Cirrusy, wąsy (łac. cirri) – określenie różnych wyrostków na ciele wieloszczetów, zwłaszcza palcowatych wyrostków na ich parapodiach[1][2].
Tułów
[edytuj | edytuj kod]Na tułowiu cirrusy zlokalizowane są na parapodiach lub w przypadku redukcji tychże bezpośrednio na ścianie ciała. Wyróżnia się trzy ich rodzaje cirrusów parapodialnych. Po grzbietowej stronie nasadowej części gałęzi grzbietowej parapodium (notopodium) wyrasta cirrus grzbietowy (cirrus dorsalny, wąs grzbietowy, notocirrus). Po brzusznej stronie nasadowej części gałęzi brzusznej parapodium (neuropodium) wyrasta cirrus brzuszny (cirrus wentralny, wąs brzuszny, neurocirrus)[3][1][4]. Po brzusznej stronie gałęzi grzbietowej parapodium (notopodium) wyrastać może cirrus interramalny, który to wrasta w przestrzeń między gałęziami grzbietową i brzuszną parapodium (przestrzeń interramalną)[3]. Ich długość jest zwykle mniejsza niż gałęzi parapodium, na której są osadzone, ale może być też bardzo duża[1]. Cirrusy mogą być podzielone na dwa człony – nasadowy cirrofor i odsiebny cirrostyl[5].
Cirrusy mogą pełnić funkcje zmysłowe[2][1], być wykształcone w skrzela[2] lub wiosełka[1]. Ponadto wąsy grzbietowe mogą być przekształcone w okrywy (elytry), mające postać łusek i ochraniające grzbietową stronę ciała wieloszczeta[1].
Cirrusy w przeciwieństwie do szczeci wykształcają się z pranóży[1].
Głowa
[edytuj | edytuj kod]Na głowie wieloszczeta umieszczone mogą być cirrusy okołogębowe (wąsy przyustne, cirrusy tentakularne, tentakule). Najczęściej zlokalizowane są one na perystomie i noszą wówczas nazwę cirrusów (wąsów) perystomalnych[4][5][3], ale mogą też leżeć na dalszych segmentach przedniej części ciała[3]. Termin ten nie jest używany w sposób ścisły i może być odnoszony do przydatków o różnym pochodzeniu ewolucyjnym[6]. Często cirrusy te są homologiczne cirrusom grzbietowym i brzusznym parapodiów[6][5]. Funkcja tych cirrusów jest zwykle zmysłowa[5].
Pygidium
[edytuj | edytuj kod]Cirrusy zlokalizowane na pygidium noszą nazwę cirrusów analnych lub pygidialnych[5][3], ewentualnie wąsów odbytowych[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Czesław Jura: Bezkręgowce. Podstawy morfologii funkcjonalne, systematyki i filogenezy. Wyd. 3. Warszawa: PWN, 2005, s. 333, 344.
- ↑ a b c Słownik biologiczny. [dostęp 2014-04-01].
- ↑ a b c d e Glossary, [w:] M. de Kluijver i inni, Macrobenthos of the North Sea. Polychaeta, Amsterdam, The Netherlands: Expert Center for Taxonomic Identification (ETI), ISBN 3-540-14706-3.
- ↑ a b Jacek Siciński: Typ: pierścienice – Annelida. W: Czesław Błaszak: Zoologia. Tom 1. Bezkręgowce. Wtórojamowce bez stawonogów. Część 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013, s. 601-684. ISBN 978-83-01-17336-4.
- ↑ a b c d e Kristian Fauchald: The Polychaete Worms. Definitions and Keys to the Orders, Families and Genera. Natural History Museum of Los Angeles County, The Allan Hancook Fundation (University of Southern California), 1977.
- ↑ a b M.T. Aguado, A. Nygren, M.E. Siddall. Phylogeny of Syllidae (Polychaeta) based on combined molecular analysis of nuclear and mitochondrial genes. „Cladistics”. 23, s. 552–564, 2007.
- ↑ Krzysztof Pabis, Jacek Siciński, Polychaeta - wieloszczety, [w:] Grzegorz Tończyk, Jacek Siciński (red.), Klucz do oznaczania makrobezkręgowców bentosowych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych [pdf], Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska,, 2013, s. 30, ISBN 978-83-61227-25-0.
