Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
cukrowiec lekarski |
Nazwa systematyczna | |
Saccharum officinarum L. 1753 |
Cukrowiec lekarski, trzcina cukrowa (Saccharum officinarum L.) – gatunek byliny należący do rodziny wiechlinowatych (Poaceae), rodzaju cukrowiec. Prawdopodobnie pochodzi z Nowej Gwinei. Z Azji południowej ok. 800 r. n.e. do basenu Morza Śródziemnego przenieśli ją Arabowie.
Trzcina cukrowa znana jest przede wszystkim jako roślina jadalna niż produkt do innego wyrobu. Cukier pozyskiwany jest z dwóch roślin uprawianych na skalę światową, z czego ten gatunek to 65% zbiorów, a burak cukrowy — 35%. Cukier, otrzymywany z obu roślin, ma niemalże identyczny skład chemiczny, jednak w przemyśle spożywczym produkty z tych roślin mocno ze sobą konkurują.
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Łodyga
- Źdźbło osiąga wysokość do 2–6 (8) m i średnicę 2–7 cm, jest nierozgałęzione. U dołu nagie i woskowate, z pierścieniami blizn po liściach, u góry okryte zachodzącymi na siebie pochwami liściowymi. Zwykle żółtawe lub czerwonawe. Międzywęźla mają ok. 20 cm, skracają się w dole źdźbła.
- Liście
- Naprzemianległe o długości 50–200 cm i szerokości 4–10 cm, z szerokim i jasnym nerwem środkowym oraz ostrym brzegiem blaszki.
- Kwiaty
- Niepozorne, w biało owłosionych kłoskach zebranych setkami w piramidalną wiechę.
- Owoce
- Podłużne ziarniaki, w uprawie rzadko obecne.
Biologia
[edytuj | edytuj kod]W węzłach łodygi wyrastają korzenie (w dole) lub ich zawiązki, a nad nimi znajduje się strefa przyrostu pozbawiona nalotu woskowego.
Miękisz wewnątrz źdźbła zawiera do 20% cukrów.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Roślina jadalna
- Surowiec do wyrobu cukru spożywczego – trzcina cukrowa jest surowcem, z którego powstaje ponad połowa światowej produkcji cukru (cukier uzyskiwany z trzciny cukrowej nazywany jest cukrem trzcinowym). W strefie umiarkowanej trzcina zastępowana jest przez burak cukrowy, z którego produkuje się cukier buraczany.
- Surowiec do wyrobu alkoholu – podstawowy surowiec do produkcji rumów.
- Kawałki źdźbła spożywane są jako słodycze.
- Inne zastosowania
- W Brazylii część trzciny przeznacza się na produkcję etanolu, gdzie alkohol ten służy jako paliwo do samochodów.
- Trzcina może być również surowcem w przemyśle papierniczym i farmaceutycznym.
- Surowiec do wyrobu celoteksu jako izolator ciepła i dźwięku, to rodzaj płyty pilśniowej wykorzystywany z jej włókien. Stosowany jest do ocieplania i wygłuszania ścian.
- Od wielu lat (starożytność) stosowana była w medycynie i ziołolecznictwie. Potrafiła ona wyleczyć wiele schorzeń np. bakteriobójcze. Używano m.in. jako środek kojący, przeciwbólowy oraz wykrztuśny. Łagodzi objawy astmy, goi rany i oparzenia, a także zapalenia i przeziębienia z gorączką.
- W kosmetologii jako olejek skwalan
- W przemyśle gastronomicznym służy do wyrobu ekologicznych naczyń jednorazowych[3].
Bioetanol
[edytuj | edytuj kod]Pierwszym etapem wytwarzania etanolu jest wypalanie uschniętych liści i wosku. Kolejno następuje: ekstrakcja soku z trzciny, sklarowanie oraz zagęszczenie.
Stosunek energii wejściowej do uzyskanej z produkcji etanolu zawiera się w granicach od około 8 do 10. Koszty energetyczne produkcji etanolu są zerowe. Destylarnie zasila się poprzez spalanie odpadów z destylowanej trzciny cukrowej. Ponadto nadmiar wyprodukowanej elektryczności może zostać dostarczony do sieci.
Przewaga konkurencyjna biopaliw brazylijskich nad biopaliwami amerykańskimi i europejskimi wynika przede wszystkim z zasobności tego kraju w surowce energetyczne używane do produkcji oraz z niższych kosztów produkcji i przetwórstwa tych surowców, tj. trzciny cukrowej niż zbóż czy buraków cukrowych. Wynika też z faktu, że odbywa się w zakładach stosujących wydajne technologie produkcji bioetanolu.
Uprawa trzciny cukrowej jest większa wprost proporcjonalnie do popytu na rynku krajowym na bioetanol. Większość pojazdów sprzedawanych w Brazylii jest napędzana benzyną i etanolem (tzw. flex-fuel). Bioetanol jest tańszy o ok. 30%.
Uprawa
[edytuj | edytuj kod]Uprawy koncentrują się w strefie klimatu zwrotnikowego i podzwrotnikowego między 30° szerokości geograficznej północnej i południowej. Okres wegetacji wynosi od 12 do 16 miesięcy[4]. Do jej uprawy niezbędne są opady w granicach 1200-1600 mm/rocznie, wysokie temperatury – powyżej 20 °C, żyzne gleby i intensywne nawożenie. Gatunek rośnie na różnych glebach – od umiarkowanie kwaśnych do umiarkowanie zasadowych, pod warunkiem, że są dobrze odwodnione, luźne, głębokie i utrzymują wilgoć. Długa pora deszczowa pozwala na 7-10 miesięcy wzrostu rośliny, krótki okres suchy – na wzrost zawartości cukru, a także sprawia, że dostęp do pól staje się łatwiejszy, zmniejsza też straty powstające wówczas, kiedy trzcina jest ścinana przy dużej wilgotności. Większość odmian trzciny może dać kilka kolejnych zbiorów, z których każdy następny jest mniejszy. Na dużą skalę trzcina cukrowa jest uprawiana najczęściej na obszarach o mało urozmaiconej rzeźbie terenu – sprzyja to mechanizacji w uprawie oraz transportowi. W celu uzyskania maksymalnego plonu cukru, trzcina musi być jak najszybciej przetransportowana do cukrowni oraz przetworzona.
Najwięksi producenci trzciny cukrowej (2014)[5] (w milionach ton) | |
---|---|
Brazylia | 737,2 |
Indie | 352,1 |
Chiny | 125,6 |
Tajlandia | 103,7 |
Pakistan | 67,5 |
Meksyk | 56,7 |
Kolumbia | 38,2 |
Filipiny | 32,5 |
Indonezja | 28,6 |
Stany Zjednoczone | 28,0 |
Łącznie na świecie | 1,90 mld ton |
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-10-25] (ang.).
- ↑ Lekcja nr 1 - "Trzcina cukrowa" [online], Slow Pack - Naturalny Wybór [dostęp 2020-07-17] (pol.).
- ↑ Od trzciny do rumu [online], aacoffee.pl [dostęp 2017-08-15] [zarchiwizowane z adresu 2016-07-31] .
- ↑ FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS: FAOstat. [dostęp 2011-03-03]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- J.G. Rohwer: Atlas roślin tropikalnych. Warszawa: Bertelsmann Media Sp z o.o., 2002. ISBN 83-7311-378-9.
- [1]
- [2]
- „Sytuacja na światowym rynku cukru i jej wpływ na możliwości uprawy buraków cukrowych w Polsce” Krzysztof Hryszko, Piotr Szajner
- EoL: 1115140
- EUNIS: 192370
- Flora of China: 200026232
- Flora of North America: 200026232
- GBIF: 2703912
- identyfikator iNaturalist: 128270
- IPNI: 419977-1
- ITIS: 42058
- NCBI: 4547
- Plant Finder: 285293
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-439977
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:419977-1
- Tela Botanica: 83463
- identyfikator Tropicos: 25512479
- USDA PLANTS: SAOF
- CoL: 4TWQL