Franciszek Tomsa-Zapolski

Franciszek Tomsa-Zapolski w Legionach
pułkownik dyplomowany piechoty
Data i miejsce urodzenia	21 czerwca 1891 Czerniejów
Data i miejsce śmierci	8 listopada 1947 Bożki
Przebieg służby
Lata służby	1914–1939
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	Armia „Kraków”
Stanowiska	kwatermistrz armii
Główne wojny i bitwy	bitwa pod Laskami i Anielinem wojna polsko-ukraińska kampania wrześniowa
Odznaczenia

Franciszek Tomsa-Zapolski^[a] (ur. 21 czerwca 1891 w Czerniejewie, zm. 8 listopada 1947 w Bożkach) – pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego.

Urodził się 21 czerwca 1891 w Czerniejowie, w ówczesnym powiecie stanisławowskim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Franciszka^[2][3]. We Lwowie wstąpił do Drużyn Strzeleckich i odbył przeszkolenie bojowe^[4]. Pod koniec sierpnia 1914 r. wstąpił do 1 pułku piechoty Legionów Polskich. Służył w III plutonie 3 kompanii I batalionu^[5]. Brał udział w bitwie pod Laskami i Anielinem, gdzie odniósł poważne rany. Gdy wykurował się, zmienił oddział i jeszcze w czasie wojny ukończył szkołę oficerską. Od 1917 był internowany w Szczypiornie, Rastatt i Werl^[6], ale już od listopada 1918 brał udział w walkach polsko-ukraińskich na Wołyniu^[7].

W lutym 1919 podporucznik Zapolski został wysłany na front jako dowódca III batalionu, 9 kompanii 35 Chełmskiego pułku piechoty i skierowany do Włodzimierza Wołyńskiego^[8]. Grupą Zapolskiego dowodził major Leopold Lis-Kula. Mieli powstrzymywać atak ukraińskich oddziałów atamana Petlury^[7]. 14 października 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu kapitana, w piechocie, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich^[9]. Franciszek Zapolski przeszedł całą kampanię i walczył w pułku najmłodszych żołnierzy, tzw. zuchowatych, którzy odznaczali się brawurą i męstwem. Za zasługi otrzymał Virtuti Militari. Po wojnie pozostał oficerem Wojska Polskiego.

1 grudnia 1924 został mianowany majorem ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 i 243. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[10]. W czerwcu 1924 otrzymał zgodę od władz wojskowych na zawarcie związku małżeńskiego z Heleną Ginterówną, córką Leona i Michaliny z Cywińskich^[11]. 1 września 1925 został skierowany na dwumiesięczny kurs dla kwatermistrzów^[12]. 22 marca 1926 został wyznaczony do zdawania egzaminów wstępnych do Wyższej Szkoły Wojennej. Egzaminy zdawał w grupie VIII w dniach 6 i 7 maja 1926^[13]. Z dniem 2 listopada 1927 został przydzielony do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, w charakterze hospitanta kursu 1927–1929 z równoczesnym przeniesieniem do kadry oficerów piechoty^[14][15]. Z dniem 1 września 1929, po ukończeniu kursu i otrzymaniu dyplomu naukowego oficera dyplomowanego, został przeniesiony służbowo do 4 Dywizji Piechoty w Toruniu na stanowisko szefa sztabu^[16]. 2 grudnia 1930 Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki nadał mu stopień podpułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 i 38. lokatą w korpusie oficerów piechoty. Jednocześnie zezwolił mu na nałożenie oznak nowego stopnia przed 1 stycznia 1931^[17]. We wrześniu 1931 został przeniesiony do 64 pułku piechoty w Grudziądzu na stanowisko zastępcy dowódcy pułku^[18][19]. Z dniem 10 września 1932 został przeniesiony do Sztabu Głównego w Warszawie^[20]. W 1934 odkupił majątek i został właścicielem folwarku na Bożkach w świętokrzyskiem^[21]. W 1935 na Walnym Zjeździe Koła Piątaków został wybrany na I wiceprezesa Koła^[22]. W lipcu 1936 został dowódcą 27 pułku piechoty w Częstochowie. W dokumentach Archiwum Wojskowego można wyczytać, że cieszył się zaufaniem zwierzchników^[23]. W listopadzie 1938 został powołany na Kurs doskonalący dla oficerów dyplomowanych przy WSWoj.^[24] Na stopień pułkownika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 13. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[25]. W trzeciej dekadzie marca został odwołany z kursu, zwolniony ze stanowiska dowódcy pułku^[26] i 25 marca przydzielony do składu osobowego generała do prac przy Generalnym Inspektorze Sił Zbrojnych, gen. bryg. Antoniego Szyllinga, będącego zalążkiem dowództwa Armii „Kraków” na stanowisko kwatermistrza^[27].

Przed wakacjami 1939 otrzymał już mieszkanie przydzielone z Funduszu Kwater Wojskowych na Alejach w Krakowie. Urządził je dla swojej rodziny: dziewczynki miały rozpocząć naukę w szkole, przywiózł też zbiór ceramiki huculskiej, którą kolekcjonował^[28].

Brał udział w wielu bitwach kampanii wrześniowej, pod Janowem Lubelskim dostał się do niewoli. Jako oficer został umieszczony w Oflagu VII A w Murnau, który opuścił dopiero po wyzwoleniu^[29].

Po wojnie próbował przedostać się na Zachód, lecz w czerwcu 1947 r. wrócił do Polski, do majątku Bożki. Jeszcze przed wojną współpracował z wywiadem. Jako zasłużony, wybitny przedwojenny oficer wojskowy nie mógł sobie znaleźć pracy, a jego rodzinę szykanowano^[21]. W nocy z 7 na 8 listopada 1947 r. dokonano włamania do majątku. W czasie napadu Tomsa-Zapolski został ciężko ranny w aortę, a następnie zmarł. Ciężko pobita żona Halina zmarła w kilka miesięcy po mężu^[28]. Oficjalnie sprawcy nie zostali wykryci. Jest jednak pewne, że Tomsę-Zapolskiego zamordowali funkcjonariusze tzw. piątego referatu Urzędu Bezpieczeństwa^[28].

Franciszek Tomsa-Zapolski z żoną Haliną mieli dwie córki: Halinę (ur. 1925) i Ludmiłę (ur. 1927). Żona i córki tkwiły głęboko w konspiracji i należały do Armii Krajowej: chowały spalonych konspiratorów z Warszawy, prowadziły tajne nauczanie, pomagały partyzantom. Starsza córka Halina, działała pod ps. „Kalina”. 15-letnia Ludmiła zmarła w 1942 na skutek wypadku^[21].

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (28 lutego 1921)^[30]
• Krzyż Niepodległości (7 lipca 1931)^[31][32]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)^[33]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)^[34]
• Złoty Krzyż Zasługi (19 marca 1936 )^[35][36]
• Srebrny Krzyż Zasługi (3 sierpnia 1928)^[37][38]
• Medal za Ratowanie Ginących^[39]
• Złoty Medal Waleczności (Zjednoczone Królestwo SHS)^[40]
• Odznaka Pamiątkowa Więźniów Ideowych^[41]

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07434-8.
• Piotr Stawecki: Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997. ISBN 83-04-04390-4.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Program „Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką”. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”. [dostęp 2021-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-11)].