Ten artykuł dotyczy szczytu. Zobacz też: Elbrus (komputer).

Nie mylić z: Elburs.

Elbrus

Эльбрус

Państwo	Rosja
Republika	Kabardo-Bałkaria
Położenie	rejon Elbrusskij↗
Pasmo	Kaukaz
Wysokość	5642 m n.p.m.
Wybitność	4741 m
Pierwsze wejście	F. Crauford Grove, Frederick Gardiner, Horace Walker, Peter Knubel i Achija Sottajew (20 lipca 1874)
Położenie na mapie Rosji Elbrus
Położenie na mapie Kabardo-Bałkarii Elbrus
43°21′18″N 42°26′21″E/43,355000 42,439167
Multimedia w Wikimedia Commons

Elbrus (ros. Эльбрус Elbrus, karaczajsko-bałkarski Минги тау Mingi tau) – najwyższy szczyt Kaukazu o wysokości 5642 m n.p.m. Położony jest na terenie Kabardo-Bałkarii w Rosji niedaleko granicy z Gruzją. Jest najwyższym szczytem Rosji. W zależności od interpretacji przebiegu granicy Europa-Azja może być zaliczany do Korony Ziemi jako najwyższy szczyt Europy^[a][1][2].

Nazwa pochodzi prawdopodobnie z języka perskiego i powstała jako przestawka słowa „Alborz”. Słowo to ma źródło w nazwie mitologicznej perskiej góry – Harā Bərəzaitī (w swobodnym tłumaczeniu – wysoki strażnik, wartownik). Szczyt posiada też określenia w językach narodów zamieszkujących jego okolice. Nazwa karaczajsko-bałkarska Mingi tau oznacza Wieczną Górę, a kabardyjska Ιуэщхьэмахуэ Oszchamacho – „Górę Szczęścia", „Górę Światła", „Błogosławioną Górę". Liczne określenia góry przytacza Julius von Klaproth (Travels in Caucasus and Georgia. Performed in the Years 1807 and 1808): tatarskie Jalduss, ormiańskie Jalbus i rosyjskie Schat-gora. Współcześni, odnosząc się do kształtu Elbrusu, nadali mu przydomek „piersi dziewicy” - używany potocznie głównie przez turystów odwiedzających region^[3].

Masyw Elbrusu leży na północ od granicy głównej Kaukazu. Istnieje od ponad 2 mln lat. Jest drzemiącym wulkanem, którego ostatni okres aktywności miał miejsce ok. połowy I w. n.e., jednak działalność post-wulkaniczna jest nadal notowana. Zdarzają się wyrzuty gazów i przebijanie się na powierzchnię źródeł wód mineralnych. Wyziewy siarkowodoru były notowane nawet w okolicach skał Pastuchowa (1 km poniżej szczytu^[4]) i można czasem poczuć jego charakterystyczną woń. Miejsca te są szczególnie widoczne zimą, kiedy podgrzane gazy drążą w śniegu dobrze widoczne jamy. Dookoła masywu występują liczne mineralne źródła termalne o temperaturze do 21 stopni.

Zbudowany jest z zastygłych law andezytowych, obecnie prawie w całości pokrytych lodowcami, o łącznej powierzchni około 138 km², oraz wiecznym śniegiem (powyżej wysokości 3700–4000 m n.p.m.). Jest o ok. półtora kilometra wyższy od najwyższych otaczających go szczytów.

Masyw Elbrusu wyróżnia się charakterystyczną sylwetką o dwóch kopulastych wierzchołkach, odległych od siebie o ok. 3 km:

• zachodnim (wyższym) – 5642 m n.p.m.
• wschodnim – 5621 m n.p.m.

Elbrus przedstawiany i zdobywany jest najczęściej od strony południowej z otaczających go od tej strony miejscowości, przez co wyższy wydaje się być szczyt wschodni. Jest to jednak złudzenie.

Wierzchołki rozdzielone są szerokim płaskim siodłem o wysokości ok. 5300 m n.p.m. 1 września 2010 na przełęczy na wysokości 5375 m n.p.m. otwarto schron RedFox w kształcie igloo. 28 października 2010 poszycie schronu zostało zerwane. Schron nie został naprawiony.

W październiku 2013 na drodze normalnej na wysokości 3912 m n.p.m. otwarto ekologiczny hotel LEAPrus3912. Zbocza w okolicy drogi normalnej, pomimo licznych akcji sprzątających wolontariuszy, pozostają jednak od lat zaśmiecone w stopniu nieznanym w innych górach wysokich^[5].

Okolice Elbrusu wraz ze szczytem znajdują się na terenie Parku Narodowego „Przyelbrusie”^[6]

Jako pierwszy wysokość Elbrusu zmierzył astronom Wincenty Wiszniewski, określając ją na 17 788 stóp (5422 m)^[7].

Niższy, wschodni wierzchołek po raz pierwszy zdobył najprawdopodobniej kabardyjski góral Killar Chaszirow 22 lipca 1829. Pierwszym Europejczykiem, który stanął na tym wierzchołku, był w 1868 r. brytyjski alpinista Douglas William Freshfield (z bałkarskim przewodnikiem Achiją Sottajewem). Wierzchołek zachodni po raz pierwszy zdobyli 20 lipca 1874 r. brytyjscy alpiniści Frederick Gardiner(inne języki), Craufurd F. Grove i Horace Walker w towarzystwie Petera Knubla(inne języki), szwajcarskiego przewodnika z Zermatt. Drugiego wejścia na ten wierzchołek dokonał węgierski wspinacz Mór Déchy ze szwajcarskimi przewodnikami Alexandrem Burgenerem i Peterem Ruppenem oraz młodym miejscowym góralem o imieniu Molej z Urusbije^[8].

Przez pewien czas II wojny światowej Elbrus był uważany za najwyższy szczyt III Rzeszy, po tym, jak masyw został zajęty przez armię niemiecką (1 Dywizja Górska i 4 Dywizja Górska). 21 sierpnia 1942 na zachodnim wierzchołku ustawiono flagi nazistowskie. Elbrus pozostał pod okupacją niemiecką do początku stycznia 1943^[9]. 13 lutego na zachodnim, a 17 lutego 1943 na wschodnim wierzchołku zostały zatknięte flagi sowieckie.

Pierwszym Polakiem na Elbrusie był w 1956 r. Jerzy „Druciarz” Rudnicki^[10].

W sierpniu 1967 r. na wschodni wierzchołek Elbrusu wjechał motocyklem radziecki inżynier i mistrz sportu Anatol Derberaszewskij^[11].

W roku 2009 uruchomiono kolejkę linową. W 2011 ze względu na atak terrorystyczny grupy Dżamaat Baksański, kierowanej przez Kazbeka Taszujewa^[12], kolejka była nieczynna. W nocy z 18 na 19 lutego 2011 na wysokości 3470 metrów wysadzony został jeden ze słupów nośnych, 30 z 45 wagoników spadło na ziemię. Według informacji podanych przez milicję rosyjską, nikomu nic się nie stało^[13]. Zdetonowany ładunek miał siłę rażenia 2 kg trotylu^[14]. W przeddzień zamachu zamordowano trójkę turystów z Moskwy jadących w kierunku Elbrusu z lotniska w Mineralnych Wodach. Z powodu tych wydarzeń od 20 lutego do 5 listopada 2011 w rejonie Elbrusu (cały rejon elbruski i część rejonu baksańskiego Republiki Kabardyńsko-Bałkarskiej) obowiązywał stan operacji antyterrorystycznej, utrudniający ruch turystyczny.

Góra jest celem wypraw alpinistów, narciarzy i turystów. Ułatwieniem w przemieszczaniu się jest kolejka linowa do tzw. beczek (cysterny po paliwie zaadaptowane na schronisko, 3708 m n.p.m.), której drugi odcinek (po przesiadce) dociera do wysokości 3850 m n.p.m.

Pierwszy bieg na Elbrus odbył się w 1990 roku. Rywalizowali wówczas alpiniści radzieccy z amerykańskimi. Wygrał go Anatolij Bukriejew. Trasę Priut 11 (4050 m n.p.m.) – wschodni (niższy) wierzchołek Elbrusu (5621 m n.p.m.) pokonał w czasie 1 godziny i 47 minut. Drugi był Kevin Cooney, a trzeci Patrick Healy.

Regularnie zawody zaczęły się odbywać od roku 2005. Do wyboru są dwie trasy: klasyczna i ekstremalna. W 2006 roku na trasie ekstremalnej polana Azau (2400 m n.p.m.) – zachodni wierzchołek Elbrusu (5642 m n.p.m.) Denis Urubko wygrywając ustanowił rekord tej trasy z czasem 3 godziny 55 minut 59 sekund.

Na bieg 24 września 2010 w ramach programu Artura Hajzera „Polski Himalaizm Zimowy 2010–2015”^[15] PZA wysłał 13-osobowy zespół. Na trasie ekstremalnej wygrał Polak Andrzej Bargiel, ustanawiając nowy rekord trasy – 3 godziny 23 minuty 37 sekund. W kategorii kobiet na tej trasie wygrała Polka Aleksandra Dzik, zostając jednocześnie pierwszą kobietą, która ukończyła bieg na trasie ekstremalnej.

W drugiej dekadzie XXI wieku zawody odbywają się dwa razy w roku: w czerwcu i wrześniu. We wrześniu 2015 Polka Anna Figura ustanowiła rekord na trasie ekstremalnej w kategorii kobiet – 4 godziny 22 minuty 10 sekund, druga była także Polka – Anna Tybor.

Zobacz hasło Elbrus w Wikisłowniku

• Elbrus – informacje dla alpinistów. [dostęp 2012-12-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 kwietnia 2005)]. (ang.).
• Polska strona o Elbrusie. [dostęp 2012-12-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 lutego 2013)].
• Panorama Elbrusu. [dostęp 2012-12-10].