Gnidosz błotny

Gnidosz błotny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	zarazowate
Rodzaj	gnidosz
Gatunek	gnidosz błotny
	Nazwa systematyczna
	Pedicularis palustris L.; Sp. Pl. 2:607. 1753
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Siedlisko (Park Narodowy Weerribben-Wieden, Holandia)

Gnidosz błotny (Pedicularis palustris L.) – gatunek należący do rodziny zarazowatych. Występuje w Europie, na Kaukazie i w Kanadzie^[4]. W Polsce dość częsty na całym niżu^[5].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, prosta, o wysokości 20–60 cm, górą rozgałęziająca się. Jest prawie naga, w środku pusta.
Liście: Pierzastodzielne, o lancetowatych i karbowanych odcinkach, siedzące, żółtozielonego koloru.
Kwiaty: Zebrane w luźne grono. Są to kwiaty grzbieciste, wyrastają w kątach liści na krótkich szypułkach. Mają dwuwargowy rozdęty kielich z pierzastowciętymi i odgiętymi do tyłu łatkami. Jest to kielich trwały, pozostający po przekwitnięciu. Purpurowa lub różowa korona o rurce dłuższej od kielicha, orzęsiona na bokach. Dolna warga zamyka wejście do gardzieli korony, górna, dwuząbkowa warga jest ściśnięta po bokach. 1 słupek, 4 dwusilne pręciki ukryte pod górną wargą. Miodniki umieszczone u podstawy słupka, ale dostęp do nich utrudniają włoski pręcików.
Owoc: Dwukomorowa, otoczona kielichem, okrągła torebka.
Korzeń: Posiada ssawki, którymi wrasta w korzenie sąsiadujących roślin.

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna lub dwuletnia, hemikryptofit. Jest półpasożytem. Na użytkowanych łąkach uznawana za chwast, gdyż osłabia sąsiednie rośliny wysysając z nich wodę i sole mineralne. Roślina miododajna, owadopylna, kwitnie od maja do lipca. Zapylana jest przeważnie przez trzmiele. Roślina trująca.

Rośnie na mokrych łąkach i torfowiskach. W górach występuje po regiel dolny. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Scheuchzerio-Caricetea nigrae^[6].

Zmienność

Występuje w 2 podgatunkach^[5]:

Pedicularis palustris L. subsp. opsiantha (Ekman) Almquist z Uznamu – o koronie średnicy ok. 15 mm i rozgałęzieniach łodygi o grubości prawie równej ich długości.
Pedicularis palustris L. subsp. palustris^[7].

Zagrożenia i ochrona

W latach 2004–2014 roślina była objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową^[8], od 2014 roku podlega ochronie częściowej^[9]. Roślina została umieszczona w Polskiej Czerwonej Księgi Roślin jako gatunek narażony na wymarcie (kategoria zagrożenia VU)^[10]. Tę samą kategorię zagrożenia otrzymała w Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006, 2016)^[11]^[12]. Zagrożeniem jest zanikanie stanowisk wynikające z osuszania terenów podmokłych i przekształcania ich w łąki i inne tereny użytkowe^[13]. Wiele stanowisk znajduje się na obszarach chronionych, m.in. w Białowieskim, Wielkopolskim i Tatrzańskim Parku Narodowym^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).
↑ Pedicularis palustris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ K. Zarzycki, R. Kaźmierczakowa: Polska Czerwona Księga Roślin. Kraków: IB PAN, 2001. ISBN 83-85444-85-8.
↑ Z. Mirek, K. Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. W. Wojewoda, Z. Szeląg. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ ^a ^b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 247. ISBN 978-83-7073-444-2.

Bibliografia

D. Gayówna, Ewa Śliwińska: Rośliny łąk. Warszawa: PZWS, 1960.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-24] (ang.).

[iucn-3] Pedicularis palustris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].

[klucz-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[matuszkiewicz-6] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[rutkowski-7] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[rozp2004-8] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).

[rozp2014-9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[zarzycki-10] K. Zarzycki, R. Kaźmierczakowa: Polska Czerwona Księga Roślin. Kraków: IB PAN, 2001. ISBN 83-85444-85-8.

[mirek-11] Z. Mirek, K. Zarzycki: Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. W. Wojewoda, Z. Szeląg. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[12] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[mirkowa-13] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 247. ISBN 978-83-7073-444-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]