Dimetylortęć

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) dimetylortęć
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C2H6Hg
Inne wzory	H 3C−Hg−CH 3
Masa molowa	230,66 g/mol
Wygląd	bezbarwna ciecz[1]
Identyfikacja
Numer CAS	593-74-8
PubChem	11645
SMILES C[Hg]C
InChI InChI=1S/2CH3.Hg/h2*1H3; InChIKey ATZBPOVXVPIOMR-UHFFFAOYSA-N
Właściwości Gęstość 3,17 g/cm³ (25 °C)[2]; ciecz Rozpuszczalność w wodzie nierozpuszczalna[2] w innych rozpuszczalnikach dobrze rozpuszczalna w etanolu i eterze dietylowym[2] Temperatura topnienia −43 °C[1] Temperatura wrzenia 93 °C[2] logP 2,59[3] Współczynnik załamania 1,5452 (589 nm, 20 °C)[2] Prężność pary 1 kPa (−13,5 °C)[2] 10 kPa (29,0 °C)[2] 100 kPa (92,1 °C)[2]
Niebezpieczeństwa Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanego źródła[1] Niebezpieczeństwo Zwroty H H330, H310, H300, H373, H410 Zwroty P P262, P273, P280, P301+P310+P330, P302+P352+P310, P304+P340+P310 Temperatura zapłonu 5 °C (zamknięty tygiel)[1] Numer RTECS OW3010000
Podobne związki
Inne kationy	metylortęć
Podobne związki	tetraetyloołów
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Multimedia w Wikimedia Commons

Dimetylortęć – związek chemiczny, kompleks alkilowy rtęci. Jest bardzo niebezpieczną trucizną. Jej cząsteczka ma strukturę liniową.

Dimetylortęć ma dużą gęstość i w warunkach standardowych jest cieczą, dlatego stężenie atomów rtęci w czystej substancji (13 M) jest znacznie większe, niż stężenia uzyskiwane w roztworach wszelkich innych związków rtęci. Jest to szczególnie istotne w rtęciowym NMR (199
Hg NMR i 201
Hg NMR), gdyż jądra atomów rtęci są mało czułe. Dimetylortęć uważana jest za najlepszy związek odniesienia w tej technice^[4][5].

W laboratoriach związek ten otrzymuje się przez reakcję chlorku rtęci(II) (HgCl
2) z dimetylomagnezem (Mg(CH
3)
2). Związek ten powstaje też samorzutnie przez powolną reakcję siarczku rtęci(II) (HgS). Powstaje także in vivo (w organizmach żywych) w przypadku zatrucia rtęcią^{[potrzebny przypis]}.

Związek ten przenika przez typowe zabezpieczenia stosowane w laboratoriach (rękawice gumowe, fartuchy) i jest wchłaniany przez skórę do układu krwionośnego. Nie jest znana dokładna dawka LD50 dla tego związku. Wiadomo jednak, że dawka rzędu 0,05 ml wchłonięta przez skórę jest śmiertelna dla ludzi^{[potrzebny przypis]}.

Dane te pochodzą z opisu przypadku śmierci jednej z ofiar tego związku Karen Wetterhahn, profesor toksykologii z Dartmouth College w stanie New Hampshire, w USA. Karen Wetterhahn jako doświadczony toksykolog miała świadomość, że pracuje z trucizną, ale nie wiedziano jeszcze wtedy, że związek ten potrafi przeniknąć przez typowe rękawice laboratoryjne. Jak wynika z jej zeszytu laboratoryjnego 14 sierpnia 1996 wykonywała ona eksperymenty z dimetylortęcią, w trakcie których pękła fiolka z tym związkiem o pojemności 0,5 ml. Jako doświadczony toksykolog pracowała z tym związkiem pod wyciągiem, w odpowiednim stroju i rękawicach gumowych. Po wykonaniu eksperymentu zdjęła ona prawidłowo rękawice i umieściła je w specjalnym koszu na toksyczne odpady. Na początku stycznia 1997 pojawiły się u niej pierwsze symptomy zatrucia dimetylortęcią. 28 stycznia 1997 r. zbadano stężenie dimetylortęci w jej krwi i stwierdzono, że przekracza 4 mg/l – co 80-krotnie przekracza graniczne stężenie śmiertelne tego związku i było już w tym momencie wiadomo, że nic nie jest w stanie uratować już jej życia. Zmarła 8 lipca 1997, w wieku 48 lat^[6].

Toksyczne działanie dimetylortęci wynika z jego działania na układ nerwowy człowieka. Związek tworzy kompleks z cysteiną, który bez trudu pokonuje barierę krew-mózg i silnie wpływa na jego funkcjonowanie, przez zaburzanie procesów przekazywania sygnałów przez synapsy. Związek ten powoduje ataksję (utratę koordynacji ruchów), efekty halucynacyjne oraz utratę pamięci. Proces tworzenia kompleksu z cysteiną jest bardzo powolny i jednocześnie związek ten nie wchodzi w żadne inne reakcje w organizmie człowieka, nie jest więc z niego wydalany. Stąd efekt zatrucia jest bardzo odsunięty w czasie od momentu wniknięcia trucizny do organizmu i zaczyna się powoli ujawniać dopiero w kilka miesięcy po wchłonięciu dawki śmiertelnej. Nie jest znane żadne antidotum na tę truciznę^{[potrzebny przypis]}.

• choroba z Minamaty
• rtęcica