Endre Ady de Diósad

Data i miejsce urodzenia	22 listopada 1877 Érmindszent
Data i miejsce śmierci	27 stycznia 1919 Budapeszt
Narodowość	węgierska
Dziedzina sztuki	poezja
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Endre Ady de Diósad (ur. 22 listopada 1877 w Érmindszent, zm. 27 stycznia 1919 w Budapeszcie) – węgierski poeta^[1][2][3]; dzięki jego twórczości rozpoczęło się odrodzenie poezji w literaturze tego kraju^[4].

Ady pochodził ze szlacheckiej, choć zbiedniałej, siedmiogrodzkiej rodziny^[3] i był starszym z dwojga rodzeństwa^[4]. W latach 1892–1896 uczęszczał do kalwińskiego gimnazjum^[5] w Zilah^[4][5] po którego ukończeniu kontynuował naukę na uniwersytecie w Debreczynie^[6] na kierunku prawo. Jednak po trzech latach porzucił studia^[5]. Podjął pracę jako dziennikarz^[3], publikując jednocześnie swój debiutancki tomik „Versek” (1899)^[5]. Krótko potem przeniósł się do Nagyváradu, gdzie poznał swą kochankę, Adél Brüll (zamężną kobietę, którą nazywał w swych wierszach „Léda”). Wspólnie z nią odbył podróż do Paryża, poznając tam najnowsze prądy europejskiej literatury. Po powrocie na Węgry rozpoczął pracę dla czasopisma „Budapesti Napló”, w którym opublikował ponad 500 artykułów i wierszy. W tym okresie rozpoczął również swą działalność polityczną, wstępując do radykalnej grupy o nazwie Huszadik Század (Dwudziesty Wiek). Literacko zaś, będąc ciągle jeszcze pod wrażeniem literatury paryskiej, stworzył nowy styl literacki, zwany Krytycznym Patriotyzmem. W swych wierszach starał się ujawnić społeczne problemy Węgier i dzięki temu zainicjować niezbędne jego zdaniem przemiany. Po opublikowaniu tomików poezji Új versek (1906)^[1][3][2][6] i Vér és arany (1907)^[6][2] musiał, ze względu na spowodowane nimi wzburzenie, zakończyć pracę dla „Budapesti Napló” i udał się ponownie do Paryża. Po powrocie założył w 1908 roku koło literackie A Holnap (Poranek) w Nagyváradzie i rozpoczął współpracę z literackim czasopismem „Nyugat” (Zachód), z którym był związany do końca życia, od 1912 został nawet jego wydawcą. Z powodu swej politycznej (niepatriotycznej) postawy oraz ze względu na podejmowaną tematykę erotyczną Ady był częstokroć krytykowany i atakowany przez konserwatystów^[1], co jednak przysporzyło mu zainteresowania i uznania wśród młodych twórców literatury, dla których był on wyznacznikiem nowego kierunku^[3]. Po zachorowaniu na syfilis^[4] aktywność literacka Adyego znacznie zmalała, nie omieszkał jednak po wybuchu I wojny światowej krytykować rosnącego węgierskiego nacjonalizmu. Do śmierci poety przyczynił się jego alkoholizm^[3].

Liryka Endrego Adyego pozostawała pod silnym wpływem francuskiego symbolizmu, między innymi Charlesa Baudelaire’a i Paula Verlaine’a, których wiersze tłumaczył na węgierski^[1]. W jego utworach można wyraźnie ujrzeć dekadenckiego ducha, schyłkowość monarchii i chęć politycznej odnowy i zakończenia niesprawiedliwości społecznej. Ogółem Ady napisał ponad 1000 wierszy, wiele opowiadań i artykułów^[7].

• Versek (Wiersze), 1899
• Még egyszer (Jeszcze raz), 1903^[5]
• Új versek (Nowe wiersze), 1906^[8]
• Vér és arany (Krew i złoto), 1907^[8]
• Az Illés szekerén (Eliaszowe wozy), 1908^[8]
• Szeretném, ha szeretnének (Chciałbym, żeby mnie kochali – tłum. Tadeusz Fangrat), 1910^[8]
• A Minden Titkok versei (Wiersze o tajemnicach), 1911^[2]
• A menekülő Élet (Uciekające życie), 1912^[2]
• A magunk szerelme (Nasza miłość), 1913^[2]
• Ki látott engem? (Kto mnie widział?), 1914^[2]
• A halottak élén (Polowanie na śmierć), 1918^[2]

• Endre Ady, Popiołem i płomieniem: wybór poezji, Budapeszt 1943^[6].
• Endre Ady, Wybór poezji, Budapeszt 1943^[6].
• Endre Ady, Złoto i krew, Kraków 1977^[6].
• Endre Ady, Poezje, Kraków 1981^[6].
• Endre Ady, Poezje, Warszawa 1997, 1999^[6].

• JanuszJ. Termer JanuszJ., Leksykon Poetów, Warszawa: Iskry, 1999, ISBN 83-207-1618-7, OCLC 830215677 . Brak numerów stron w książce
• Joseph Remenyi: Endre Ady, Hungary’s Apocalyptic Poet (1877-1919). jstor.org, 1944. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
• Maxwell Staley: The Social Context of a Modernist Poet: Endre Ady. fulbright.hu. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).