| |
 podpułkownik kawalerii
| |
| Data i miejsce urodzenia |
13 października 1897 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
9–11 kwietnia 1940 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1914–1940 |
| Siły zbrojne | |
| Formacja | |
| Jednostki | |
| Stanowiska |
dowódca grupy |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
      
| |
Edward Maksymilian Wania (ur. 13 października 1897 w Ottyni, zm. 9–11 kwietnia[1] 1940 w Katyniu) – podpułkownik kawalerii Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari.
,_Edward_Wania_%26_Stanis%C5%82aw_Ujejski.jpg)
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Syn Jana i Reginy z domu Stachura[2], urodzony 13 października 1897 w Ottyni, w ówczesnym powiecie tłumackim Królestwa Galicji i Lodomerii. Absolwent szkoły powszechnej, gimnazjum i seminarium nauczycielskiego w Krakowie. Należał do Związku Strzeleckiego. Od 16 sierpnia 1914 w Legionach Polskich. Przydzielony do 3 pułku piechoty w składzie II Brygady. Od 1 maja 1915 do 18 lutego 1918 służył w 2 pułku ułanów, z którym odbył kampanię karpacką, w Królestwie Polskim i na Wołyniu. Członek POW.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości został przyjęty do Wojska Polskiego, skierowany do 9 pułku ułanów. W stopniu porucznika brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 w szeregach 9 pułku Ułanów Małopolskich i 3 pułku szwoleżerów. Odznaczono go Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari[3]. W uzasadnieniu nadania orderu wojskowego Virtuti Militari V kl. napisano[4]:
Dnia 31 sierpnia 1920 r. w bitwie pod Wolicą Śniatycką por. Wania na czele szwadronu prowadził szarżę. Otoczony przez nieprzyjaciela przebił się do cofającego się szwadronu, zebrał go pod ogniem kaemów i artylerii i ponownie poprowadził do szarży, zmuszając nieprzyjaciela do cofnięcia się. Mimo ciężkiej kontuzji od pocisku armatniego, po odzyskaniu przytomności, mimo wyraźnego rozkazu dowódcy pułku odejścia na spoczynek do taboru, wsiadł na koń i w wieczornej szarży w tej miejscowości, ponownie zapędził się na nieprzyjaciela z por. Taraszewiczem i wachm. Zarębą. Dał świetny przykład swoim żołnierzom, walcząc aż do otrzymania ciężkiej rany i zabicia konia.
W 1923 był zweryfikowany w stopniu porucznika kawalerii ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[5], a następnie został awansowany na stopień rotmistrza kawalerii ze starszeństwem z 1 lipca 1923[6]. W latach 20. pozostawał oficerem 9 pułku ułanów, stacjonującym w Trembowli[7][8]. Z dniem 28 lutego 1925 został przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy 13 Szwadronu Kawalerii[9][10][11]. 2 kwietnia 1929 roku został mianowany majorem ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1929 roku i 23. lokatą w korpusie oficerów kawalerii[12][13]. 31 marca 1930 został przesunięty ze stanowiska dowódcy szwadronu liniowego na stanowisko dowódcy szwadronu zapasowego 9 pułku ułanów w Stanisławowie[14][15][16]. 11 kwietnia 1933 ogłoszono jego przeniesienie do 3 pułku szwoleżerów na stanowisko kwatermistrza[17]. Skończył kurs kwatermistrzowski przy Wyższej Szkole Wojennej i odbył praktykę w 4 dywizjonie artylerii konnej. W 1935 zamieszkał w Grudziądzu i został tam komendantem Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii[18][1]. Na podpułkownika został awansowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1936 i 5. lokatą w korpusie oficerów kawalerii[13]. W lutym 1936 został przeniesiony do 9 pułku ułanów na stanowisko zastępcy dowódcy pułku. Od 1937 ponownie komendant Szkoły Podchorążych Rezerwy Kawalerii.
Po wybuchu II wojny światowej 1939, w okresie kampanii wrześniowej 10 września 1939 został mianowany dowódcą grupy swojego imienia w składzie Grupy Operacyjnej gen. Jana Kruszewskiego. Po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939, został aresztowany przez Sowietów 28 września we wsi Borowiec[1]. Początkowo od 22 do 28 października 1939 przetrzymywano go w obozie w Putywlu[1], a następnie od listopada 1939 przebywał w obozie jenieckim w Kozielsku[1]. O jego pobycie tam wspomniał w swojej relacji inny jeniec, absolwent grudziądzkiej szkoły podchorążych Zdzisław Peszkowski[19][20], wskazując, że podpułkownik Wania nosił Order Virtuti Militari, oznajmiając także nadzorującym jeńców funkcjonariuszom NKWD, iż odznaczenie otrzymał za wojną polsko-bolszewicką z 1920[21]. Między 7 a 9 kwietnia 1940 został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego[1] – lista wywózkowa 015/2[3] z 5 kwietnia 1940[1]. Między 9 a 11 kwietnia 1940 został zamordowany w Katyniu[1][3] przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Ofiary tej zbrodni grzebano w bezimiennych mogiłach zbiorowych, gdzie od 28 lipca 2000 mieści się oficjalnie Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu[22][23]. W miejscu tym prowadzone były ekshumacje i prace archeologiczne[24][25]. W 1943 jego ciało zostało zidentyfikowane w toku ekshumacji nadzorowanych przez Niemców[26] pod numerem 4030[27][28][1][3] – raport dzienny z 5 czerwca 1943[1]. Przy jego szczątkach znaleziono karty wizytowe[29][30]. Figuruje na liście Komisji Technicznej PCK pod numerem 04030[29].
Jego żoną była Maria, z domu Ujejska (1908–1990), z którą miał syna Andrzeja[3].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 3687[2] (1921)[31][32]
- Krzyż Niepodległości (6 czerwca 1931)[33][34]
- Krzyż Walecznych (dwukrotnie)[35]
- Srebrny Krzyż Zasługi (29 października 1926)[36][37]
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[35]
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[35]
- Odznaka za Rany i Kontuzje (z dwiema gwiazdkami)[38]
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie na stopień pułkownika[39][40]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007[41] w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”[42][43].
W ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia” Edward Wania został uhonorowany poprzez zasadzenie Dębu Pamięci przy Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5 w Łopusznie.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
- obozy NKWD dla jeńców polskich
- ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Katyniu
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j Убиты в Катыни 2015 ↓, s. 205.
- ↑ a b Kolekcja ↓, s. 1.
- ↑ a b c d e Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. 668.
- ↑ Kazimierz Banaszek, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Kawalerowie Orderu Virtuti Militari w mogiłach katyńskich [online], pcbj.pl, s. 310 [dostęp 2025-03-17] (pol.).
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 682.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 604.
- ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 617.
- ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 559.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 75 z 21 lipca 1925 roku, s. 400.
- ↑ Jednodniówki 2006 ↓, s. 43, 108, 109, 150, 169.
- ↑ Rocznik Oficerski 1928 ↓, s. 331, 347.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 3 kwietnia 1929 roku, s. 105.
- ↑ a b Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 376.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 31 marca 1930 roku, s. 116.
- ↑ Rocznik oficerów kawalerii 1930 ↓, s. 22, 76.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 145, 636.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 5 z 11 kwietnia 1933 roku, s. 83.
- ↑ W 70 rocznicę zbrodni katyńskiej. cwk.grudziadz.pl. [dostęp 2014-12-05].
- ↑ Zdzisław Peszkowski: Wspomnienia jeńca z Kozielska. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 1989, s. 15–16. ISBN 83-85015-66-3.
- ↑ Zdzisław Peszkowski: Z grodu nad krętym Sanem w szeroki świat. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 57. ISBN 83-919305-3-X.
- ↑ Zdzisław Peszkowski: Z grodu nad krętym Sanem w szeroki świat. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 61. ISBN 83-919305-3-X.
- ↑ 20 lat temu otwarto Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu - Redakcja Polska - polskieradio.pl [online], polskieradio.pl [dostęp 2025-03-15] (pol.).
- ↑ Księga Cmentarna Katynia 2000 ↓, s. LIII.
- ↑ Historia Zbrodni Katynskiej [online] [dostęp 2025-03-15] (pol.).
- ↑ Pierwsze ekshumacje w Katyniu. "Wszystko było przesiąknięte zapachem śmierci" - Historia [online], www.polskieradio.pl [dostęp 2025-03-15] (pol.).
- ↑ Instytut Pamięci Narodowej - Kraków, Niemcy w Katyniu w 1943 roku, „Instytut Pamięci Narodowej - Kraków” [dostęp 2025-03-15] [zarchiwizowane z adresu 2024-12-06] (pol.).
- ↑ Auswärtiges Amt, „Amtliches Material zum Massenmord von Katyn“, 1943, s. 270 [dostęp 2025-03-17] (niem.).
- ↑ Katyń według źródeł niemieckich – 1943 r.. stankiewicze.com. [dostęp 2025-03-16].
- ↑ a b Mariusz Olczak (red.), Katyń. Listy ekshumacyjne i dokumenty Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża 1943–1944., koszalin.ap.gov.pl, s. 297, ISBN 83-89986-91-4 [dostęp 2025-03-17] (pol.).
- ↑ Andrzej Leszek Szcześniak: Katyń. Lista ofiar i zaginionych jeńców obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk. Warszawa: Alfa, 1989, s. 172. ISBN 83-7001-294-9.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 26 stycznia 1922 roku, s. 5.
- ↑ Banaszek, Roman i Sawicki 2000 ↓, s. 310.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 132, poz. 199 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 11 listopada 1931, s. 365.
- ↑ a b c Kolekcja ↓, s. 3.
- ↑ M.P. z 1926 r. nr 252, poz. 706 „za zasługi położone około zabezpieczenia granic Państwa”.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 145.
- ↑ Na podstawie fotografii [1]
- ↑ Decyzja Nr 439/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 5 października 2007 w sprawie mianowania oficerów Wojska Polskiego zamordowanych w Katyniu, Charkowie i Twerze na kolejne stopnie oficerskie. Decyzja nie została ogłoszona w Dzienniku Urzędowym MON.
- ↑ Zbrodnia katyńska, miedzy prawdą i kłamstwem [online], edukacja.ipn.gov.pl, 2008, s. 215 [dostęp 2025-03-17] (pol.).
- ↑ Lista osób zamordowanych w Katyniu, Charkowie, Twerze i Miednoje mianowanych pośmiertnie na kolejne stopnie. [online], web.archive.org, s. 8 [dostęp 2025-03-17] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-27] (pol.).
- ↑ „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”. Portal polskiej Policji. [dostęp 2025-03-17]. (pol.).
- ↑ Prezydent RP wziął udział w uroczystościach „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów” [online], prezydent.pl [dostęp 2025-03-17] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wania Edward. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.19-1274 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-01-03].
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Rocznik oficerów kawalerii. Warszawa: Nakładem „Przeglądu Kawaleryjskiego”, 1930.
- Kazimierz Banaszek, Krystyna Wanda Roman, Zdzisław Sawicki: Kawalerowie Orderu Virtuti Militari w mogiłach katyńskich. Kapituła Orderu Wojennego Virtuti Militari, 2000. ISBN 83-87893-79-X.
- Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
- Убиты в Катыни. Księga pamięci polskich jeńców wojennych – więźniów obozu NKWD w Kozielsku, rozstrzelanych decyzją Biura Politycznego Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (b) z 5 marca 1940 roku. Лариса Еремина (red.). Moskwa: Stowarzyszenie Memoriał, 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.
- Małgorzata Gwara, Magdalena Lewnau, Beata Czekaj-Wiśniewska: Korpus Ochrony Pogranicza. Jednodniówki w zbiorach Centralnej Biblioteki Wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Polonia Militaris, 2006. ISBN 83-60619-03-4.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
- Żołnierze Niepodległości : Edward Wania. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2020-05-02].
- Edward Wania. katyn-pamietam.pl. [dostęp 2017-06-04].
