 Tekst z pierwodruku (1848) | |
| Ruch polityczno-społeczny | |
|---|---|
| Tekst |
Gustaw Ehrenberg, 1835 |
| Muzyka |
Fryderyk Chopin, 1848 |
Gdy Naród Do Boju w wykonaniu Kapeli Konwej'a, rok 1918
Gdy naród do boju – pieśń hymniczna, znana również jako „Szlachta w roku 1831”, popularna w środowisku ludowców i socjalistów od połowy XIX wieku.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Wiersz powstał w 1835 roku, jego autorem był Gustaw Ehrenberg. Do tekstu podłożono fragment Wariacji B-dur op. 2 Fryderyka Chopina na temat arii z opery Don Giovanni Wolfganga Amadeusa Mozarta[1]. Po raz pierwszy utwór został opublikowany w zbiorze Dźwięki minionych lat w 1848 roku w Paryżu. W tym samym czasie w Krakowie ukazało się wydanie konspiracyjne.
W pieśni napiętnowani są magnaci, szlachta i duchowieństwo – ukazani jako sprawcy utraty niepodległości przez Polskę. Tekst nawiązuje też do wydarzeń powstania listopadowego, bitwy pod Stoczkiem, problemu oczynszowania chłopów oraz zniesienia pańszczyzny.
Utwór składa się z wersów dwunastozgłoskowych i dziewięciozgłoskowych.
Budzący się ruch chłopski przyjął ją za swoją pieśń bojową. Była śpiewana m.in. przez maszerujące czwórki demonstrantów chłopskich podczas manifestacji w Rzeszowie 15 sierpnia 1936, zorganizowanej pod przewodnictwem Bronisława Kloca[2]. Służyła za hymn Gwardii Ludowej i Armii Ludowej[3]. W zmodyfikowanej wersji została hymnem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego[3], a w 1993 roku została ogłoszona hymnem Samoobrony[4].
Tekst
[edytuj | edytuj kod]XX-wieczny (uwspółcześniony)
[edytuj | edytuj kod]Gdy naród do boju wystąpił z orężem,
panowie o czynszach radzili[a].
Gdy naród zawołał: „umrzem lub zwyciężym!”,
panowie w stolicy bawili.
O, cześć wam, panowie magnaci,
za naszą niewolę, kajdany,
o, cześć wam, książęta, hrabiowie, prałaci,
za kraj nasz krwią bratnią zbryzgany.
Armaty pod Stoczkiem zdobywała wiara
rękami czarnymi od pługa,
panowie w stolicach kurzyli cygara,
radzili o braciach zza Buga[b].
O, cześć wam, panowie magnaci...
Wszak waszym był synem ów niecny kunktator[c],
co wzbudzał przed wrogiem obawę,
i wódz ten naczelny, pobożny dyktator[d],
i zdrajca, co sprzedał Warszawę[e].
O, cześć wam, panowie magnaci...
Lecz kiedy wybije godzina powstania,
magnatom lud ucztę zgotuje,
muzykę piekielną zaprosi do grania,
a szlachta niech wtedy tańcuje.
O, cześć wam, panowie magnaci...
Powstańcy nie znają wiedeńskich traktatów[f],
nie wchodzą w układy z carami,
lecz biją Moskali, wieszają magnatów
i mścić się umieją stryczkami[g].
O, cześć wam, panowie magnaci...
Parodia powojenna (ok. 1945)
[edytuj | edytuj kod]Wersja antykomunistyczna, wyrażająca sprzeciw wobec nowej władzy w Polsce po II wojnie światowej jako narzuconej przez ZSRR, powstała prawdopodobnie w 1945 i miała służyć za pieśń oddziałów Konspiracyjnego Wojska Polskiego kpt. Stanisława Sojczyńskiego[5]. Była kolportowana na ulotkach Ligi do Walki z Bolszewizmem[6], zbrojnej organizacji młodzieżowej kierowanej przez Stanisława Ptaka i Stanisława Szurę[7], działającej w Krakowie i związanej z Narodowym Zjednoczeniem Wojskowym[8]. Na jej popularność w społeczeństwie w pierwszych latach powojennych wskazuje meldunek sytuacyjny dowództwa Krakowskiego Okręgu Wojskowego[9].
Gdy Naród w Warszawie wystąpił z orężem
To wyście w Lublinie radzili[h].
Warszawa wołała: „zginiem lub zwyciężym!”
A wyście PPR tworzyli.
O cześć wam Panowie z Lublina
Za mury stolicy zwalone
O cześć wam za rządy batiuszki Stalina
Za orła skradzioną koronę
Gdy ginął za wolność kwiat naszej młodzieży
Akowcy się w lasach trzymali
To wy tych najlepszych Ojczyzny żołnierzy
Zdrajcami narodu nazwali.
O cześć wam czerwoni panowie
Za czułą nad nami opiekę,
O cześć wam za wolność w piśmie i słowie
O cześć wam za waszą bezpiekę.
Gdy Anders we Włoszech z Niemcami wojował
Bór w szwabską iść musiał niewolę,
To Bierut Stalina po rękach całował
I rząd zdał pod jego kontrolę.
O cześć wam patrioci gorący,
Za kraj nasz za Bugiem sprzedany
Słuchajcie jak chwali was naród tam mrący
Lub przez was w tułaczkę skazany.
Jak Polski rozbiory potępił lud cały,
Tak Bugu potępił granicę.
I ciała jej sprawców wnet będą wisiały
Gotowe już są szubienice.
O cześć wam Osóbki, Bieruty
Żymierscy i inne Gomułki
Wy Polsce umieli z kacapem szyć buty,
Zginiecie z komuną do spółki[10][6][9].
Nawiązania
[edytuj | edytuj kod]Pieśń jest śpiewana przez bohaterów serialu Czterej pancerni i pies w drugim odcinku produkcji (1966). Kontrowersje wzbudziło umieszczenie jej w kontekście walk Armii Czerwonej i Armii Polskiej w ZSRR z Trzecią Rzeszą na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej zajętych przez ZSRR podczas agresji w 1939[11].
W 2014 interpretacja pieśni znalazła się na albumie Zakażone piosenki grupy rockowej Zuch Kazik[12].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nawiązanie do oporu konserwatywnej części kierownictwa wobec projektów reformy położenia chłopów w celu ich pozyskania dla sprawy powstańczej[3].
- ↑ W kierownictwie powstania toczyły się spory o jego rozszerzenie poza granice Królestwa Kongresowego na ziemie zabrane przez Rosję[3]. Opinia publiczna domagała się od gen. Chłopickiego wkroczenia na Litwę w obronie tamtejszych wystąpień już w grudniu 1830. Na terenach wcielonych do Imperium leżały największe majątki magnackie, których los zależał od przebiegu wypadków.
- ↑ Zwrotka przywołuje łączone w świadomości zbiorowej[13] sylwetki trzech przywódców powstania listopadowego oskarżanych o jego zaprzepaszczenie i zdradę. Gen. Jan Skrzynecki przeszedł do historii jako „kunktator” z racji swej wstrzymującej działania ofensywne postawy po tym, jak sam oświadczył deputacji sejmowej witającej go w roli naczelnego wodza, że „potrafi być jego (tj. Sejmu) Fabiuszem Kunktatorem”[14].
- ↑ Sformułowanie odnoszone do gen. Józefa Chłopickiego[15], pierwszego naczelnego wodza i dyktatora powstania, który złożył rezygnację wobec fiaska pertraktacji z carem.
- ↑ Kapitulację Warszawy podpisał ostatni dyktator powstania, gen. Jan Krukowiecki, polityk skrajnie konserwatywny, oskarżany o sprzyjanie carowi.
- ↑ Kongres wiedeński z 1815 zakończył wojny z rewolucyjną Francją i ustanowił międzynarodowy porządek strzeżony przez Święte Przymierze (sojusz Austrii, Prus i Rosji. Postanowienia te, obejmujące podział Księstwa Warszawskiego między Prusy, Austrię i Rosję, zostały przez działające na emigracji polistopadowej Towarzystwo Demokratyczne Polskie obwołane czwartym rozbiorem Polski w artykule „Protestacja przeciwko traktatom od 1772 do 1815 rozszarpującym Polskę” z 19 sierpnia 1832[16].
- ↑ Podczas nocy 15 sierpnia 1831 w Warszawie doszło do samosądu na aresztowanych pod zarzutem zdrady lub szpiegostwa i na znienawidzonych przedstawicielach reżimu carskiego pod wpływem klęsk na froncie i nieudolności arystokratycznego przywództwa.
- ↑ Patrz: postawa ZSRR wobec powstania oraz stosunek PPR i PKWN do powstania
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Żyję w mieście rewolucji!, „Krytyka Polityczna” 2015.
- ↑ Zyga 2011 ↓, s. 782–783.
- ↑ a b c d Kryda 1986 ↓, s. 40.
- ↑ Jarek Ważny, Deficyt idei [online], Dziennik Trybuna, 10 czerwca 2019 (pol.).
- ↑ Aleksander Markowski, Zapomniana piosenka, gdzieś pod sercem ukryta..., „Niedziela” (17), 2006, s. 21 [dostęp 2024-04-09].
- ↑ a b Zawadka, Wołoszyn i Skura 2022 ↓, s. 49.
- ↑ Perkowska 2001 ↓, s. 182.
- ↑ Piotr Balcerowski, 100 lat mjr Szuro, Żołnierza Wyklętego, więźnia obozów hitlerowskich i komunistycznych [online], Salon24.pl, 1 stycznia 2021.
- ↑ a b Kamiński 1999 ↓, s. 50–51.
- ↑ Adam Dziuba, Ulotki przeciwko systemowi [online], Rzeczpospolita, 18 maja 2011 [dostęp 2024-04-09].
- ↑ Krzysztof Kłopotowski, Robert Wyszyński, Historia i film [online], Telewizja Polska [zarchiwizowane z adresu 2010-06-08].
- ↑ Zuch Kazik, Gdy naród do boju [online], YouTube, 8 stycznia 2021.
- ↑ Zakrzewski 1979b ↓, s. 150.
- ↑ Barzykowski 1884 ↓, s. 97.
- ↑ Zakrzewski 1979a ↓, s. 136.
- ↑ Żaliński 2015 ↓, s. 171.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Barzykowski, Historya powstania listopadowego, t. 3, Poznań: Jan Konstanty Żupański, 1884.
- Barbara Kryda, Krajobraz poezji polskiej. Antologia, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1986.
- Bogdan Zakrzewski, „Palen dla cara”. O polskiej poezji patriotycznej i rewolucyjnej XIX wieku, Wrocław: Ossolineum, 1979.
- Bogdan Zakrzewski, „O, cześć wam, panowie!...” Fragment monografii, „Pamiętnik Literacki”, 70 (2), 1979, s. 125–165.
- Łukasz Kamiński, Formy oporu społecznego w Polsce w latach 1944-1948, „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały”, 4, 1999, s. 45–60.
- Aleksander Zyga, Rzeszów w zwierciadle piśmiennictwa, [w:] Feliks Kiryk (red.), Dzieje Rzeszowa, t. 3, Rzeszów: Urząd Miasta Rzeszowa, 2001, s. 703–813, ISBN 83-87799-35-1.
- Urszula Perkowska, Studenci Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1945–1948/49, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, ISBN 83-233-1527-2.
- Henryk Żaliński, Prasa Wielkiej Emigracji o przyczynach upadku powstania listopadowego, [w:] Tadeusz Skoczek (red.), Powstanie listopadowe 1830–1831. Dzieje – historiografia – pamięć, Warszawa: Muzeum Niepodległości, 2015, s. 169–178, ISBN 978-83-62235-66-7.
- Katarzyna Zawadka, Jacek Wołoszyn, Agnieszka Skura, Konspiracja młodzieżowa na ziemiach polskich w latach 1944–1956. Materiały dla ucznia, t. 1, Lublin: Instytut Pamięci Narodowej, 2022.
