Greta Garbo (1905–1990) w trwającej 21 lat karierze występowała w filmach i na scenie. Zagrała w 29 produkcjach fabularnych^[1]. Była trzykrotnie nominowana do nagrody Akademii Filmowej. Uznawana jest przez biografów oraz historyków za jedną z największych i najwybitniejszych gwiazd filmowych w historii kinematografii^[2], a także jedną z legend i ikon okresu „Złotej Ery Hollywood”^[3].

Karierę rozpoczęła w 1920, gdy została zaangażowana przez Johna W. Bruniusa do roli statystki w niemych filmach En lyckoriddare (1921) i Kärlekens ögon (1922)^[4]. Po udziale w krótkometrażowej komedii Petter włóczęga (1922, reż. Erik A. Petschler)^[5], zagrała pierwszą ważną rolę w melodramacie Gdy zmysły grają (1924, reż. Mauritz Stiller), partnerując Larsowi Hansonowi^[6]. Kreacja włoskiej hrabiny Elizabeth Dohny uczyniła z niej wschodzącą gwiazdę^[7]. Rok później wystąpiła w niemieckim dramacie Zatracona ulica (reż. Georg Wilhelm Pabst)^[8].

Pod koniec czerwca 1925 przeniosła się do Stanów Zjednoczonych^[9], gdzie podpisała umowę z Metro-Goldwyn-Mayer^[10]. Jej występy w dramacie Słowik hiszpański (1926, reż. Monta Bell)^[11] i melodramacie Kusicielka (1926, reż. Fred Niblo)^[12] uzyskały entuzjastyczne recenzje amerykańskich krytyków^[13], a kreacje w obydwu produkcjach przyczyniły się, wbrew woli aktorki, do utrwalenia jej ekranowego wizerunku femme fatale^[14]. Rolą Felicitas von Rhaden w melodramacie Symfonia zmysłów (1926, reż. Clarence Brown)^[15] zyskała status międzynarodowej gwiazdy^[16]. Po występie we Władczyni miłości (1928, reż. Clarence Brown) z Johnem Gilbertem^[17], była najbardziej dochodową aktorką MGM sezonu 1928–1929 w amerykańskim box offisie^[18].

W 1930 zagrała w swoim pierwszym filmie dźwiękowym – dramacie Anna Christie, będącym ekranizacją sztuki o tej samej nazwie Eugene’a O’Neilla^[19], a także w Romansie (oba w reżyserii Clarence’a Browna)^[20]. Za udział w nich otrzymała nominację do nagrody Akademii Filmowej w kategorii dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej^[21]. W następnych latach wystąpiła w tytułowej roli w melodramacie szpiegowskim Mata Hari (1931, reż. George Fitzmaurice) z Ramónem Novarro^[22], melodramacie Ludzie w hotelu (1932, reż. Edmund Goulding)^[23], jako szwedzka władczyni w biograficznym dramacie historycznym Królowa Krystyna (1933, reż. Rouben Mamoulian)^[24] – po którym zaczęto nazywać ją „bezdyskusyjną królową Hollywood” i „świętą ikoną”^[25], remake’u Anny Kareniny (1935, reż. Clarence Brown)^[26] oraz w Damie kameliowej (1936, reż. George Cukor)^[27] (za występ w której uzyskała drugą nominację do nagrody Akademii Filmowej)^[28]. Pod koniec lat 30. zrezygnowała z wcielania się w postacie historyczne i skupiła się na gatunku komediowym^[29], występując w Ninoczce (1939, reż. Ernst Lubitsch)^[30] (otrzymała ostatnią nominację do nagrody Akademii Filmowej)^[31] i Dwulicowej kobiecie (1941, reż. George Cukor)^[32].

W 1932 była notowana w pierwszej dziesiątce najbardziej dochodowych amerykańskich aktorek (5. lokata)^[33]. Jedenaście produkcji z jej udziałem zestawiano w pierwszej dziesiątce podsumowań roku w box offisie. Sześć filmów, w których wzięła udział, było nominowanych przynajmniej do jednego Oscara w każdej kategorii. Również sześć produkcji z udziałem Garbo, po uwzględnieniu inflacji, przekroczyło sumę 100 milionów dolarów dochodu z biletów na rynku krajowym^[34].

Erik A. Petschler, reżyser filmu Petter włóczęga (1922), zachęcił Garbo do podjęcia nauki w Królewskim Teatrze Dramatycznym w Sztokholmie^[51][52]. Na egzamin wstępny Signe Enwall przygotowała jej trzy fragmenty sztuk – monolog z trzeciego aktu Piskląt Selmy Lagerlöf, scenę z pierwszego aktu Madame Sans-Gêne Victoriena Sardou i monolog Elidy z Oblubienicy morza Henrika Ibsena^[52][53]. Wygłosiwszy wszystkie trzy fragmenty została przyjęta^[54][55], choć zdaniem Davida Breta zdołała zaprezentować jeden fragment, po czym jej przerwano, a trzy dni później poinformowano, że została wybrana razem z dziesiątką innych studentów, spośród trzystu kandydatów^[d][57]. W ciągu pierwszych miesięcy nauki stała się prekursorką metody Stanisławskiego^[58]. Lubiła zajęcia z deklamacji oraz te aspekty ruchu scenicznego, które wymagały odzwierciedlenia emocji^[55][59].

W 1922 debiutowała jako Madam de Ligneray w sztuce The Beautiful Adventure Gastona Armana de Caillaveta i Roberta de Flersa, wypowiadając kwestię liczącą sześć słów^[60]. Na pierwszym roku zagrała też m.in. rolę prostytutki w inscenizacji Abschiedssouper Arthura Schnitzlera, służącą damy w sztuce J.M. Barriego Nieporównany Crichton, Hermionę w Zimowej opowieści Williama Shakespeare’a^[58][61], a także Katri w fińskiej sztuce Daniel Hjort^[60][61]. Barry Paris kreację Hermiony w jej wykonaniu opisywał jako „czarującą”^[60]. Zagrawszy główną rolę kobiecą w melodramacie Gdy zmysły grają (1924) w reżyserii Mauritza Stillera, aktorka powróciła do Królewskiego Teatru Dramatycznego, gdzie zwiększono jej stypendium o 30 dolarów (150 koron) miesięcznie^[62][63]. Występowała w rosyjskim dramacie Jesienne skrzypce i Niewidzialnym człowieku Pära Lagerkvista, wcielając się w prostytutkę^[64]. Drobna rola Mariette, recepcjonistki lekarza w farsie Jules’a Romainsa Knock, czyli triumf medycyny, była jej ostatnią kreacją teatralną^[64]. W marcu zrezygnowała z kontynuowania nauki na rzecz kariery filmowej oraz dalszej edukacji pod kierownictwem Stillera^[62].

Najbardziej lubiła role męskie w rosyjskich dziełach klasycznych: „Choć nie lubię mężczyzn przebierających się za kobiety, jest coś szczególnie ekscytującego w oglądaniu kobiety przebranej za mężczyznę” – argumentowała^[58].

• David Bret: Greta Garbo. Adam Tuz (tłum.). Prószyński i S-ka, 2015. ISBN 978-83-8069-178-0. (pol.).
• Robert Gottlieb: Garbo. Najbardziej tajemnicza gwiazda Hollywood. Monika Bukowska (tłum.). Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2022. ISBN 978-83-240-7761-8. (pol.).
• Barry Paris: Garbo. Abdykacja królowej. Maciejka Mazan (tłum.). Twój Styl, 2007. ISBN 978-83-7163-467-3. (pol.).
• Karen Swenson: Greta Garbo: A Life Apart. Scribner, 1997. ISBN 978-0-684-80725-6. (ang.).
• Mark A. Vieira: Greta Garbo: A Cinematic Legacy. Harry N. Abrams, 2005. ISBN 978-0-8109-5897-5. (ang.).
• Alexander Walker: Garbo. Hanna Pawlikowska (tłum.). Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987. ISBN 83-06-01351-4. (pol.).

• Oficjalna strona aktorki (ang.)
• Greta Garbo w bazie IMDb (ang.)
• Greta Garbo w bazie Filmweb