Eksperyment myślowy (od niemieckiego pojęcia Gedankenexperiment, użytego po raz pierwszy przez Hansa Christiana Ørsteda) w najszerszym znaczeniu jest użyciem hipotetycznego scenariusza w celu ułatwienia zrozumienia pewnych rzeczy, zjawisk. Eksperymenty takie przeprowadza się w różnych dziedzinach, od filozofii po fizykę, najczęściej w przypadku gdy na pytanie nie można znaleźć odpowiedzi popartej naukowymi faktami lub przeprowadzenie eksperymentu jest możliwe teoretycznie ale nie praktycznie; przykładowo w twierdzeniu o nieskończonej liczbie małp hipotetycznie można przeprowadzić eksperyment z małpami, jednak praktycznie jest to niemożliwe (potrzebna jest nieskończenie wielka liczba małp i maszyn do pisania lub nieskończenie wiele czasu).
Słynne eksperymenty myślowe
[edytuj | edytuj kod]Fizyka
[edytuj | edytuj kod]Eksperymenty myślowe w fizyce to m.in.:
- Paradoks bliźniąt (szczególna teoria względności)
- Paradoks EPR (mechanika kwantowa)
- Kot Schrödingera (mechanika kwantowa)
- Paradoks dwóch kondensatorów (teoria obwodów)
Matematyka
[edytuj | edytuj kod]Filozofia
[edytuj | edytuj kod]W filozofii bardzo często stosuje się eksperymenty myślowe:
- Paradoksy Zenona z Elei
- Statek Tezeusza
- Teleportacja (metafizyka)
- Dylemat więźnia
- Mózg w naczyniu (epistemologia, filozofia umysłu)
- Chiński pokój (filozofia umysłu, sztuczna inteligencja, kognitywistyka)
- Dylemat wagonika (także dylemat zwrotnicy) (etyka)
Różne
[edytuj | edytuj kod]Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
Marek Jakubiec, nagrania dla Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych – Uniwersytet Jagielloński (CKBI UJ), kanał „Copernicus” na YouTube [dostęp 2024-10-12]:
- Eksperymenty myślowe w fizyce, 12 grudnia 2021.
- Eksperymenty myślowe w biologii, ekonomii i kognitywistyce, 19 grudnia 2021.
- Sabine Hossenfelder, Einstein's Greatest Legacy: Thought Experiments (ang.), kanał autorski na YouTube, 25 lipca 2020 [dostęp 2021-03-13].
- James Robert Brown, Yiftach Fehige, Thought Experiments, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 12 sierpnia 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-17] (ang.).
Thought experiments (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-13].
