Dalmatyka – szata liturgiczna diakona w Kościele rzymskokatolickim.

Pierwotnie dalmatyka była strojem świeckim mieszkańców Dalmacji, od której wzięła nazwę. Od II wieku była popularna w tym samym charakterze także w innych prowincjach Cesarstwa Rzymskiego. Od I poł. IV w. stała się elementem stroju liturgicznego Patriarchy Konstantynopola i papieża. Decyzją Sylwestra I dalmatyka stała się szatą właściwą dla diakonów rzymskich^[1]. Strojem liturgicznym charakterystycznym dla diakona w całym Kościele łacińskim dalmatyka stała się w IX wieku^[2].

Była to szata długa i szeroka, nieprzepasana, o krótkich i szerokich rękawach. Z czasem uległa skróceniu, a dla łatwiejszego jej nakładania przecięto ją z obydwu boków, łącznie z rękawami. W starożytności była koloru białego z czerwonymi, pionowymi pasami, biegnącymi od ramion do dołu, tak z przodu, jak i z tyłu. Od XVIII w. jej kolor zaczęto dostosowywać do koloru ornatu.

W nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego dalmatyka przysługuje diakonowi (bądź kapłanowi, który pełni funkcję diakona). We mszy pontyfikalnej dalmatyka przysługuje dodatkowo diakonom honorowym asystującym biskupowi, a także samemu biskupowi, który wkłada ją pod ornat (może ona być albo w kolorze ornatu, albo biała).

Po Soborze Watykańskim II przyjęto zasadę, że każdy ma pełnić w liturgii wyłącznie swoją własną funkcję^[3]. We współczesnej, zwyczajnej formie rytu rzymskiego, przy braku diakona jego funkcję wypełnia kapłan, ale w szatach właściwych swojemu urzędowi^[4]. Dalmatyka jest szatą własną diakona, tj. właściwą diakonowi. Diakon wkłada ją na albę i stułę przewieszoną przez lewe ramię i spiętą po prawej stronie. Diakon może jej nie używać, gdy dalmatyki brak, bądź liturgia jest mniej uroczysta^[5].

Biskup może nosić dalmatykę pod ornatem podczas mszy wspólnotowej (missa stationalis)^[6]. Zakłada ją także elekt na mszę swoich święceń biskupich^[7].

Liturgia papieska, która kieruje się własnymi prawami, zachowała zwyczaj używania dalmatyki przez diakonów honorowych, asystujących papieżowi podczas mszy. Funkcję tę pełnią w liturgii papieskiej kardynałowie diakoni.

We wschodnich tradycjach liturgicznych diakoni nie używają dalmatyki, lecz jedynie sticharion z orarionem (odpowiedniki alby i stuły). Bizantyjskim wydaniem dalmatyki jest natomiast noszony przez biskupów sakkos^[8].

• Andrzejewska Ewa, 2018: Skarby z dawnej zakrystii. Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej, strony 20-22. ISBN 978-83-88042-44-7.

• 
  Diakon w dalmatyce rzymskiej
• 
  Diakon w dalmatyce gotyckiej

Zobacz multimedia związane z tematem: Dalmatyka

Zobacz hasło dalmatyka w Wikisłowniku

• p
• d
• e

Liturgia rzymska Kościoła katolickiego

Obrzędy liturgiczne	chrzest bierzmowanie msza Novus Ordo Missae klasyczny ryt rzymski sakrament pokuty i pojednania namaszczenie chorych sakrament święceń sakrament małżeństwa liturgia godzin sakramentalia
Paramenty liturgiczne	kielich patena puszka (cyborium) kustodia melchizedek monstrancja konopeum naczynie na krzyżmo waskulum ampułki trybularz (kadzielnica) łódka aspersorium kropidło dzwonki mszalne tintinnabulum baldachim umbraculum sztandar procesyjny feretron relikwiarz krzyż procesyjny
Księgi liturgiczne	mszał rytuał pontyfikał brewiarz ewangeliarz lekcjonarz kolektarz graduał antyfonarz martyrologium psałterz sakramentarz agenda liturgiczna rubrycela
Bielizna kielichowa	korporał palka puryfikaterz ręczniczek welon kielichowy bursa
Szaty liturgiczne	humerał alba cingulum manipularz (sudarium) tunika (tunicella) stuła dalmatyka ornat kapa (pluwiał) pierścień pektorał pastorał mitra paliusz welon naramienny (tuwalnia)
Strój chórowy	sutanna koloratka biret komża rokieta mucet piuska habit coculla
Szaty papieskie	Pierścień Rybaka camauro subcinctorium falda fanon mantum tiara
Zobacz też	ogólne wprowadzenie do mszału rzymskiego rok liturgiczny kolory liturgiczne nabożeństwa