Dyrekcja Kolei w Gdańsku

nr rej. A-1211 z 9.04.1988[1]
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Miejscowość	Gdańsk
Adres	ul. Dyrekcyjna 2-4
Typ budynku	administracyjny
Styl architektoniczny	neobarokowy
Architekt	Giebelhausen
Inwestor	Pruskie Koleje Państwowe
Kondygnacje	6
Powierzchnia użytkowa	3700 m²
Rozpoczęcie budowy	1912[2]
Ukończenie budowy	1914[2]
Zniszczono	1975
Odbudowano	1975
Pierwszy właściciel	Królewska Dyrekcja Kolei w Gdańsku
Kolejni właściciele	Dyrekcja Kolei Wolnego Miasta Dyrekcja Kolei Państwowych Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych Biuro Gdańskie PKP Dyrekcja Kolei Rzeszy w Gdańsku Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych Północna Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych
Obecny właściciel	Polskie Koleje Państwowe
Położenie na mapie Polski Dyrekcja Kolei w Gdańsku
Położenie na mapie województwa pomorskiego Dyrekcja Kolei w Gdańsku
Położenie na mapie Gdańska Dyrekcja Kolei w Gdańsku
54°21′34″N 18°38′46″E/54,359444 18,646111
Multimedia w Wikimedia Commons

Dyrekcja Kolei w Gdańsku – terytorialny organ zarządzania koleją, z siedzibą w Gdańsku. Mieści się w zabytkowym^[1] gmachu przy ul. Dyrekcyjnej 2-4 w Gdańsku^[3].

 Osobny artykuł: Transport kolejowy w Gdańsku.

Od 1852 sieć kolejowa na tym obszarze była zarządzana z dyrekcji w Bydgoszczy przez lokalny Zarząd Wykonawczy Kolei Królewskich w Gdańsku (Königliche Eisenbahn-Betriebs-Amt zu Danzig)^[4]. 43 lata później, w 1895, Pruskie Koleje Państwowe (Preußische Staatseisenbahnen) powołały Królewską Dyrekcję Kolei w Gdańsku (Königliche Eisenbahndirektion Danzig – KED Danzig), która funkcjonowała do 1919.

Z chwilą powstania w 1921 Wolnego Miasta Gdańska została utworzona Dyrekcja Kolei Wolnego Miasta (Freistadt-Eisenbahn-Direktion). W tym samym roku zarządzanie kolejami przekazano w ręce polskie, tworząc na bazie istniejącej placówki PKP – Dyrekcję Kolei Państwowych w Gdańsku (1921–1929), nazywanej też niekiedy Pomorską Dyrekcją Kolei w Gdańsku (Pommerellische Eisenbahndirektion in Danzig), lub Polsko-Pomorską Dyrekcją Kolei Gdańsk (Polnisch-Pommerellische Eisenbahndirektion Danzig), która następnie zmieniła nazwę na Dyrekcję Okręgową Kolei Państwowych Gdańsk – DOKP Gdańsk (1929–1933). Po wielu konfliktach z władzami WMG, z których największym zarzutem był fakt kierowania przez dyrekcję siecią kolejową nie tylko w tym mieście, lecz na całym Pomorzu, w 1933 władze polskie przeniosły dyrekcję do Torunia, zaś niektóre wydziały do Bydgoszczy, w Gdańsku pozostawiając jedynie podległą bezpośrednio władzom w Warszawie wydzieloną komórkę organizacyjną – Biuro Gdańskie PKP. W latach 1933–1939 funkcjonowało też podległe DOKP w Toruniu, Biuro Portowe PKP w Gdyni.

Budynek Dyrekcji stanowił jedno z najważniejszych centrów życia polskiego w Wolnym Mieście Gdańsku. Swoje biura, poza kolejarzami, miał tu szereg polskich instytucji i stowarzyszeń. Działały też klasztor Sióstr Dominikanek, ochronka (przedszkole) i biblioteka^[5].

W pierwszych dniach września 1939 polski punkt oporu w Dyrekcji Kolejowej zdławiła jednostka SS-Wachsturmbann "Eimann".

Z chwilą wybuchu II wojny światowej w 1939 funkcje zarządzające przejęła nowo utworzona przez Kolej Rzeszy (Deutsche Reichsbahn) Dyrekcja Kolei Rzeszy w Gdańsku (Reichsbahndirektion Danzig – RBD/Rbd Danzig). Terenem jej działania było terytorium Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie (Reichsgau Danzig-Westpreußen). W 1945 dyrekcję ewakuowano do Lubeki, a dalej w 1946 do Hamburga.

Po wyzwoleniu w 1945 zadania Dyrekcji Kolei Rzeszy w Gdańsku przejęła Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych – DOKP Gdańsk, najpierw przez kilka miesięcy mająca swą tymczasową siedzibę w Bydgoszczy, a następnie m.in. po zawarciu porozumienia ze Związkiem Radzieckim o przejęciu zarządu kolejami przez PKP na całym obszarze Ziem Odzyskanych, przeniesiona do Gdańska. Z końcem 1962 do DOKP w Gdańsku przyłączono DOKP Olsztyn. W okresie lat 1975–1998 nosiła nazwę Północnej Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych – PDOKP. W 1975 pożar zniszczył część dachu i poddasza gmachu, który jednak jeszcze w tym samym roku został odbudowany.

Po kilkakrotnych zmianach restrukturyzacyjnych w gmachu swoją siedzibę miał jeden z pionów zarządzających centrali PKP – Pion Nieruchomości PKP (1998–2000), Dyrekcja Okręgu Infrastruktury Kolejowej (1998–2001), a następnie od 2002 jednostki wykonawcze szeregu spółek kolejowych, m.in. Oddział Regionalny spółki PKP Polskie Linie Kolejowe SA.

W gmachu dyrekcji w okresie 1979–2008 mieścił się też Ośrodek Muzealny Kolejnictwa, filia Muzeum Kolejnictwa w Warszawie.

Dokonane zmiany restrukturyzacyjne sprawiły, iż obecnie siedzibą wielu komórek średniego szczebla zarządzania spółek kolejowych jest też Gdynia.

• 1895–1899 – Franz Robert Thomé (1841-1914)^[6]
• 1899–1900 – Paul Eugen Greinert (1844-1901)
• 1901–1907 – Paul August Heinsius (1842-1907)
• 1908–1920 – dr inż. Fritz Rimrott (1849–1923)

• 1920–1929 – Tadeusz Czarnowski (1872–1950)
• 1929–1933 – Bogusław Dobrzycki (1875–1948)

• 1939–1945 – dr Johannes Wolff

• 1945–1949 – Zbigniew Modliński (1903–1982)
• 1949–1950 – inż. Jan Krynicki
• 1950 – Józef Bąk
• 1951–1952 – Henryk Popławski
• 1952–1959 – inż. Jan Krynicki
• 1959–1968 – Józef Tarnawski
• 1969 – Stanisław Malinowski (1917–1999)
• 1969–1979 – Stefan Michałowicz
• 1979–1996 – Dominik Adamek (1939–1998)
• 1996–1998 – Tadeusz Matyla (1948–)

• Pierwsza (w latach 1895–1914) siedziba Dyrekcji Kolei mieściła się w budynkach mieszkalnych Fundacji Szpitala Bożego Ciała przy ul. 3 Maja (Promenade Str./Allee) 25.

• W latach 1911–1914 wybudowano nową siedzibę przy ul. Dyrekcyjnej 2-4 (Am Olivaer Tor 2-4), o pow. 3700 m² i z 265 pokojami dla 500 urzędników. Plan przewidywał rozbudowę budynku w kierunku stoczni, czego nigdy nie zrealizowano^[7].

• Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego i Miejskiego w Gdańsku
• Transport kolejowy w Gdyni
• Dyrekcja Kolei we Wrocławiu
• Dyrekcja Kolei w Poznaniu
• Dyrekcja Kolei w Bydgoszczy

• Wilimberg, Stanisław (red.): 1921–1996 75 lat Północnego Okręgu Kolei Państwowych. PDOKP Gdańsk 1996, 217 s., ISBN 83-906119-0-2

• Plany Dyrekcji Kolei w Gdańsku (Eisenbahndirektion in Danzig) przechowywane w Muzeum Architektury Politechniki Berlińskiej (Architekturmuseum der Technischen Universität Berlin)
• Budynek Dyrekcji Kolei w Gdańsku
• Dyrekcja Kolei w Gedanopedii
• Bronisław Poźniak: Stuletnia historia Dyrekcji Kolei w Gdańsku