Dyrektywa w sprawie praw autorskich na jednolitym rynku cyfrowym, procedura 2016/0280(COD) – dyrektywa Unii Europejskiej^[1], której celem jest harmonizacja aspektów prawa autorskiego na jednolitym rynku cyfrowym na terenie Unii Europejskiej^[2].

Projekt dyrektywy został wniesiony 14 października 2016 przez Komisję Europejską^[3]. Wcześniej Parlament Europejski zwrócił się do Komisji w sprawie projektu, przedstawiając raport sporządzony z własnej inicjatywy (nazywany też Raportem Redy)^[4]. Komitet Stałych Przedstawicieli Rady Unii Europejskiej 25 maja 2018 zatwierdził tekst mający prowadzić do rozmów trójstronnych z Parlamentem Europejskim^[5].

Część propozycji, takich jak projekt prawa pokrewnego dla wydawców prasowych i propozycja obowiązku filtrowania treści wysyłanych przez użytkowników pod kątem zgodności z prawem autorskim wzbudziły kontrowersje^[6][7] wśród autorów, wydawców^[8][9], agencji prasowych^[10], ekspertów^[11], instytucji kulturalnych^[12], organizacji broniących praw człowieka^[13][14], Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Praw Człowieka^[15], prawodawców^[16] i autorów badań sporządzonych dla UE^[17].

20 czerwca 2018 Komisja Prawna Parlamentu Europejskiego (JURI) głosowała nad przyjęciem Artykułu 11 i 13. Termin głosowania plenarnego nad projektem został wyznaczony na 5 lipca 2018^[18][19]. Parlament Europejski w głosowaniu 5 lipca zdecydował o odrzuceniu przyznania mandatu Komisji Prawnej^{[20][21][22][23]}. W konsekwencji projekt został poddany kolejnej debacie, która odbyła się 12 września. Zgoda na wniosek o przekazanie do dalszych prac projektu dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady została przegłosowana stosunkiem głosów 438 do 226^[24][25].

13 lutego 2019 negocjatorzy Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej i Komisji Europejskiej (tzw. trilogue) osiągnęli kompromis dotyczący ostatecznej wersji tekstu projektu dyrektywy^[26]. 26 marca Parlament Europejski poparł projekt dyrektywy bez poprawek – za dyrektywą głosowało 348 posłów, przeciw 274, a 36 wstrzymało się od głosu^[27].

Artykuł 3 stanowi wyjątek w prawach autorskich dla text i data miningu (TDM)^[28]. W zależności od tego, czy utwory są w domenie publicznej, artykuł 3 może zwiększyć lub zmniejszyć restrykcje w porównaniu do stanu obecnego^[29].

Artykuł 11 wprowadził dodatkowe prawa pokrewne dla wydawców prasowych, wcześniej ustanowione w Niemczech i Hiszpanii^{[30][31][32][33][34]}.

Artykuł 17 (dawny artykuł 13) ma na celu rozszerzenie odpowiedzialności prawnej na właścicieli serwisów umożliwiających udostępnianie treści przez użytkowników (online content sharing service providers)^[35] oraz wymuszenie stosowania mechanizmów blokujących udostępniane przez użytkowników dane w przypadku łamania prawa autorskiego^[36] chronionych treści, co do których OCSSCP ma stosowne informacje od posiadaczy praw autorskich^[37][38]. Odpowiedzialność dostawców usług hostingowych została wcześniej uregulowana przez dyrektywę 2000/31/WE. Artykuł 13 został wniesiony, gdy badania Komisji Europejskiej „nie wykazały wyraźnej różnicy w sprzedaży wskutek naruszenia praw autorskich w Internecie”^[39].

Artykuł 15 ma na celu pozwolić twórcom na zwiększenie ich wynagrodzenia w sytuacjach, gdy jest ono nieproporcjonalnie niskie. Artykuły 14–16, choć mniej znaczące niż rozwiązania istniejące w wielu państwach członkowskich UE, pozwoliłoby na zwiększenie pozycji przetargowej autorów i wykonawców.

Stowarzyszenia autorów zaproponowały „mechanizm zwrotu praw”, który pozwoliłby na anulowanie umowy przenoszącej prawa autorskie, która okazuje się niekorzystna^[40][41].

Joanna Sosnowska z Chip.pl stwierdziła, że „przeciwnicy tej dyrektywy wiele jej zapisów przedstawili w niekorzystnym świetle, czym sprawili, że ustawa, która ma dać więcej kontroli twórcom nad ich dziełami, stała się publicznym wrogiem numer jeden, przynajmniej w »internetach«”^[42].

Według ZAiKS podmioty świadczące internetowe usługi udostępniania treści będą musiały uzyskać „sprawiedliwą i odpowiednią licencję”^[43]. O poparcie dyrektywy zwróciła się do posłów Izba Wydawców Prasy, zwracając uwagę na to, że przepisy gwarantują, iż wszystkie dotychczasowe, zgodne z prawem, aktywności internautów dalej mogą być wykonywane, a twórcy i producenci uzyskają należyty udział w zyskach podmiotów, które zarabiają na cudzej twórczości^[44]. Ponad 200 polskich artystów filmowych (m.in. Filip Bajon, Paweł Pawlikowski, Andrzej Seweryn, Agnieszka Holland, Marcel Łoziński, Juliusz Machulski, Wojciech Smarzowski i Małgorzata Szumowska) podkreśliło w apelu znaczenie dyrektywy w uznaniu poszanowania nakładu pracy twórców i stwierdziło, że „masowa eksploatacja utworów bez stosownego wynagrodzenia doprowadzić może do rezygnacji z tworzenia ambitnych i wartościowych dzieł”^[45]. 25 marca 2019 ogólnopolskie dzienniki (m.in. „Rzeczpospolita”, „Gazeta Wyborcza” i „Puls Biznesu”) ukazały się z pustymi pierwszymi stronami, a ich redaktorzy naczelni zwrócili się do polskich europarlamentarzystów z apelem o solidarne poparcie w głosowaniu dyrektywy, aby wprowadzono „nowe, sprawiedliwsze zasady korzystania przez gigantów internetowych z tworzonych przez polskich pisarzy, filmowców, muzyków i dziennikarzy treści”^[46].

Projekt dyrektywy spotkał się z krytyką ze strony części przedsiębiorców internetowych, wybranych prawników oraz internautów. Koncern Google sprzeciwiał się zarówno treści Artykułu 11, jak również Artykułu 13^[47] wskazując, że ich przegłosowanie może skutkować zamknięciem usług takich jak Google News^[48] czy sporymi zmianami w funkcjonowaniu platformy YouTube^[49]. Wybrani komentatorzy krytykowali zaangażowanie polskich środowisk artystycznych^[50] w promocję treści dyrektywy bez realnej oceny jej konsekwencji technologiczno-gospodarczych, wskazując, że Artykuł 13 jest w istocie pretekstem do wprowadzenia o wiele bardziej godzącego w wolność wypowiedzi w internecie, grożącego ponowną oligarchizacją mediów Artykułu 11^[51]. Liczną krytykę pod adresem dyrektywy populistycznie określanej mianem "ACTA 2" publikowali internauci skupieni wokół inicjatywy "#stopACTA2"^[52], którzy zaangażowali się w walkę z postulowanymi zmianami w prawie za pośrednictwem mediów społecznościowych.

16 listopada 2018 roku – a więc już po tym, jak Parlament Europejski zagłosował za dalszą pracą nad Artykułem 13 – YouTube Creators [Creator Academy] dodali w serwisie YouTube.com film „Article 13 Burning Questions V3 – UNLISTED for captions”, w którym nie tylko tłumaczą skutki wprowadzenia Artykułu 13, ale także namawiają słuchaczy do sprzeciwu poprzez używanie hasztagu #saveyourinternet i wyrażanie swojej opinii o nowej ustawie^[53]. Do protestu bardzo szybko dołączyli się użytkownicy YouTube, Twittera, Instagrama i Facebooka, którzy dodając teksty, grafiki i filmy, dopisywali #saveyourinternet.

Na początku lipca 2018 w kilkudziesięciu miastach Europy odbyły się demonstracje osób sprzeciwiających się wprowadzaniu dyrektywy^[54][55][56], w tym w kilku miastach w Polsce. Demonstracje w Polsce były jednak „niezbyt liczne”^[57] i cieszące się „małym zainteresowaniem”^[58]. W proteście zaciemnione zostały włoska^[59], estońska^[60], łotewska^[61], hiszpańska^[62] i polska^[63][64] wersja językowa Wikipedii. W polskiej sieci temat dyrektywy cieszył się dwa razy większym zainteresowaniem niż na terenie reszty Unii^[25].

21 marca 2019 w proteście przeciwko dyrektywie zostały zaciemnione wikipedie w językach niemieckim, duńskim, czeskim i słowackim^[65].

• Anti-Counterfeiting Trade Agreement (ACTA)

• 2016/0280(COD) – dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie praw autorskich na jednolitym rynku cyfrowym na stronie ec.europa.eu
• Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Wniosek dotyczący dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie praw autorskich na jednolitym rynku cyfrowym" na stronie www.lex.pl
• 'Notice and staydown' and social media: amending Article 13 of the Proposed Directive on Copyright