Fort (wł.) – budowla obronna przystosowana do obrony okrężnej stanowiąca element większego zespołu fortyfikacyjnego (np. twierdzy)[1].
Forty wznoszono od XVII do początków XX w. zasadniczo grupowano je w zespoły zwane twierdzami fortowymi, choć w szczególnych wypadkach budowano również forty wydzielone (tzw. detaszowane) jako budowle samodzielne.
Budowa fortu
[edytuj | edytuj kod]Forty były budowlami ziemnymi o obrysie zamkniętym, zdolnymi do samodzielnej i długotrwałej obrony. Występował strefowy podział obwodu fortu: stok bojowy (plateau, glacis), stanowiska, fosa, wały, wnętrze. W skład budowli murowych fortów wchodziły koszary, schrony, stanowiska ogniowe artylerii i piechoty, magazyny, wieże obserwacyjne i artyleryjskie itp. Nie w każdym forcie występowały wszystkie z wymienionych obiektów, każda szkoła fortyfikacji miała swoje preferencje odnośnie do doboru obiektów i środków obrony i ich rozmieszczania w forcie. Forty połączone były między sobą siecią drogową i telefoniczną.
Zasadą budowy pierścieni fortów twierdz fortowych było zapewnienie możliwości wsparcia artyleryjskiego przez dany fort swoim najbliższym sąsiadom – z prawej i z lewej strony. Inaczej mówiąc, fort w twierdzy fortowej w razie potrzeby mógł dostać wsparcie od obydwu swoich skrzydłowych sąsiadów.
Typy fortów
[edytuj | edytuj kod]- fort piechoty
- fort pancerny
- fort jednostkowy
- fort łącznikowy
- fort rozproszony
- fort zaporowy
- fort artyleryjski
- fort reditowy
- fort ceglano-ziemny
Zmierzch fortów
[edytuj | edytuj kod]Rozwój artylerii oblężniczej na przełomie XIX i XX w. zmuszał stopniowo do zastąpienia klasycznych fortów fortami rozproszonymi, a następnie dziełami jeszcze bardziej rozproszonymi: grupą warowną i rejonem umocnionym. Zmiany te wprowadzane były w różnych państwach niejednocześnie i często dopiero niepowodzenia wojenne (swoje lub cudze) przesądzały decyzję o modernizacji dotychczasowych fortyfikacji lub budowy nowych, dostosowanych do aktualnie używanych środków oblężniczych.
Mimo iż I wojna światowa wykazała niewystarczającą odporność na ogień nowoczesnej artylerii (np. ciężkich moździerzy oblężniczych typu gruba berta), forty były jeszcze niekiedy budowane w okresie międzywojennym, ale w czasie II wojny światowej nie odegrały większej roli.
Polskie forty
[edytuj | edytuj kod]Na obszarze Polski znajduje się wiele twierdz fortowych, budowanych w różnych okresach i przez różne państwa i wojska. Typowymi twierdzami fortowymi są:
- Twierdza Kłodzko – twierdza austriacka i pruska
- Twierdza Kołobrzeg – twierdza pruska (niemiecka), nadbrzeżna
- Twierdza Kostrzyn – twierdza pruska (niemiecka)
- Twierdza Koźle - twierdza austriacka (pruska)
- Twierdza Kraków – twierdza austriacka
- Twierdza Modlin – twierdza rosyjska
- Twierdza Osowiec – twierdza rosyjska
- Twierdza Poznań – twierdza pruska (niemiecka)
- Twierdza Przemyśl – twierdza austriacka
- Twierdza Srebrnogórska – twierdza pruska (niemiecka)
- Twierdza Toruń – twierdza pruska (niemiecka)
- Twierdza Warszawa – twierdza rosyjska
- Twierdza Wrocław – twierdza pruska (niemiecka)
- Twierdza Świnoujście – twierdza pruska (niemiecka), nadbrzeżna
- Twierdza Nysa - twierdza pruska (niemiecka)
- Twierdza Łomża
- Twierdza Głogów – twierdza austriacka i pruska
Ponadto na terenie Polski istnieją forty samodzielne, broniące górskich przełęczy czy przepraw przez rzeki.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ fort, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-09-11] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, ISBN 83-01-13506-9