Spis treści
Dynastia
Dynastia (gr. dynasteia – władza od dýnamis 'siła; władza')[1] – szereg władców z jednego rodu (książąt, królów lub cesarzy), lub sam ród, z którego oni pochodzą. Termin stosuje się, gdy przynajmniej dwie osoby pochodzące z tej samej rodziny panują bezpośrednio po sobie lub z niewielkimi przerwami. Zdarzały się też dynastie zupełnie niespokrewnionych władców (np. dynastia Antoninów lub egipskich Mameluków). Dynastia rządząca aktualnie w danym państwie to dom panujący (tak więc np. Dom Habsburgów, Dom Windsorów).
Pierwsze dynastie pojawiły się już we wczesnej starożytności (m.in. w Egipcie w XXX wieku p.n.e.), ale z pewnością już wiele tysięcy lat wcześniej istniał zwyczaj przekazywania władzy w ramach jednego rodu (najczęściej z ojca na syna). Dynastia może sprawować władzę nad jednym, jak i kilkoma krajami (np. Jagiellonowie rządzili jednocześnie w Polsce, na Litwie, w Czechach i na Węgrzech).
Dynastia wymiera w momencie śmierci ostatniego męskiego potomka rodu. Niekiedy jednak udaje się zachować ciągłość dynastii. Przykładem jest dynastia Habsburgów, z których to pochodząca cesarzowa Maria Teresa Habsburżanka, po ślubie z Franciszkiem Stefanem z dynastii rządzącej Lotaryngią, zapoczątkowała z mężem dynastię habsbursko-lotaryńską. Podobna sytuacja występuje w dynastii Grimaldi, która już kilka razy wymarła w linii męskiej. Zgodnie jednak ze statusem rodu, mąż następczyni tronu jest zobowiązany przyjąć nazwisko Grimaldii. Także w Luksemburgu nie zmieniono nazwy dynastii, po wygaśnięciu w linii męskiej rodu Nassau-Weilburg. Obecni członkowie rodu wielkoksiążęcego, są faktycznie przedstawicielami dynastii Burbonów, z linii parmeńskiej.
Linie boczne
[edytuj | edytuj kod]Dynastie posiadają często kilka linii bocznych, wywodzących się od różnych przedstawicieli danego rodu. Boczne linie danego rodu najczęściej z czasem tworzą odrębne dynastie. Przykładowo rządząca m.in. w Wielkiej Brytanii - dynastia Windsorów, jest faktycznie dynastią Koburgów (Sachen-Coburg-Gotha), która jest boczną linią dynastii Wettynów. Francuskie dynastie Burbonów, Walezjuszów i Andegawenów to boczne linie dynastii Kapetyngów.
Rodziny niemonarchiczne
[edytuj | edytuj kod]Termin ten jest również współcześnie stosowany w państwach demokratycznych jako potoczne określenie rodzin, w których kilka pokoleń zajmuje się jakąś dziedziną, np. polityką. Przykładowo: rodziny Kennedych i Bushów w USA.
Znane dynastie i rody panujące
[edytuj | edytuj kod]lista przedstawia dynastie i rody panujące oraz ich linie boczne pogrupowane wedle porządku historycznego i geograficznego; w nawiasach daty oraz kraje aktywności; pogrubiono obecne panujące dynastie
starożytne
[edytuj | edytuj kod]babilońskie:
- dynastia starobabilońska (I dynastia z Babilonu)
- I dynastia z Kraju Nadmorskiego (II dynastia z Babilonu)
- dynastia kasycka (III dynastia z Babilonu)
- II dynastia z Isin (IV dynastia z Babilonu)
- II dynastia z Kraju Nadmorskiego (V dynastia z Babilonu)
- dynastia z plemienia Bit-Bazi (VI dynastia z Babilonu)
- dynastia elamicka (VII dynastia z Babilonu)
- dynastia E (VIII i IX dynastia z Babilonu)
- X dynastia (asyryjska)
- dynastia chaldejska (XI dynastia z Babilonu)
perskie:
armeńskie:
- Artaksydowie (Artaszesydzi) (II-I wiek p.n.e.)
- Arsacydzi (III wiek p.n.e.)
helleńskie:
- Temenidzi (macedońska)
- Attalidzi (pergamońska; III-II wiek p.n.e.)
- Argeadzi (macedońska; IX-IV wiek p.n.e.)
- Antypatrydzi (macedońska; IV-III wiek p.n.e.)
- Antygonidzi (macedońska; IV-II wiek p.n.e.)
- Mitrydatydzi (Pont; IV-I wiek p.n.e.)
- Seleucydzi (helleńska; IV-I wiek p.n.e.)
- Ptolemeusze (macedońska; Egipt; IV wiek p.n.e. - I wiek n.e.)
rzymskie:
- julijsko-klaudyjska (I wiek p.n.e. - I wiek n.e)
- Flawiusze (I w.)
- Antoninowie (I-II w.)
- Sewerowie (II-III w.)
Europejskie
[edytuj | edytuj kod]angielskie
- Wuffingowie (Anglia Wschodnia; VI-VIII w.)
- Plantageneci (pochodzenia francuskiego; Anglia, Andegawenia, Normandia, Akwitania, Bretania; XII-XV w.)
- Lancasterowie (Anglia, Francja; XV w.)
- Yorkowie (Anglia; XV w.)
- Tudorowie (pochodzenia walijskiego; Anglia, Walia; XV-XVII w.)
armeńskie
- Bagratydzi (Armenia; IX-XI w.)
- Rubenidzi (Armenia Mała; XI-XIII w)
bizantyjskie
- Dynastia macedońska
- Komnenowie
- Laskarysowie (Cesarstwo Nicejskie; XIII w.)
- Paleologowie
chorwackie
- Trpimirowicze (Chorwacja; IX-XI w.)
czeskie
- Przemyślidzi (Czechy, Węgry, Polska, Austria, Styria, Karyntia, Kraina; IX-XIV w.)
- Przemyślidzi Opawscy (książęta opawsko-raciborscy; XIII-XVI w.)
- Podiebradowie (Czechy, księstwa śląskie; XV-XVII w.)
duńskie
- Skjoldungowie (Dania, Norwegia, Anglia; X-XI w.)
- Estridowie (Dania, Norwegia, Szwecja; XI-XIV w.)
frankijskie
- Etychonidzi
- Merowingowie (państwo Franków; V-VIII w.)
- Pepinidzi (VII-VIII w.)
- Karolingowie (państwo Franków, Włochy, Niemcy; VIII-XI w.)
- Herbertyni (Vermandois, VIII-X w.)
- Karolingowie (państwo Franków, Włochy, Niemcy; VIII-XI w.)
- Robertynowie (Robertyni) (państwo Franków zachodnich, Burgundia; VIII-XI w.)
- Poponidzi (Turyngia)
- Babenbergowie (nie mylić z austriackimi Babenbergami)
- Kapetyngowie (patrz niżej - francuskie)
- Poponidzi (Turyngia)
francuskie
- Albret (hrabstwo Dreux, Nawarra)
- z Amboise
- Andegawenowie (Andegawenia, Królestwo Jerozolimskie; XI-XII w.)
- Plantageneci (patrz dynastie angielskie)
- Bonapartowie (pochodzenia włoskiego; Francja, Włochy, Hiszpania, Holandia; XIX w. )
- Foix (hrabstwo Foix, Nawarra)
- Girardyni
- Ingelgerowie (Andegawenowie) (Andegawenia; X-XI w.)
- Kapetyngowie (Francja, Nawarra)
- dynastia burgundzka (Burgundia, Portugalia)
- Andegawenowie (Anjou) (Andegawenia, Neapol i Sycylia, Albania, Węgry, Chorwacja, Polska)
- de Drex (hrabstwo Dreux, Bretania, Montpensier)
- Montfort (Bretania)
- Évreux (Nawarra)
- Walezjusze (Francja, Nawarra, Mediolan, Polska, Litwa)
- Walezjusze andegaweńscy (Andegawenia, Neapol, Prowansja)
- Walezjusze burgundzcy (Burgundia, Niderlandy)
- Walezjusze burgundzcy-Nevers (Nevers)
- Walezjusze orleańscy (Orlean)
- Walezjusze orleańscy-Angoulême (Angoulême)
- Burbonowie (Francja, Nawarra, Hiszpania, Neapol i Sycylia, Toskania, Parma)
- Lusignan (Lusignan, Cypr, Królestwo Jerozolimskie)
- dynastia normandzka (pochodzenia Skandynawskiego; Normandia, Anglia, Flandria; IX-XII w.)
- z Vaudémont (Lotaryngia)
gruzińskie
- Bagratydzi (Gruzja; IX-XIX w.)
irlandskie
litewskie
- Skirmuntowicze (Litwa; XIII w.)
- Giedyminowicze (Litwa; XIII-XIV w.)
- Jagiellonowie (Litwa, Polska, Czechy, Węgry XIV-XVI w.)
niemieckie
- Agilolfingowie (państwo Bawarów; VI-VII w.)
- Askańczycy (dynastia Anhalt) (Brandenburgia, Saksonia, Anhalt; XI-XX w.)
- Anhalt-Zerbst (Anhalt, Rosja; XV-XVIII w.)
- Anhalt-Bernburg (kilka linii o tej nazwie)
- Anhalt-Köthen (kilka linii o tej nazwie)
- Anhalt-Dessau
- Dynastia z Cilli (Hrabstwo Celje; XV-XII w.)
- Nassau (Nassau, XII-)
- Nassau-Orange (Niderlandy (Holandia), Luksemburg, Anglia, Szkocja; XII-)
- Nassau-Weilburg (Rzesza, Nassau, Luksemburg; XII-)
- Habsburgowie (Austria, Styria, Karyntia, Niemcy, Czechy, Węgry, Chorwacja, Hiszpania (Kastylia i Aragonia), Niderlandy, Neapol i Sycylia, Sardynia, Portugalia; X-XVIII w.)
- Habsburgowie Lotaryńscy (Austro-Węgry, Niemcy, Meksyk, Toskania, Modena, Parma, Neapol i Sycylia, Niderlandy austriackie; XVIII-XX w.)
- Hohenstaufowie (Rzesza, Królestwo Jerozolimskie XII-XIII w.)
- Hohenzollernowie (Niemcy, Prusy; XI-XX w.)
- Hohenzollern-Sigmarinen (księstwo Hohenzollern-Sigmaringen, Rumunia XVI-XX w.)
- Hohenzollern-Hechingen (księstwo Hohenzollern-Hechingen; XVI-XIX w.)
- Oldenburgowie (Oldenburg, Dania, Szwecja, Norwegia; XII- w.)
- Holstein-Gottorp (Oldenburg, Norwegia, Szwecja; XVI-XX w.)
- Holstein-Gottorp-Romanow (Rosja; XVIII-XX w.)
- Schleswig-Holstein-Sonderburg (Szlezwik-Holsztyn; XVII-XIX w.)
- Schleswig-Holstein-Sonderburg-Glücksburg (Glücksburgowie) (Dania, Norwegia, Grecja, Islandia; od XIX w.)
- Holstein-Gottorp (Oldenburg, Norwegia, Szwecja; XVI-XX w.)
- Luitpoldingowie (Bawaria, Karyntia; IX-X w.)
- Babenbergowie (Austria, Styria, Bawaria; X-XII w.)
- Luksemburgowie (Niemcy, Czechy, Węgry; X-XV w.)
- Konradyni (Frankowie Wschodni, Frankonia VIII-XI w.)
- dynastia frankońska (salicka) (Niemcy; XI-XII w.)
- Schaumburgowie (Szlezwik-Holsztyn; XII-XV w.)
- Welfowie (Rzesza, Burgundia; )
- dynastia hanowerska (Hanower, Wielka Brytania, Irlandia)
- Wettynowie (Saksonia, Turyngia, Polska, Litwa)
- Koburgowie (Saksonia-Coburg-Gotha, Wielka Brytania)
- Wirtembergowie (Wirtembergia, Litwa)
- Wittelsbachowie (Bawaria, Bawaria, Czechy, Grecja, Dania, Szwecja, Norwegia; XII-XX w.)
- Dynastia Wilhelmidów
norweskie
- ród króla Haralda (XI-XII w.)
- ród króla Sverrego (XII-XIV w.)
polskie
- Piastowie (Polska, Czechy, Ruś halicko-włodzimierska)
- Sobiesławice (Pomorze Gdańskie)
- Gryfici (Pomorze Zachodnie, Rugia, Dania, Szwecja, Norwegia)
rosyjskie
- Rurykowicze (pochodzenia skandynawskiego; Ruś kijowska, Rosja; IX-XVII w.)
- Szujscy (ród bojarski)
- Romanowowie (Rosja, Polska, Finlandia; XVII-XX w.)
serbskie
- Nemanicze (Serbia; XII-XIV w.)
- Obrenowicze (Serbia; XIX-XX w.)
- Karadziordziewicze (Serbia, Jugosławia; XIX-XX w.)
szkockie
- Alpinowie (Szkocja, IX-XI w.)
- Dunkeld (Szkocja, XI-XIII w.)
- Balliolowie (Szkocja, XIII w.)
- Bruce (Szkocja; XIV w.)
- Stuartowie (Szkocja, Anglia, Wielka Brytania, XIV-XVIII w.)
szwedzkie
- Englingerowie (Szwecja; X-XI w.)
- Stenkilowie
- Swerkerydzi (Szwecja; XII-XIII w.)
- Erykidzi (Szwecja; XII-XIII w.)
- Ynglingowie (Szwecja, Norwegia; V-XI w.)
- Folkungowie (Szwecja, Norwegia; XIII-XIV w.)
- Bernadotte (pochodzenia francuskiego; Szwecja, Norwegia; od XIX w.)
- Wazowie (Szwecja, Polska, Litwa, Rosja; XVI-XVII w.)
węgierskie
- Arpadowie (Węgry, Chorwacja, Bośnia, Ruś halicko-włodzimierska, IX-XIV w.)
- Hunyady (Węgry, Chorwacja; XV w.)
- Zápolyowie (Węgry, Chorwacja, Siedmiogród; XV-XVI w.)
włoskie
- Medyceusze (Toskania, papiestwo; XV-XVIII w.)
- Sabaudczycy (Sabaudia, Włochy, Hiszpania, Chorwacja, Albania X-XX w.)
- Visconti (Mediolan; XIII-XV w.)
- Sforza (Mediolan; XV-XVI w.)
Islamskie
[edytuj | edytuj kod]arabskie
- Haszymici - do tego rodu należał prorok Mahomet; dynastie wywodzące się od Mahometa, lub jego najbliższych krewnych:
- Muhallabidzi (Ifrikijja; VIII w.)
- Hamdanidzi (Dżezira, Syria; IX-X w.)
- Aghlabidzi (Ifrikijja; IX-X w.)
- Almohadzi (Maghreb, Andaluzja; XII-XIII w.)
- Ichszydydzi (Egipt, Syria, Palestyna, Hidżaz; X w.)
- Kalbidzi (Sycylia; X-XI w.)
- Saadyci (Maroko; XVI-XVII w.)
- Saudowie (Półwysep Arabski; XVIII-XX w.)
tureckie
- Tulunidzi (Egipt; IX-X w.)
- Anuszteginidzi (Azja Środkowa, Iran; XI-XIII w.)
- Ghaznawidzi (Azja Środkowa, północne Indie; X-XI w.)
- Osmanowie (dynastia osmańska) (Imperium Osmańskie)
- Seldżucy (Azja Zachodnia; XI - XIV w.)
- Zengidzi (pn. Irak, Syria; XII-XIII w.)
turkmeńskie
- Artukidzi (Diyarbakır; XII-XV w.)
- Daniszmendydzi (centralna i północna Anatolia; XI-XII w.)
mongolskie
perskie/irańskie
- Saffarydzi (Sistan, wschodnia Persja; IX-XI w.)
- Bujidzi (zachodni Iran i Irak; X-XI w.)
- Safawidzi (Persja - 1501-1722)
- Afszarydzi (Persja - 1736–1749)
- Zandowie (Persja - 1750-1794)
- Kadżarowie (Persja: 1794–1925; pochodzenia turkmeńskiego)
- Pahlawi (Persja/Iran - 1925–1979)
pasztuńskie (afgańskie)
- Hotaki (XVIII w.)
- dynastia Durrani (Imperium Durrani - 1747-1826, 1839-1842)
- dynastia Barakzai (Afganistan - 1818-1973)
berberyjskie
- Rustamidzi (środkowy Maghreb; VIII-X w.)
- Almorawidzi (Maghreb; XI-XII w.)
- Marynidzi (Maroko; XII-XV w.)
- Wattasydzi (Maroko; XV-XVI w.)
- Hafsydzi (Tunezja; XIII-XVI w.)
- Abdalwadydzi (Algieria; XIII-XVI w.)
półwysep iberyjski
- Nasridowie (Grenada XIII-XV w.)
- Zirydzi (Grenada; XI w.)
pozostałe
- Ajjubidzi (pochodzenia kurdyjskiego; Egipt, Syria, Jemen, Górna Mezopotamia; XII-XIV w.)
- dynastia mamelucka (Egipt: 1250-1517)
Indyjskie
[edytuj | edytuj kod]- Guptowie (Indie, Pakistan, Bangladesz; IV-VIII w.)
- Maurjowie (pn. Indie; IV-II wiek p.n.e.)
- Mogołowie (pn. Indie; XVI-XIX w.) (pochodzenia mongolskiego)
- Szah (nepalska)
- Pallawowie (pd. Indie; IV-IX w.)
Dalekiego Wschodu
[edytuj | edytuj kod]chińskie
- Xia (Chiny; XX-XVII wiek p.n.e.)
- Shang (Chiny; XVII-XI wiek p.n.e.)
- Zhou (Chiny; XI-III wiek p.n.e.)
- Qin (Chiny; III wiek p.n.e.)
- Han (Chiny; III wiek p.n.e. - II wiek n.e.)
- Sui (Chiny; VI-VIII w.)
- Tang (Chiny; VIII-X w.)
- Song (Chiny; X-XIII w.)
- Yuan (Chiny; XIII-XIV w.; w Mongolii do XVII w.) (pochodzenia mongolskiego)
- Ming (Chiny; XIV-XVII w.)
- Qing (Chiny; XVII-XX w.) (pochodzenia mandżurskiego)
dżurdżeńskie
- Jin (pn.-wsch. Chiny; XII-XIII w.)
koreańskie
japońska
- Yamato (jedyna dynastia japońska, panuje do dziś)
syjamska
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Słownik Wyrazów Obcych. [dostęp 2015-08-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Wybrana literatura
[edytuj | edytuj kod]- Słownik Dynastii Europy, pod red. J. Dobosza i M. Serwańskiego, Poznań 1999.
- Dynastie Europy, wyd. Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków 2003.
- Morby John, Dynastie świata. Przewodnik chronologiczny i genealogiczny, Kraków 1995.