Czesław Niemen w Opolu, 1975 | |
Imię i nazwisko |
Czesław Juliusz Niemen-Wydrzycki |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
16 lutego 1939 |
Data i miejsce śmierci |
17 stycznia 2004 |
Przyczyna śmierci |
nowotwór |
Instrumenty |
instrumenty klawiszowe, gitara, instrumenty perkusyjne, flet |
Typ głosu | |
Gatunki |
big bit[1], muzyka elektroniczna, rock psychodeliczny, rock progresywny, rock eksperymentalny, art rock, rock awangardowy, progressive electronic, progressive pop, art pop, muzyka filmowa, muzyka teatralna[1], pop, pop-rock, rock, blues-rock, contemporary pop / rock[2], jazz fusion, jazz-rock[3], jazz awangardowy, soul, rock and roll |
Zawód | |
Aktywność |
1962–2003 |
Wydawnictwo |
Pronit, Polskie Nagrania „Muza”, Disc AZ, Compagnia Generale del Disco, CBS Records International, Veriton, Polton, Pomaton, Warner Music Poland |
Zespoły | |
Niebiesko-Czarni, Akwarele, Grupa Niemen, Niemen Aerolit | |
Odznaczenia | |
Strona internetowa |
ⓘCzesław Niemen, właściwie Czesław Juliusz Niemen-Wydrzycki[4] (ur. 16 lutego 1939 w Starych Wasiliszkach, zm. 17 stycznia 2004 w Warszawie) – polski artysta, muzyk, multiinstrumentalista, piosenkarz i wokalista rockowy[1], kompozytor, autor tekstów piosenek. Jeden z najwybitniejszych twórców muzyki w Polsce[1][5][6][7].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Rodzina i edukacja
[edytuj | edytuj kod]Urodził się 16 lutego 1939 w Starych Wasiliszkach[8] w ówczesnym województwie nowogródzkim. Jego rodzicami byli Anna z domu Markiewicz (1897–1986) i Antoni Wydrzycki (1896–1960), który podejmował prace rzemieślnicze, m.in. stroił fortepiany i naprawiał zegary. Miał siostrę Jadwigę (zm. 2020)[9][10]. Śpiewał w szkolnym chórze w szkole dziesięciolatce i w chórze kościelnym, gdzie także grał na organach[11]. Z l chórem szkolnym koncertował w innych szkołach[12]. W latach 1953–1954[9] uczęszczał do klasy fortepianu liceum pedagogicznego w Grodnie[11]. Uczył się także w uczelni muzycznej w Grodnie, jednak po roku nauki został z niej wyrzucony za opuszczanie zajęć. Grał na bajanie (rosyjska odmiana akordeonu) podczas wydarzeń szkolnych[9].
W 1958 został repatriowany do powojennej Polski w ramach ostatniej fali masowych wysiedleń Polaków z Kresów Wschodnich. Wydrzyccy opuścili swoje rodzinne strony, by wkraczający w dorosłość Czesław uniknął powołania do Armii Radzieckiej[11]. Rodzina rok spędziła w obozie dla ekspatriantów w Drawsku Pomorskim, a następnie zamieszkała w Świebodzinie[13], Białogardzie i Kołobrzegu. Niemen po przeprowadzce do Gdańska rozpoczął naukę w klasie fagotu w średniej szkole muzycznej. Występował w studenckich teatrach, kabaretach i klubie Żak w Gdańsku; śpiewał piosenki latynoamerykańskie w języku hiszpańskim i polskim, akompaniując sobie na gitarze[11]. Dwie z wówczas wykonywanych piosenek umieścił później na swojej pierwszej płycie[14]. Dorabiał, pracując w porcie lub strojąc fortepiany[11]. W tym okresie zaprzyjaźnił się z Helmutem Nadolskim[11].
Lata 60.
[edytuj | edytuj kod]Początki muzyczne
[edytuj | edytuj kod]W 1962 poznał Franciszka Walickiego, który został jego menedżerem. 3 czerwca 1962 zagrał koncert w więzieniu dla kobiet w Grudziądzu[15]. W tym samym roku został zauważony na Festiwalu Młodych Talentów w Szczecinie, a następnie odbył trasę po kraju z pozostałymi laureatami festiwalu[16]. Walicki z trudem przekonał Niemena, by zamiast piosenek latynoskich i rosyjskich zaczął grać rocka[11].
Współpraca z Niebiesko-Czarnymi
[edytuj | edytuj kod]Po odniesieniu pierwszych sukcesów w konkursach wykonawców amatorów zaczął komponować i występować z zespołem Niebiesko-Czarni[11]. 10 października 1962 nagrał z nimi minialbum z czterema utworami, w tym śpiewaną przez siebie piosenką „Lekcja twista”. W 1963 wystąpił z utworem „Wiem, że nie wrócisz” na I Krajowym Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu. W grudniu tego samego roku wystąpił z Niebiesko-Czarnymi w paryskiej sali Olympia[17]. Po powrocie do Polski, za namową żony Franciszka Walickiego, zaczął posługiwać się pseudonimem artystycznym Niemen[18], jako nie tylko atrakcyjniejszym marketingowo w Polsce, ale także łatwiejszym do wymówienia dla cudzoziemców[19][20][20]. W połowie lat 70. formalnie zmienił nazwisko na Niemen-Wydrzycki[16]. Nazwisko przyjął od rzeki Niemen, płynącej w pobliżu jego miejsca urodzenia[20]. Stosował on odmianę Niemena, Niemenem, inną niż w przypadku nazwy rzeki, i choć dziennikarz Andrzej Ibis-Wróblewski sugerował, że Wydrzycki powinien odmieniać swój pseudonim tak jak rzekę, artysta się z tym nie zgodził[16].
Od 18 do 20 stycznia 1964 wraz z Niebiesko-Czarnymi występował przed koncertami Marleny Dietrich w Sali Kongresowej w Warszawie. W pierwszej części koncertu Dietrich usłyszała utwór Niemena „Czy mnie jeszcze pamiętasz”, który w listopadzie 1964 nagrała z własnym tekstem – „Mutter, hast du mir vergeben”[21]. Z Niebiesko-Czarnymi wystąpił w 1965 na festiwalu w Sopocie, poza tym koncertował po Węgrzech i Francji. W listopadzie 1965 na festiwalu w Rennes zdobył statuetkę Srebrnego Gronostaja za kompozycję i nagrodę specjalną jury za najbardziej oryginalny debiut[22]. Z Niebiesko-Czarnymi nagrał kilka małych płyt i zrealizował wiele nagrań dla radia. Zakończył współpracę z zespołem w listopadzie 1965, po trasie koncertowej w Jugosławii.
Po odejściu z Niebiesko-Czarnych został piosenkarzem bigbitowym, śpiewał rock and rollowe i rockowe piosenki w stylu The Beatles i ballady. Do największych przebojów pierwszego okresu należą dynamiczny utwór „Czy wiesz?” i sentymentalna ballada „Pod Papugami”. Wkrótce zaczął zmierzać w stronę ambitniejszej muzyki, adresowanej do bardziej wymagającej młodzieży akademickiej.
Niemen i Akwarele
[edytuj | edytuj kod]Jesienią 1966 wraz z muzykami formacji Chochoły utworzył zespół Akwarele. Odbył z nimi trasę koncertową, którą rozpoczęli występem 16 stycznia 1967 w Jeleniej Górze. Dokonał także nagrań dla radia, a w kwietniu 1967 zarejestrował materiał na longplay pt. Dziwny jest ten świat. 25 czerwca 1967 wystąpił z tytułową piosenką z płyty na 5. KFPP w Opolu, na którym otrzymał m.in. nagrodę Polskiego Radia. Piosenka „Dziwny jest ten świat” stała się najbardziej znanym z polskich protest songów i hymnem młodzieży końca lat 60.
W 1967 wystąpił m.in. na festiwalu w Sopocie i w Kolonii, a w styczniu 1968 zaśpiewał na targach MIDEM w Cannes. Nagrał album pt. Sukces, za którego sprzedaż uzyskał złotą płytę. Stał się też bohaterem filmu krótkometrażowego Marka Piwowarskiego, również zatytułowanego Sukces (1968)[23]. W październiku tego samego roku nagrał z Akwarelami album pt. Czy mnie jeszcze pamiętasz? zawierający piosenki, które wykonywał z Niebiesko-Czarnymi.
Niemen Enigmatic
[edytuj | edytuj kod]Od lutego 1969 do lipca 1970 z zespołem występował we Włoszech, początkowo jako I Niemen, a od lipca 1969 w zmienionym składzie jako Niemen Enigmatic. Nagrał kilka singli i zarejestrował fragmenty koncertów, które grał głównie w klubach. W czerwcu 1970 wystąpił na festiwalu Cantagiro. Blisko związał się z piosenkarką Faridą, z którą w listopadzie 1970 odbył trasę po Polsce. W swojej twórczości włączał się w kolejne dominujące w światowej muzyce rockowej prądy, tworząc własne, charakterystyczne odmiany muzyki – od rocka psychodelicznego przez symfoniczny rock progresywny (album Niemen Enigmatic z monumentalnym utworem „Bema pamięci żałobny rapsod” do tekstu C.K. Norwida) po awangardowy jazz-rock (albumy Niemen Vol. 1 i Niemen Vol. 2) oraz muzykę elektroniczną. W październiku 1969, w przerwie włoskich występów, nagrał z Akwarelami album z czterema kompozycjami do słów polskich poetów, który wydał na początku 1970 jako Niemen Enigmatic. Na przełomie 1969 i 1970 nagrał teledysk do utworu „Bema pamięci żałobny rapsod”.
Lata 70.
[edytuj | edytuj kod]Od 1968 grał na organach Hammonda, później rozbudował swoje klawiszowe instrumentarium, dodając melotron i syntezator Mooga. Nowoczesne i drogie wyposażenie pozwoliło mu nagrać w styczniu 1971 prawie całkowicie elektroniczny album pt. Niemen. Występował w kraju i m.in. w Czechosłowacji i Finlandii. Pod koniec 1971 wziął udział w nagraniu płyty z muzyką Andrzeja Kurylewicza. Wielokrotnie wspomagał różnych artystów w nagraniach i brał udział w zbiorowych przedsięwzięciach muzycznych i muzyczno-teatralnych. Napisał wiele utworów dla innych wykonawców, m.in. dla Ady Rusowicz.
Grupa Niemen
[edytuj | edytuj kod]Jesienią 1971 zetknął się z awangardowym kontrabasistą Helmutem Nadolskim, z którym i z muzykami Silesian Blues Band stworzył Grupę Niemen, która działała od grudnia 1971 do sierpnia 1973. W styczniu 1972 w Monachium nagrał z zespołem album pt. Strange Is This World, w sierpniu 1972 – dwie płyty częściowo improwizowane: Niemen Vol. 1 i Niemen Vol. 2, a w sierpniu 1973 – album pt. Ode to Venus. Zespół wystąpił w kilku krajach europejskich i zebrał pozytywne recenzje krytyki muzycznej.
Równocześnie zaczął nagrywać muzykę filmową. Użyczył głosu Chochoła w filmie Andrzeja Wajdy Wesele (1972)[24]. Wiosną 1973 zarejestrował utwory na solowy album pt. Russische Lieder. W styczniu i lutym 1974 nagrał w Nowym Jorku materiał na album pt. Mourner's Rhapsody.
Niemen Aerolit i N.AE.
[edytuj | edytuj kod]W sierpniu 1973 po koncercie w Białymstoku zakończył działalność Grupy Niemen. W następnym miesiącu założył zespół Niemen Aerolit, z którym nagrał m.in. materiał na album pt. 41 potencjometrów pana Jana, a pod koniec 1974 – płytę pt. Aerolit. Działalność zespołu przerwała śmierć perkusisty Piotra Dziemskiego w marcu 1975. Niemen zadedykował muzykowi swój solowy album pt. Katharsis, który nagrał w 1975. Latem 1976 otrzymał odznakę Zasłużony Działacz Kultury i Złoty Krzyż Zasługi. Pod koniec roku odbył tournée po ZSRR. Skupił się także na nagrywaniu muzyki teatralnej, korzystając od 1977 ze studia Teatru Narodowego w Warszawie. W październiku 1977 i kwietniu 1979 zagrał kolejne serie koncertów w ZSRR. W maju 1977 nagrał program dla telewizyjnego bloku Studio 2, później występował w USA, a w lutym 1978 koncertował na festiwalu jazzowym w Bombaju. W 1977 dał recital na Festiwalu Piosenki Radzieckiej w Zielonej Górze[25].
Na początku 1978 wydał podwójny album pt. Idée fixe. Latem tego samego roku wziął udział w Światowym Festiwalu Młodzieży i Studentôw w Hawanie. W czerwcu 1979 wystąpił na festiwalu w Opolu, a 24 sierpnia 1979 za utwór „Nim przyjdzie wiosna” otrzymał Grand Prix Festiwalu Interwizji w Sopocie. Pod koniec roku Polskie Nagrania bez wiedzy Niemena wydały na krajowym rynku kompilacyjny album pt. Postscriptum, który został opracowany w celach promocyjnych na targi MIDEM w Cannes odbywające się w styczniu 1980 (był to jeden z wielu przypadków lekceważenia artystycznej woli muzyka).
W 1981 opracował kompozycje muzyczne do spektaklu teatralnego pt. Tragedia Romantyczna, którego osiem przedstawień w katowickim Spodku widziało 52 tysiące osób, a który był wystawiony przez studentów WRTV i górnośląską Solidarność.
Lata 80.
[edytuj | edytuj kod]Karierę Niemena zakłóciło wprowadzenie stanu wojennego, kiedy to zaczął być bojkotowany za rzekome popieranie działań rządu[26]. W maju 1982 z grupą Kombi wystąpił w Sztokholmie, poza tym wydał kasetę z muzyką filmową. Później występował sporadycznie, np. w listopadzie 1984 zagrał w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku, a 12 grudnia 1985 zagrał w klubie Stodoła w Warszawie. 11 i 12 lipca 1986 zaśpiewał na zlocie Old Rock Meeting w Operze Leśnej w Sopocie, a jesienią tego samego roku zagrał na festiwalu Jazz Jamboree w Warszawie. W 1987 wystąpił na Festiwalu w Jarocinie, zagrał w Skandynawii i dał koncert w Queen Elizabeth Hall w Londynie. W 1988 wznowiono kilka jego płyt, m.in. Dziwny jest ten świat, Czy mnie jeszcze pamiętasz? i Niemen Enigmatic. W 1989 wydał album pt. Terra Deflorata.
Lata 90.
[edytuj | edytuj kod]1 marca 1990 wystąpił na Festiwalu w San Remo, a w następnym roku ponownie reprezentował polski rynek muzyczny na MIDEM. W 1992 wziął udział w spektaklu Księga Krzysztofa Kolumba w Teatrze Muzycznym w Gdyni. W maju 1993 zagrał w Nowym Jorku, a w 1995 wziął udział w koncercie upamiętniającym zmarłego Ryszarda Riedla. Występ ten zarejestrowano i wydano na albumie pt. List do R. na 12 głosów[27].
Zaczął publikować felietony w miesięczniku muzycznym „Tylko Rock”. Gorąco protestował przeciw pirackim edycjom jego nagrań, które wtedy obficie pojawiły się na kasetach magnetofonowych, a potem na kompaktach. Wyraźnie dawał do zrozumienia, że nie zamierza nagrywać nowych płyt do czasu prawnego uregulowania sytuacji na rynku muzycznym. Pomiędzy 1991 a 1996 ukazało się kilka edycji wznowień jego najwcześniejszych albumów. Pierwsza seria, wydawana przez Digiton, zakończyła się na albumie Niemen Aerolit, druga – zatytułowana Niemen retrospekcja – na Marionetkach (kompilacja wydanych niezależnie od siebie LP Niemen Vol. 1 i Niemen Vol. 2). W ramach trzeciej serii, noszącej tytuł Od początku, wydawanej przy współpracy z Polskimi Nagraniami, ukazało się tylko pięć albumów. W 1995 wydana została pierwsza autoryzowana przez Niemena składanka kompaktowa jego wczesnych nagrań, pt. Sen o Warszawie. Dwa lata później wziął gościnny udział w nagraniu cegiełki na rzecz ofiar powodzi, Moja i twoja nadzieja '97.
W 1999 został wybrany na wykonawcę wszech czasów w plebiscycie „Polityki”[28], w związku z czym dał kilka koncertów w Trójce.
Lata 2000–2004
[edytuj | edytuj kod]29 września 2001 wystąpił w Warszawie na koncercie pamięci C.K. Norwida, a 17 listopada tego samego roku wydał album pt. spodchmurykapelusza, który promował singlem kompaktowym z trzema wersjami utworu „Jagody szaleju”. Płyta została przychylnie przyjęta przez słuchaczy i krytyków. W 2002 i 2003 wydał dwa sześciopłytowe boksy kolekcjonerskie – Od początku I i Od początku II – obejmujące albumy Niemena wydane w Polsce w latach 1967–1980[29], uzupełnione odautorskim komentarzem i wspomnieniami artysty. Niemen dość intensywnie zajmował się promocją tych wydawnictw – pomimo osłabienia spowodowanego chorobą, udzielał wywiadów w telewizji i radiu. Zapowiedział w nich wydanie dwóch kolejnych boksów, których robocze tytuły brzmiały Na pomieszane języki i Niemen – muzyka programowa. Pierwszy z nich miał gromadzić nagrania, których dokonał poza granicami kraju (m.in. włoskie single czy zachodnioniemieckie longplaye), a drugi – muzykę skomponowaną na potrzeby teatru i telewizji.
Choroba i śmierć
[edytuj | edytuj kod]Chorował na nowotwór układu chłonnego, który próbował zwalczyć przy pomocy medycyny naturalnej. Zmarł 17 stycznia 2004 w Centrum Onkologii w Warszawie z powodu powikłań związanych z zapaleniem płuc, na które zapadł w szpitalu[30]. Ciało artysty, zgodnie z jego ostatnią wolą, zostało skremowane.
30 stycznia 2004, po ceremonii żałobnej w kościele św. Karola Boromeusza, urna z prochami Niemena została złożona w katakumbach na cmentarzu Powązkowskim[31] (rząd 99-3)[32]. Niemena żegnało ok. 3 tysięcy osób[31]. W momencie rozpoczęcia pogrzebu, o godzinie 13.00, z inicjatywy Marka Niedźwieckiego, stacje radiowe w Polsce wyemitowały „Dziwny jest ten świat” jako hołd Niemenowi.
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Związał się uczuciowo z piosenkarką Adą Rusowicz i włoską piosenkarką Faridą[33][34]. Z pierwszą żoną, Marią Klauzunik[35], ma córkę, Marię. Drugiej żonie, modelce Małgorzacie Krzewińskiej, poświęcił utwory: „Baby M.”, „Z listu do M.”, „Moje zapatrzenie” i „Postscriptum”. Z drugiego małżeństwa ma dwie córki: Natalię i Eleonorę[36].
Interesował się rysunkiem i malarstwem – zaprojektował okładki swoich płyt, a w latach 90. zajął się grafiką komputerową[37].
W drugiej połowie lat 70. przeszedł na wegetarianizm[38].
Upamiętnienie artysty
[edytuj | edytuj kod]Książki poświęcone Niemenowi (chronologicznie)
[edytuj | edytuj kod]- Wacław Panek, Niemen. Kształty mitu, Wrocław – Brzeg: Socjalistyczny Związek Studentów Polskich, 1974, OCLC 837888371 .
- Roman Radoszewski, Czesław Niemen: Kiedy się dziwić przestanę. Monografia artystyczna, Iskry, 2004, ISBN 83-207-1770-1 .
- Marek Gaszyński, Czas jak rzeka, Prószyński i S-ka, 2004, ISBN 83-7337-849-9 .
- Dariusz Michalski, Niemen o sobie, Warszawa: Twój Styl, 2005, ISBN 83-7163-568-0 .
- Tadeusz Skliński, Niemen: dyskografia, fakty, twórczość, Nemunas, 2006, ISBN 83-9230-920-0 .
- Dariusz Michalski, Czesław Niemen: Czy go jeszcze pamiętasz?, Warszawa: MG, 2009, ISBN 978-83-61297-76-5 .
- Jan Edward Czachor, Czesław Niemen w Świebodzinie, Stowarzyszenie Pamięci Czesława Niemena w Świebodzinie, 2010 .
- Artur Krajewski, Być Jak Czesław Niemen. Fotograficzny pomnik budowany migawką aparatu Artura Krajewskiego, ASP w Warszawie i Fundacja Kultury i Sztuki artHOLDING, 2019, ISBN 978-83-66098-65-7.
Film
[edytuj | edytuj kod]- „Sukces”[39] – film dokumentalny z 1968 roku w reżyserii Marka Piwowskiego, 13 min.
- „Niemen”[40] – film dokumentalny z 1976 roku w reżyserii Krzysztofa Rogulskiego, 26 min.
- „Czas jak rzeka...”[41] – film dokumentalny z 2005 roku w reżyserii Eugeniusza Szpakowskiego, 10 min
- „Czesław Niemen”[42] – film dokumentalny z 2007 roku w reżyserii Eugeniusza Szpakowskiego, 58 min
- „Coś co kocham najwięcej”[43] – film dokumentalny z 2008 roku w reżyserii Eugeniusza Szpakowskiego, 21 min
- „Coś co kochał najwięcej...”[44] – film dokumentalny z 2012 roku w reżyserii Eugeniusza Szpakowskiego, 22 min
- „Sen o Warszawie” – film dokumentalny z 2014 roku w reżyserii Krzysztofa Magowskiego, 1 godz. 44 min.
Szkoły
[edytuj | edytuj kod]26 maja 2006 r. nadano imię Czesława Niemena Zespołowi Szkół Muzycznych we Włocławku, 31 maja 2008 Publicznemu Gimnazjum nr 2 w Strzelcach Opolskich, gdzie odsłonięto także pomnik piosenkarza[45], 2 czerwca 2009 Gimnazjum nr 25 w Warszawie[46], a 19 listopada 2009 Gimnazjum nr 3 w Świebodzinie[46]. W tym też mieście 20 czerwca 2009 roku, z udziałem rodziny artysty, odsłonięto Ławeczkę Czesława Niemena[47]. 12 maja 2016 r. nadano Gimnazjum nr 1 w Lubinie imię Czesława Niemena, jego żona Małgorzata Niemen odsłoniła pamiątkową tablicę w hołdzie patronowi. Szkoła zyskała również sztandar z wizerunkiem artysty. W Poznaniu znajduje się studium piosenkarskie im. Czesława Niemena.
Monety
[edytuj | edytuj kod]17 czerwca 2009 Narodowy Bank Polski wyemitował monetę powszechnego obiegu o nominale 2 zł ze stopu Nordic Gold pamięci Niemena, a 19 czerwca dwie srebrne monety kolekcjonerskie o nominale 10 zł, wybite stemplem lustrzanym: okrągłą i kwadratową (klipa). Umieszczono na nich wizerunki Czesława Niemena i jego płyt. Projektantem obu monet oraz rewersu monety powszechnego obiegu jest Robert Kotowicz[48][49].
Piłka nożna
[edytuj | edytuj kod]Piosenka Niemena Sen o Warszawie od 12 marca 2004 r. jest wykonywana przed każdym spotkaniem Legii Warszawa na Stadionie Wojska Polskiego w Warszawie jako hymn kibiców.
Wydarzenia kulturalne
[edytuj | edytuj kod]W roku 2004 (20 sierpnia) oraz 2009 (23 sierpnia) na festiwalu w Sopocie jeden dzień poświęcono twórczości Niemena[50][51], a od jesieni 2005 r. w Słupsku odbywa się Festiwal Młodych Talentów Niemen Non Stop pod patronatem Miejskiego Centrum Kultury w Słupsku, prezydenta Słupska i marszałka województwa pomorskiego, na którym młodzi artyści śpiewają utwory Niemena oceniane przez profesjonalne jury. Od 2009 r. festiwal ten obejmuje patronatem medialnym TVP Kultura. W 2015 roku w NEY Gallery & Prints w Warszawie odbyła się zbiorowa wystawa fotograficzna poświęcona w całości Czesławowi Niemenowi[52]. Stowarzyszenie Pamięci Czesława Niemena corocznie organizuje zjazd niemenologów w Łagowie[13]. W 2019 roku (21 sierpnia) amerykański zespół Metallica wykonał na Stadionie Narodowym w Warszawie utwór Niemena „Sen o Warszawie”.
Muzeum poświęcone artyście w Starych Wasiliszkach
[edytuj | edytuj kod]20 lutego 2011 roku we wsi Stare Wasiliszki na Białorusi, w domu, w którym urodził się Czesław Niemen, otwarto muzeum jego imienia. W domu znajduje się część oryginalnego wyposażenia, w większości podarowanego przez mieszkańców Wasiliszek, którzy otrzymali je od rodziny artysty w czasie ich wyprowadzki do Polski[12].
Murale
[edytuj | edytuj kod]- Białogard (2010; ul. Grunwaldzka 22)
- Warszawa (2019; ul. Płytowa 14)
- Poznań (2020; ul. Grobla 14, zamalowany w grudniu 2021 po interwencji spadkobierców[53])
- Warszawa (2021; ul. Żytnia 46)
- Lubin (2022; ul.Szpakowa 2)
Nazwy geograficzne
[edytuj | edytuj kod]- Białogard (ulica) 54°00′51,84″N 16°00′28,24″E/54,014400 16,007844
- Bielsko-Biała (rondo): 49°48′46,59″N 19°00′42,63″E/49,812942 19,011842
- Bochnia: 49°58′32,22″N 20°26′17,19″E/49,975617 20,438108
- Częstochowa (promenada): 50°50′03″N 19°07′40″E/50,834167 19,127778
- Gdańsk (skwer): 54°21′07,43″N 18°38′37,52″E/54,352064 18,643756
- Kraków (ulica): 50°02′43″N 19°49′32″E/50,045278 19,825556
- Łódź (ulica): 51°48′03,5″N 19°20′53,7″E/51,800972 19,348250
- Poznań (ulica): 52°23′45,52″N 16°57′32,54″E/52,395978 16,959039
- Rzeszów (ulica): 50°02′19″N 21°58′07″E/50,038611 21,968611
- Serock (ulica): 52°29′51,46″N 21°03′49,76″E/52,497628 21,063822
- Słupsk (ulica): 54°28′31,5″N 16°58′38,7″E/54,475417 16,977417
- Sopot (rondo): 54°26′31,00″N 18°33′24,30″E/54,441944 18,556750
- Stalowa Wola (ulica): 50°35′40″N 22°02′02″E/50,594444 22,033889
- Warszawa (plac)[54]: 52°15′31,7″N 20°58′09,1″E/52,258806 20,969194
- Wrocław (skwer)[55]: 51°05′58,573″N 17°01′58,860″E/51,099604 17,033017
Nagrody
[edytuj | edytuj kod]- Złoty artKciuk 2019 przyznawany na Interdyscyplinarnym Festiwalu Sztuk Miasto Gwiazd. Odebrany w rocznicę 80. urodzin artysty przez Małgorzatę Niemen[56].
Dyskografia
[edytuj | edytuj kod]Albumy studyjne
[edytuj | edytuj kod]Tytuł | Dane dot. albumu | Pozycja na liście | Certyfikat | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
POL [57] | |||||||||
Dziwny jest ten świat | 9[59] |
| |||||||
Sukces | 39[62] | ||||||||
Czy mnie jeszcze pamiętasz? | 24[62] | ||||||||
Enigmatic | 15[59] |
| |||||||
Niemen | 18[62] | ||||||||
Muzyka teatralna i telewizyjna |
|
– | |||||||
Strange Is This World |
|
– | |||||||
Ode to Venus |
|
– | |||||||
Niemen Vol. 1 |
|
23[59] | |||||||
Niemen Vol. 2 |
|
23[59] | |||||||
Russische Lieder |
|
– | |||||||
Mourner's Rhapsody |
|
– | |||||||
Niemen Aerolit |
|
16[62] | |||||||
Katharsis |
|
21[59] | |||||||
Idée fixe |
|
17[59] | |||||||
Postscriptum |
|
23[62] | |||||||
Przeprowadzka |
|
– | |||||||
Terra Deflorata | – | ||||||||
spodchmurykapelusza |
|
22 | |||||||
„–” album nie był notowany. |
Albumy koncertowe
[edytuj | edytuj kod]Tytuł | Dane dot. albumu | Pozycja na liście | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
POL [57] | |||||||||
41 potencjometrów pana Jana |
| ||||||||
Kattorna JJ72 / Pamflet na ludzkość JJ75 |
|
24 | |||||||
Czesław Niemen – On Stage 1970/1972 |
| ||||||||
„–” album nie był notowany. |
Występy gościnne i albumy zawierające nagrania różnych wykonawców
[edytuj | edytuj kod]Tytuł | Dane dot. albumu | Pozycja na liście | Informacje | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
POL [57] | |||||||||
Srebrne dzwony |
|
– | Do reedycji CD albumu „Zagrajcie nam wszystkie srebrne dzwony” z 1975 dołączono dwa utwory Czesława Niemena, które nie znalazły się na pierwotnym wydawnictwie | ||||||
Kulpowicz featuring Niemen – Samarpan |
|
– | Czesław Niemen udziela się wokalnie w 5 z 6 utworów | ||||||
Kciuk – Little Wing |
|
– | Gościnny występ w tytułowym, siedmiominutowym coverze utworu Jimiego Hendriksa, Little Wing | ||||||
„–” album nie był notowany. |
Kompilacje
[edytuj | edytuj kod]Tytuł | Dane dot. albumu | Pozycja na liście | Certyfikat | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
POL [57] | |||||||||
The Best of Niemen |
|
25 | |||||||
Gwiazdy mocnego uderzenia: Czesław Niemen |
|
– | |||||||
Sen o Warszawie |
|
37 | |||||||
Złota kolekcja: Czas jak rzeka |
|
1 |
| ||||||
Od początku I |
|
7 |
| ||||||
Od początku II |
|
14 | |||||||
Spiżowy krzyk |
|
20 | |||||||
Nasz Niemen |
|
– |
| ||||||
Pamiętam ten dzień |
|
4 |
| ||||||
„–” album nie był notowany. |
- 1964 – Locomotion
- 1964 – Les Noir et Bleu – Les Idoles de Pologne
- 1964 – Czas jak rzeka
- 1964 – Hippy, Hippy Shake
- 1964 – Jeszcze sen
- 1966 – A Varsovie
- 1966 – Sen o Warszawie
- 1967 – Dziwny jest ten świat
- 1978 – Sen srebrny Salomei
- 1997 – Cegiełka na rzecz ofiar powodzi – Moja i twoja nadzieja (gościnnie)
Single
[edytuj | edytuj kod]- 1962 – Adieu Tristesse / El soldado de levita
- 1963 – Na swojską nutę
- 1963 – W rytmie Madisona
- 1968 – Obok nas / Baw się w ciuciubabkę
- 1969 – Io senza lei / Arcobaleno
- 1969 – Una luce mai accesa / 24 ore spese bene con amore
- 1970 – Oggi forse no / Domani
- 1972 – Romanca Cherubina / Mazurek
- 1972 – Strange is This World / We’ve Got The Sun
- 1973 – Jolotschki, Sosjonotschki / Tschornyje Browi, Karije Otschi
- 1975 – Mleczna droga / Dorożką na Księżyc
- 1977 – Kołysanka / Polonez / Mazur
- 1979 – Nim przyjdzie wiosna / Pokój
- 1982 – Witaj przygodo zielona / Przeprowadzka
- 1986 – High Horse / Pod Papugami
- 2001 – spodchmurykapelusza
- 2002 – Jagody szaleju
Pocztówki dźwiękowe
[edytuj | edytuj kod]- 1964 – Domek bez adresu
- 1970 – Nie wiem czy to warto
- 1971 – Bema pamięci żałobny rapsod (bez chóralno – instrumentalnego wstępu)
- 1974 – Jodełki, sosenki
- 1975 – Włóczęga
- 1979 – Nim przyjdzie wiosna
Albumy poświęcone Czesławowi Niemenowi
[edytuj | edytuj kod]- 2007 – ProForma – Niemen a cappella
- 2009 – Artur Dutkiewicz – Niemen Improwizacje
- 2009 – Janusz Radek – Dziwny ten świat – opowieść Niemenem
- 2010 – Grażyna Łobaszewska – Dziwny jest...
- 2012 – Soundrise – Niemen nieznany
- 2012 – Stanisław Soyka – W hołdzie mistrzowi
- 2017 – Natalia Niemen – Niemen mniej znany[77]
- 2018 – Krzysztof Zalewski – Zalewski śpiewa Niemena[78]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Czesław Niemen [online], rmf.fm, Cytat: gatunek: electronica, psychodeliczny rock, rock progresywny, rock eksperymentalny
Czesław Niemen (naprawdę Czesław Wydrzycki), to jeden z najważniejszych i najwybitniejszych twórców muzyki w Polsce. Po odejściu w 1967 roku z bigbeatowego zespołu Niebiesko-Czarni, występował jako solista. Kierował także własnymi grupami: Akwarele, Niemen-Enigmatic oraz Grupa Niemen. Poza nagrywaniem kompozycji na własne albumy, Niemen tworzył również muzykę filmową i teatralną. Brał między innymi udział w nagraniu muzyki do „Wesela” Andrzeja Wajdy, gdzie wykonywał partię Chochoła. Artyście nieobca była również poezja – poza wykorzystaniem w utworach wierszy Norwida, Asnyka i Przerwy-Tetmajera, Niemen sam pisał, publikując wiersze, między innymi na łamach magazynu „Tylko Rock”. W ostatnich latach kariery Czesław Niemen, poza komponowaniem muzyki, zajmował się również tworzeniem grafik komputerowych. Wybitny artysta zmarł 17 stycznia 2004 roku. (pol.). - ↑ Czesław Niemen [online], AllMusic, Cytat: Styles: Contemporary Pop/Rock, Blues-Rock (ang.).
- ↑ Czesław Niemen [online], Radio Zet [dostęp 2019-02-24] [zarchiwizowane z adresu 2013-07-31] (pol.).
- ↑ Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Lubomir Mackiewicz (red.), Anna Żołna (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1993, s. 496. ISBN 83-223-2644-0.
- ↑ Czesław Niemen discography – RYM/Sonemic [online], Rate Your Music [dostęp 2023-03-11] (ang.).
- ↑ Czesław Niemen | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2023-03-11] (pol.).
- ↑ JazzPRESS – Mistrzowie Polskiego Jazzu vol. 2 – Czesław Niemen [online], jazzpress.pl [dostęp 2023-03-11] .
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Leszek Gnoiński , Jan Skaradziński , Encyklopedia Polskiego Rocka, Warszawa: Świat Książki, 1997, s. 310-317, ISBN 83-7129-570-7, OCLC 43868642 .
- ↑ a b c Міхал Карневіч: Чэслаў Немэн вучыўся ў Гродне. Niemen Muzey, 2013-05-25. [dostęp 2013-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-26)]. (biał.).
- ↑ Nie żyje Jadwiga Bortkiewicz, siostra Czesława Niemena [online], Interia [dostęp 2020-03-17] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Marek Wąs , Czesław Niemen: wyrzucony przez żonę [Cykl „Wyborczej” – cz. 1] [online], wyborcza.pl, 17 listopada 2014 [dostęp 2016-11-07] .
- ↑ a b Białoruskie ślady po Niemenie na nowej stronie internetowej [online], Onet.pl, 17 lutego 2013 [dostęp 2013-02-19] [zarchiwizowane z adresu 2013-05-03] .
- ↑ a b Świebodzin – Ławeczka Niemena. Atrakcje turystyczne Świebodzina. Ciekawe miejsca Świebodzina [online], polskaniezwykla.pl [dostęp 2016-04-14] .
- ↑ C. Wydrzycki*, Niebiesko-Czarni – Adieu Tristesse / El Soldado De Levita [online], Discogs [dostęp 2019-08-05] (ang.).
- ↑ Ewa Kałużna: Czesław Niemen. Muzeum Jazzu. [dostęp 2024-02-13].
- ↑ a b c Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, s. 267. ISBN 83-917891-8-7.
- ↑ Izabela Michalewicz, Jerzy Danilewicz: Villas. Nic nie mam przecież do ukrycia. Świat Książki, 2011, s. 73. ISBN 978-83-7799-068-1.
- ↑ Mirosław Pęczak, Niemen, którego nie ma, „Polityka”, 2014, nr 3, s. 3.
- ↑ Czesław Niemen. W: Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów-Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, seria: Biblioteka „Latarnika”. ISBN 83-917-891-7-9. OCLC 61285012. (pol.).
- ↑ a b c Sebastian Łupak: Czesława Niemena wspomina Franciszek Walicki. Gazeta.pl Trójmiasto, 2004-01-23. [dostęp 2010-09-01].
- ↑ Rozrywka i informacje.[martwy link]
- ↑ Izabela Michalewicz, Jerzy Danilewicz: Villas. Nic nie mam przecież do ukrycia. Świat Książki, 2011, s. 71. ISBN 978-83-7799-068-1.
- ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, s. 268. ISBN 83-917891-8-7.
- ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, s. 270. ISBN 83-917891-8-7.
- ↑ XIII Festiwal Piosenki Radzieckiej Zielona Góra 1977: program b.n.s.
- ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, s. 272–273. ISBN 83-917891-8-7.
- ↑ Rysiek Riedel głosami innych. Polskie Radio, 2001-09-07. [dostęp 2015-10-04].
- ↑ Czesław Niemen – biografia i zdjęcia [online], Wyborcza.pl, 17 stycznia 2004 [zarchiwizowane z adresu 2010-01-21] .
- ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, s. 275. ISBN 83-917891-8-7.
- ↑ Paweł Piotrowicz , „Założyłam ją dla Ciebie” Pierwszy wywiad Natalii Niemen, córki Czesława Niemena, poświęcony ojcu [online], Onet.pl, 14 stycznia 2011, s. 4 [dostęp 2011-01-17] [zarchiwizowane z adresu 2012-07-12] .
- ↑ a b Kronika. Kalendarz warszawski styczeń-marzec 2004. „Kronika Warszawy”. 2 (121), s. 101, 2004.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: Czesław Niemen, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-19] .
- ↑ Ewelina Rajchel , Farida: Serce i spontaniczność [online], kulturaonline.pl, 16 stycznia 2012 [dostęp 2016-10-10] [zarchiwizowane z adresu 2012-06-27] .
- ↑ Niemen był moją miłością – rozmowa z Faridą, włoską piosenkarką. gloswielkopolski.pl, 2014-01-15. [dostęp 2016-10-10]. (pol.).
- ↑ Wdowa po Niemenie zapomniała o jego testamencie?. Fakt.pl, 2012-12-13. [dostęp 2013-07-05]. (pol.).
- ↑ Wydano piracką płytę Niemena [online], Onet.pl, 5 lipca 2013 [dostęp 2013-07-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-07-08] .
- ↑ Tomasz Raczek: Karuzela z herosami. Michałów – Grabina: Instytut Wydawniczy Latarnik, 2004, s. 272. ISBN 83-917891-8-7.
- ↑ Urszula Kasprzak , Ewa Anna Baryłkiewicz , Urszula, Grupa Wydawnicza Foksal, 2022, s. 45, ISBN 978-83-280-9679-0 .
- ↑ FilmPolski.pl [online], FilmPolski [dostęp 2019-08-17] (pol.).
- ↑ FilmPolski.pl [online], FilmPolski [dostęp 2019-08-23] (pol.).
- ↑ FilmPolski.pl [online], FilmPolski [dostęp 2019-08-23] (pol.).
- ↑ FilmPolski.pl [online], FilmPolski [dostęp 2019-08-17] (pol.).
- ↑ FilmPolski.pl [online], FilmPolski [dostęp 2019-08-23] (pol.).
- ↑ FilmPolski.pl [online], FilmPolski [dostęp 2019-08-23] (pol.).
- ↑ Uroczyste nadanie imienia... [online], Publiczne Gimnazjum nr 2 w Strzelcach Opolskich [zarchiwizowane z adresu 2012-05-05] .
- ↑ a b Publiczne Gimnazjum Nr 3 im. Cz. Niemena.
- ↑ Odsłonięcie „Ławeczki Czesława Niemena” [online], Starostwo Powiatowe w Świebodzine, 22 czerwca 2009 [zarchiwizowane z adresu 2009-06-26] .
- ↑ Dziwny jest ten świat... [online], NBPortal.pl, 16 czerwca 2009 [zarchiwizowane z adresu 2009-08-26] .
- ↑ Czesław Niemen na monetach NBP [online], NBPnews.pl, 18 czerwca 2009 [dostęp 2009-06-20] [zarchiwizowane z adresu 2009-06-21] .
- ↑ Przeboje Niemena na festiwalu w Sopocie [online], Wyborcza.pl, 4 sierpnia 2004 [dostęp 2009-08-23] [zarchiwizowane z adresu 2009-11-08] .
- ↑ 46. Międzynarodowy Sopot Festival: artyści wspominają Niemena [online], Onet.pl, 23 sierpnia 2009 [dostęp 2009-08-23] [zarchiwizowane z adresu 2009-08-26] .
- ↑ Wystawa Niemen w Ney Gallery&Prints [online], O.pl Polski Portal Kultury, 27 marca 2015 [dostęp 2017-06-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-12] .
- ↑ Wyborcza.pl [online], poznan.wyborcza.pl [dostęp 2022-06-08] .
- ↑ BIP Warszawa – oficjalny portal stolicy Polski [online], bip.warszawa.pl [dostęp 2017-03-18] (pol.).
- ↑ Uchwała RMWr 2021 ↓, § 1, załącznik.
- ↑ Agata Siniarska , Złoty artKciuk dla Czesława Niemena [online], Radio Victoria, 30 września 2019 [dostęp 2022-10-04] (pol.).
- ↑ a b c d http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=466&lang=
http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=260&lang=
http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=186&lang=
http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=190&lang=
http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=423&lang=
http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=502&lang=
http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=187&lang=
http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=194&lang=
http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=186&lang=
http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=59&lang=
http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=704&lang=
http://olis.onyx.pl/listy/index.asp?idlisty=1125&lang=. - ↑ „Dziwny jest ten świat” – Czesław Niemen [online], Wirtualna Polska [dostęp 2020-07-08] [zarchiwizowane z adresu 2014-09-08] .
- ↑ a b c d e f OLiS – oficjalna lista sprzedaży: Albumy (Należy wybrać tydzień: 29.09.2023–05.10.2023). olis.pl. [dostęp 2023-10-12]. (pol.).
- ↑ 45 lat Złotej Płyty w Polsce: Czesław Niemen „Dziwny jest ten świat” [online], Onet.pl, 19 grudnia 2013 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-24] .
- ↑ „Sukces” – Czesław Niemen [online], Wirtualna Polska [dostęp 2020-07-08] [zarchiwizowane z adresu 2011-03-01] .
- ↑ a b c d e OLiS – oficjalna lista sprzedaży: Albumy (Należy wybrać tydzień: 26.01.2024–01.02.2024). olis.pl. [dostęp 2024-02-08]. (pol.).
- ↑ „Czy mnie jeszcze pamiętasz?” – Czesław Niemen [online], Wirtualna Polska [dostęp 2020-07-08] [zarchiwizowane z adresu 2009-11-17] .
- ↑ „Enigmatic” – Czesław Niemen [online], Wirtualna Polska [dostęp 2020-07-08] [zarchiwizowane z adresu 2014-09-08] .
- ↑ „Niemen – «Czerwony Album»” – Czesław Niemen [online], Wirtualna Polska [dostęp 2020-07-08] [zarchiwizowane z adresu 2014-12-01] .
- ↑ „Terra Deflorata” – Czesław Niemen [online], Wirtualna Polska [dostęp 2020-07-08] [zarchiwizowane z adresu 2012-02-17] .
- ↑ „spodchmurykapelusza” – Czesław Niemen [online], Wirtualna Polska [dostęp 2020-07-08] [zarchiwizowane z adresu 2012-02-17] .
- ↑ 41 Potencjometrów Pana Jana [online], empik.com [zarchiwizowane z adresu 2014-09-08] .
- ↑ Czesław Niemen – „Kattorna/Pamflet na ludzkość” [online], Onet.pl [zarchiwizowane z adresu 2014-09-08] .
- ↑ Platynowe płyty CD przyznane w 2004 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-10-27] .
- ↑ Złote płyty CD przyznane w 2004 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-10-27] .
- ↑ Empik zaprasza na spotkanie z Małgorzatą Niemen w ramach promocji płyty „Spiżowy krzyk” [online], Lubelski Serwis Informacyjny, wrzesień 2008 [zarchiwizowane z adresu 2014-09-08] .
- ↑ Nasz Niemen (książka + 2CD), – Firma Księgarska Olesiejuk Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A [online], olesiejuk.pl [dostęp 2021-05-31] [zarchiwizowane z adresu 2014-09-08] (ang.).
- ↑ Platynowe płyty CD przyznane w 2009 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-10-27] .
- ↑ Zpav – OLIS.
- ↑ Platynowe płyty CD przyznane w 2012 roku [online], ZPAV [dostęp 2020-10-27] .
- ↑ Niemen mniej znany [online], natalianiemen.pl [dostęp 2018-02-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-19] .
- ↑ Krzysztof Zalewski wydaje płytę z piosenkami Niemena. Posłuchaj pierwszego singla [online], Onet.pl, 11 grudnia 2017 [dostęp 2018-01-20] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-24] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Pęczak Mirosław, Niemen, którego nie ma, „Polityka”, 2014, nr 3, s. 3.
- UCHWAŁA NR XXXVIII/1047/21 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 20 maja 2021 r. w sprawie nadania nazwy skwerowi na terenie Wrocławia [online], Baza Aktów Własnych; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2021 r. poz.2594. [Data ogłoszenia: 28 maja 2021 r.]; Biuletyn Urzędowy RMW 2021.223, 20 maja 2021 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Nieoficjalne forum poświęcone artyście
- Dyskografia
- Niemen w bazie Archiwum Polskiego Rocka
- Teksty piosenek Czesława Niemena. poema.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-13)].
- Czesław Niemen na Progarchives
- Strona Muzeum Niemena w Starych Wasiliszkach. niemen-muzey.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-23)].
- Czesław Niemen na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
- „Nadal dziwny jest ten świat” – z Czesławem Niemenem rozmawia Stanisław Błaszczyna (wywiad przeprowadzony w 1991 r. w Chicago)
- Czesław Niemen w kronice PKF w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej