| |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Typ pojazdu | |
| Trakcja |
gąsienicowa |
| Załoga |
2 |
| Historia | |
| Prototypy |
1941 |
| Produkcja |
wrzesień , październik 1941 |
| Egzemplarze |
ok. 100 szt |
| Dane techniczne | |
| Silnik |
czterocylindrowy, benzynowy, o mocy - 58 KM, |
| Transmisja |
mechaniczna |
| Pancerz |
10–25 mm |
| Długość |
ok. 3800 mm |
| Szerokość |
ok. 1900 mm |
| Wysokość |
ok. 2300 mm |
| Masa |
ok. 8 t |
| Nacisk jedn. |
0,64 kg/cm² |
| Osiągi | |
| Prędkość |
na drogach utwardzonych 17-18 km/h |
| Zasięg pojazdu |
ok. 120 km |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 1 x armata wz. 1932 20-K kal. 45 mm 1 x karabin maszynowy DT kal. 7,62 mm | |
| Użytkownicy | |
| Armia Czerwona | |
ChTZ-16 (ozn. wojsk.T16) – radzieckie działo samobieżne na bazie ciągnika rolniczego produkowane w Charkowskiej Fabryce Traktorów.
Historia i konstrukcja
[edytuj | edytuj kod]Po wybuchu Wielkiej Wojny Ojczyźnianej duże straty w czołgach latem 1941, zmusiły dowództwo Armii Czerwonej do podjęcia pilnych działań. 20 lipca 1941 Komitet Obrony Państwowej wydał dekret nr 019 O osłonie pancernej czołgów lekkich i o opancerzeniu ciągników rolniczych. Postanowiono uzbroić rolnicze ciągniki gąsienicowe w armatę wz. 1932 20-K kal. 45 mm i używać ich jako dział samobieżnych. Projekt opancerzenia ciągnika, oraz całą dokumentację niezbędną do produkcji seryjnej zlecono do opracowania w biurze konstrukcyjnym NATI[1].
Na początku sierpnia 1941 NATI zbudowało cztery różne modele ciągników opancerzonych z działami czołgowymi 45 mm, na bazie ciągników:1TMW, ChTZ-3,ChTZ-NATI i ChTZ-5. Po krótkotrwałych testach porównawczych wybrano do produkcji seryjnej wersję opartą na modelu ChTZ-NATI. Podczas opancerzania podwozie ciągnika zostało wzmocnione, zastosowano też gąsienice o drobniejszych ogniwach. Grubość pancerza wynosiła 10–25 mm. W opancerzonej kabinie zamontowano działo czołgowe kalibru 45 mm o ograniczonym kącie ostrzału. Do obrony przewożono zabierany do kabiny karabin maszynowy Diegtiariewa DP. Po wprowadzeniu do produkcji seryjnej w Charkowskiej Fabryce Traktorów, pojazd ten otrzymał oznaczenie ChTZ-16[1]. Pojazd był obsługiwany przez dwuosobową załogę. Głównymi wadami ChTZ-16, podobnie jak wszystkich ciągników opancerzonych tego typu były: ekstremalnie niska prędkość, mała zdolność do jazdy w terenie i zwrotność, wysoka sylwetka, słaby pancerz, całkowity brak sprzętu radiowego do koordynacji działań w czasie walki, słaba widoczność i praktycznie nieruchome działo[1].
Na mocy dekretu GKO nr 019 z dnia 20 lipca 1941 ChTZ-16 został wprowadzony do produkcji. Plan przewidywał wyprodukowanie 800 sztuk ChTZ-16, od września do października 1941 w Charkowskiej Fabryce Traktorów[2].
.jpg)
Elementy opancerzenia miały być dostarczone przez Nowokramatorskie Zakłady Budowy Maszyn[a]. Zakład z kolei otrzymywał w niewielkich ilościach płyty pancerne z zakładów w Mariupolu, co w efekcie opóźniało produkcję ciągników opancerzonych. W rezultacie fabryka wysłała do Charkowa około 100 kompletów opancerzenia dla ChTZ-16. Produkcja ChTZ-16 rozpoczęła się na początku września, 9 października 1941 zakład ewakuowano na Syberię, a 24 października Niemcy zajęli Charków[1].
Produkcja ChTZ-16 odbywała się nie tylko w Charkowie.16 września 1941 W.A. Małyszew, ludowy komisarz nowo utworzonego Ludowego Komisariatu Przemysłu Pancernego, podpisał rozkaz nr 8: W celu jak najszybszego wyprodukowania ciągnika pancernego ChTZ-16 rozkazuję: Natychmiast wysłać do STZ Stalingrad 500 ciągników przygotowanych do opancerzenia. Jednak Stalingradzka Fabryka Traktorów im. Feliksa Dzierżyńskiego, (ros. Сталинградский тракторный завод имени Ф. Э. Дзержинского) CТЗ, była w tym czasie obciążona produkcją czołgów i nie była w stanie produkować ciągników opancerzonych w tak dużych ilościach. Niemniej jednak, pewna liczba ChTZ-16 została wyprodukowana w STZ Stalingrad[2].
Użycie bojowe
[edytuj | edytuj kod]Wyprodukowane ciągniki opancerzone weszły do służby w jednostkach przeciwpancernych sformowanych w Charkowskim Okręgu Wojskowym. Kompania przeciwpancerna 14 Brygady Pancernej otrzymała 8 ciągników opancerzonych ChTZ-16, 8 pojazdów przekazano do 71 Samodzielnego Batalionu Czołgów i 12 do 47 Dywizji Czołgów. 8 ChTZ-16 skierowano do 23 Rezerwowego Pułku Czołgów. Około 10-15 kolejnych ciągników pancernych ChTZ-16 wzięło udział w obronie Połtawy pod koniec września 1941 gdzie zostały utracone. W połowie października w ramach garnizonu charkowskiego sformowano odrębny oddział przeciwpancerny, który składał się z 47 jednostek pojazdów pancernych przestarzałych typów (25 T-27, 13 ChTZ (T-16), 5 T-26, 4 T-35). W dniach 23-25 października 1941 rozpoczęły się walki uliczne o Charków. W tych bitwach wszystkie pojazdy oddziału przeciwpancernego zostały albo zniszczone, albo porzucone podczas odwrotu. Dziesięć pojazdów wchodzących w skład 133 Brygady Pancernej wzięło udział w obronie Moskwy. Co najmniej 9 ChTZ-16 znajdowało się również w 150 brygadzie pancernej Frontu Briańskiego. Ostatnie ChTZ-16 zostały utracone w maju 1942 podczas nieudanej operacji charkowskiej[1].
Podobne pojazdy
[edytuj | edytuj kod]Prace nad opancerzonymi traktorami prowadzono także w oblężonej Odessie. W przeciwieństwie do projektu ChTZ-16, odeskie ciągniki opancerzone były montowane bez żadnej dokumentacji - wykorzystano wszystko, co było pod ręką. Zamiast stali pancernej montowano blachy ze stali okrętowej lub kotłowej. Nie było standardowego uzbrojenia: ciągniki z karabinami maszynowymi uzbrojone były w jeden lub dwa karabiny maszynowe Diegtiariewa DT 7,62 mm , lub jeden DSzk kalibru 12,7 mm. Wersja z armatą posiadała działo przeciwlotnicze kalibru 37 mm[1]. Część tych pojazdów została zdobyta przez wojska rumuńskie. W sierpniu 1941 w zakładach w Leningradzie wyprodukowano do dziesięciu ciągników pancernych, opartych na podwoziu ChTZ-NATI. Konstrukcja i zastosowanie tych opancerzonych ciągników nie jest znana[1].
Wiadomo również o udziale improwizowanych pojazdów opancerzonych w obronie wysp Moonsundzkich – wysp w zachodniej Estonii na Bałtyku: Sarema, Hiuma, Muhu i Vormsi. W celu wzmocnienia obrony, obrońcy wysp z własnej inicjatywy zbudowali kilka pojazdów opancerzonych na bazie ciągnika ChTZ-NATI, uzbrojonych w karabiny maszynowe. Do tej pory udokumentowano obecność 2 tankietek i 5 lub 6 improwizowanych opancerzonych wozów bojowych na wyspach archipelagu we wrześniu-październiku 1941. Według danych niemieckich łączna liczba zdobytych radzieckich jednostek pancernych na wyspach wynosiła18[3].
-
ChTZ-NATI Ciągnik bazowy -
Zniszczony ChTZ-16 (widoczne przestrzeliny po pociskach) -
Tabliczka informacyjna ChTZ-16 w muzeum -
ChTZ-16 zbudowany w Odessie
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Inne spotykane tłumaczenia rosyjskiej nazwy (Новокраматорский машиностроительный завод) to: Nowokramatorska Fabryka Maszyn, Nowokramatorskie Zakłady Budowy Maszyn, Nowokramatorski Zakład Produkcji Maszyn, Nowokramatorskie Zakłady Maszynowe, dawniej Nowo-Kramatorskie Zakłady Budowy Maszyn Ciężkich.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g М. Коломиец, Бронетракторы. Часть 3 [online], Броне-сайт [dostęp 2024-10-24] (ros.).
- ↑ a b ChTZ-16 [online], web.archive.org, 28 stycznia 2010 [dostęp 2024-10-24] [zarchiwizowane z adresu 2010-01-28].
- ↑ Форум RKKA.RU [online], web.archive.org, 28 października 2012 [dostęp 2024-10-25] [zarchiwizowane z adresu 2012-10-28].
