuje tu do form i tematów europejskiej prozy modernistycznej[9][9]. „Jest to nie tylko dzieło sztuki, lecz krwawienie serca. Dla mojej historii życia i dla moich biografów będzie to najwartościowszy dokument. We wszystkich pozostałych moich pismach jestem zamaskowany i okryty całunem tajemnicy, tutaj pokazuję najdrobniejsze struny mojej duszy” (list Carla Spittelera do Grete Klinckerfuß z 21 października 1905. Gesammelte Werke, Tom. X, s. 25}. Ponadto jest autorem utworów poetyckich Extramundana (1883), Glockenlieder (1906) i nowel, m.in. Konrad porucznik (1898, wyd. pol. 1925). W swoim dorobku ma Spitteler również autobiografię Meine frühestem Erlebnisse (1913) oraz eseje i szkice[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Spitteler Carl, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-02-22] .
- ↑ Carl Spitteler – Facts. Nagroda Nobla. [dostęp 2022-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-23)]. (ang.).
- ↑ a b Carl Spitteler, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-02-22] (ang.).
- ↑ Biografie Carl Spitteler [online], Carl Spitteler-Stiftung Luzern [dostęp 2023-12-24] (niem.).
- ↑ Dorota Sośnicka: Der Schweizer Literaturpreisträger Carl Spitteler - ein Epigone oder Bahnbrecher der modernen Erzählkunst in der Deutschschweizerischer Literatur?, [w:] Colloquia Germanica Stetinensia 19, 2011, s. 39 n.
- ↑ Dorota Sośnicka: Der Schweizer Literaturpreisträger Carl Spitteler - ein Epigone oder Bahnbrecher der modernen Erzählkunst in der Deutschschweizerischer Literatur?, 2011, s. 39, 41 i n..
- ↑ a b Pisarze niemieckojęzyczni XX wieku. Leksykon encyklopedyczny PWN pod red. Marka Zybury. Warszawa – Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996 (autor biogramu: Zygmunt Mielczarek), s. 296.
- ↑ Dorota Sośnicka: Der Schweizer Literaturpreisträger Carl Spitteler - ein Epigone oder Bahnbrecher der modernen Erzählkunst in der Deutschschweizerischer Literatur?, [w:] Colloquia Germanica Stetinensia 19, 2011, s. 37 nn.
- ↑ a b Dorota Sośnicka: Der Schweizer Literaturpreisträger Carl Spitteler - ein Epigone oder Bahnbrecher der modernen Erzählkunst in der Deutschschweizerischer Literatur?, [w:] Colloquia Germanica Stetinensia 19, 2011, s. 52 n.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Pisarze niemieckojęzyczni XX wieku. Leksykon encyklopedyczny PWN pod red. Marka Zybury. Warszawa – Wrocław: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996. ISBN 83-01-11995-0 (autor biogramu: Zygmunt Mielczarek).
- Dorota Sośnicka: Der Schweizer Literaturpreisträger Carl Spitteler - ein Epigone oder Bahnbrecher der modernen Erzählkunst in der Deutschschweizerischer Literatur?, [w:] Colloquia Germanica Stetinensia 19, 2011, s. 37-55.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Utwory Carla Spittelera w serwisie Wolne Lektury
- Carl Spitteler: Nasz szwajcarski punkt widzenia = Unser Schweizer Standpunkt
- Carl Spitteler – dzieła w bibliotece Polona
- ISNI: 0000000122845125, 0000000368652710
- VIAF: 120696319
- LCCN: n87941375
- GND: 118616277
- NDL: 033394794
- LIBRIS: 86lnq5ns3mx2xps
- BnF: 11925361h
- SUDOC: 027146480
- NLA: 35948827
- NKC: jn20010420012
- BNE: XX969720
- NTA: 071302921
- BIBSYS: 90189194
- CiNii: DA04351674
- Open Library: OL123444A
- PLWABN: 9810650455405606
- NUKAT: n01042411
- J9U: 987007268438905171
- PTBNP: 56386
- CANTIC: a11835606
- NSK: 000368672
- ΕΒΕ: 118231
- KRNLK: KAC201005149, KAC199626130
- RISM: people/30051146