Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Nie mylić z: Faraon (gra komputerowa).

Faraon

Gra w faraona ok. połowy XVIII wieku, malowidło ścienne Johanna Raunachera(inne języki) (1729–1771) w zamku Eggenberg(inne języki) w Grazu w Austrii
Liczba graczy	minimum 2
Multimedia w Wikimedia Commons

Faraon – dawna hazardowa gra karciana popularna od XVIII do początku XX wieku^[1][2]. Nazwa pochodzi od wizerunku faraona na kartach francuskich^[2]. Faraon początkowo zdobył popularność w europejskich wyższych sferach, a w XIX wieku rozpowszechnił się w Stanach Zjednoczonych, m.in. na Dzikim Zachodzie^[1].

Faraon powstał ok. 1713 we Francji jako odmiana basseta(inne języki), pokrewnej gry karcianej zakazanej w 1691 przez Ludwika XIV^[3]. W XVIII wieku obie gry były zabronione we Francji, lecz zyskały popularność w innych krajach Europy i w Wielkiej Brytanii^[3]. W drugiej dekadzie XVIII wieku faraon pojawił się w Nowym Orleanie w Ameryce Północnej, części francuskich kolonii w Ameryce^[1][3]. W latach 1825–1915 był w Stanach Zjednoczonych najpopularniejszą grą hazardową w saloonach na Dzikim Zachodzie, szczególnie w czasach gorączki złota (1849–1890)^[3]. W tym okresie grali w niego rewolwerowcy Wyatt Earp, Doc Holliday i Dziki Bill Hickok^[4]. W XX wieku został zastąpiony w amerykańskich kasynach gry przez craps(inne języki) oraz blackjacka^[5] i w 1925 grano w niego tylko w nielicznych kasynach w Nevadzie^[1].

W Polsce upowszechnił się ok. 1731, zwłaszcza wśród arystokracji^[6]. W faraona grywano o ogromne stawki, stawiając na kartę nawet sto tysięcy złotych^[6]. Niektórzy polscy gracze dorobili się na faraonie majątków, m.in. Michał Walicki (1746–1828)^[6].

W grze wykorzystywano talię złożoną z 52 kart^[5]. Kolor kart nie miał znaczenia i liczyła się tylko ich wysokość^[5]. Jeden z graczy pełnił funkcję bankiera („zakładał bank”), a pozostali (tzw. „poniterzy”) grali przeciwko niemu, obstawiając karty^[7][a]. Bankier wyjmował po kolei karty z talii i kładł je na przemian na dwa stosy, po swojej prawej i lewej stronie^[7]. Gracz lub bankier wygrywali zależnie od tego, w którym stosie znalazła się obstawiona karta^[2]. Jeśli karta o tej samej wysokości jak obstawiona trafiła do prawego stosu, wygrywał bankier, a jeśli do lewego stosu, wygrywał poniter^[7]. Przykładowo jeśli poniter obstawił asa i wyjęty z talii as padł po prawej stronie bankiera, wygrywał bankier, a jeśli po lewej stronie bankiera, wygrywał poniter^[4][7].

W grze istniała możliwość dublowania wygranych^[7]. Jeśli poniter obstawił kartę i wygrał z bankierem, mógł obstawić ją ponownie, zaginając jej róg; nazywało się to „parolem” lub „lapą”^[7]. Trzecie obstawienie tej samej karty, oznaczane zagięciem jej drugiego rogu, nosiło nazwę „setleva” (franc. sept et le va), czwarte obstawienie, oznaczane zagięciem trzeciego rogu, „kenz lewa” (franc. quinze et le va), a piąte obstawienie „trant lewa” (franc. trente et le va), co oznaczano zagięciem czwartego rogu karty^[7]. Każda kolejna wygrana ponitera podwajała poprzednią i jeden postawiony na początku dukat przynosił po pięciu kolejnych wygranych 31 dukatów zysku (1 + 2 + 4 + 8 + 16 = 31)^[7]. Kolejne wygrane na tę samą kartę były coraz mniej prawdopodobne^[7].

Jeśli po obstawieniu karty poniter zawołał: „Va banque!”, bankier mógł odrzucić taką propozycję lub ją przyjąć^[8]. W razie wygranej poniter zgarniał w takiej sytuacji wszystkie pieniądze w banku („rozbijał bank”), a w razie przegranej musiał zapłacić bankierowi równowartość kwoty znajdującej się w banku^[8].

Z faraona pochodzą wyrażenia „grać va banque” i „zagiąć na kogoś parol” („uwziąć się na kogoś”, od zaginania rogów karty)^[9][10].

W literaturze rosyjskiej gra w faraona jest głównym motywem noweli Dama pikowa (1834) Aleksandra Puszkina, a także jej adaptacji, m.in. opery Dama pikowa (1890) Piotra Czajkowskiego^[11][12]. W grze w faraona stracił majątek hrabia Mikołaj Rostow, jeden z bohaterów powieści Wojna i pokój (1865–1869) Lwa Tołstoja^[1].

W literaturze polskiej graczem w faraona jest Ignacy Chodźkiewicz (1760–1825), główny bohater powieści Chack. Gracze. Opowieść o szulerach (2018) Włodzimierza Boleckiego^[13].

Szanse wygranej w faraona analizował m.in. francuski matematyk Abraham de Moivre (1667–1754)^[14]. W 1766 faraonowi poświęcił jedną z rozpraw szwajcarski matematyk i fizyk Leonhard Euler (1707–1783)^[15].

W południowej części Jukonu w Kanadzie znajduje się miejscowość Faro, nazwana na pamiątkę gry w faraona (ang. faro)^[16].

Grę w faraona opisał polski historyk i pamiętnikarz Jędrzej Kitowicz (1728–1804) w książce Opis obyczajów za panowania Augusta III, wydanej w 1840–1841, który wskazał przyczyny jej popularności^[8]:

• 
  Gra w faraona, mezzotinta Johanna Jacoba Haida(inne języki) (1704–1767)
• 
  Faraon polityczny, satyra z okresu rewolucji francuskiej, władcy europejscy grający w faraona (1799)
• 
  Gra w faraona w Kalifornii w 1851, rysunek Johna Davida Borthwicka(inne języki) (1824–1892)
• 
  Gra w faraona w Stanach Zjednoczonych w 1867
• 
  Gra w faraona w New Jersey w 1889
• 
  Gra w faraona w saloonie w Arizonie w 1895
• 
  Gra w faraona w saloonie w Bisbee w Arizonie ok. 1900
• 
  Gra w faraona w kasynie w Reno w Nevadzie w 1910

• Faro, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2025-01-26]  (ang.).
• Faraon, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-01-26] .
• Faraon. W: Zygmunt Gloger: Encyklopedia staropolska. T. II. Warszawa: P. Laskauer i W. Babicki, 1901, s. 145–146. OCLC 749449176. [dostęp 2025-01-26]

• Faro and rouge et noir; the mode of playing, and explanation of the terms used at both games; with a table of chances against the punters, extracted from De Moivre. To which is prefixed, a history of cards. London: 1793, s. 9–58. Instrukcja do gry w faraona z końca XVIII wieku zdigitalizowana przez Internet Archive (ang.)
• Faro. W: John Wilkes: Encyclopædia Londinensis, or Universal Dictionary of Arts, Sciences, and Literature. Vol. VII. London: 1810, s. 219–222. Hasło o faraonie w brytyjskiej encyklopedii z początku XIX wieku zdigitalizowanej przez Internet Archive (ang.)