Morfologia gatunku typowego – grochu zwyczajnego | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Podrodzina | |
Rodzaj |
groch |
Nazwa systematyczna | |
Pisum L. Sp. Pl. 727. 1753[3] | |
Typ nomenklatoryczny | |
Groch (Pisum L.) – rodzaj roślin jednorocznych z rodziny bobowatych. Obejmuje według różnych źródeł od 2[4] do 7 gatunków[5]. Ze względu na zagnieżdżenie w obrębie rodzaju groszek Lathyrus bywa do niego włączany.
Zaliczane tu tradycyjnie gatunki w stanie dzikim rosną one w Azji południowo-zachodniej, pomiędzy zachodnią Turcją, północnym Egiptem i północno-zachodnim Iranem. We florze Polski występuje tylko groch zwyczajny – zarówno jako dziko rosnący antropofit (podgatunek polny grochu zwyczajnego P. sativum subsp. arvense), jak i roślina uprawna (groch zwyczajny typowy P. sativum L. subsp. sativum)[6]. Przedstawiciele rodzaju występują w naturze w miejscach skalistych, na przydrożach, w winnicach, na terenach ruderalnych. Nasiona grochu zwyczajnego są jadalne i znane są ze znalezisk w osadach ludzkich sprzed 7 tysięcy lat p.n.e. Gatunek jest rozpowszechniony w uprawie na całym świecie w strefie umiarkowanej[7], wyhodowano jego liczne odmiany[4]. Na grochu zwyczajnym prekursor genetyki – Gregor Mendel – prowadził fundamentalne badania nad dziedziczeniem. Ich efektem było odkrycie tzw. praw Mendla[8].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Pnące rośliny jednoroczne, osiągające do 2 m wysokości. Wyhodowano także odmiany płożące. Łodyga zwykle jest nieoskrzydlona[4] i naga[7].
- Liście
- Parzysto pierzaściezłożone, z 2–6 owalnymi lub jajowatymi listkami, całobrzegimi lub nieco ząbkowanymi. Oś liścia na końcu wykształcona jako wąs czepny służący do przyczepiania się do podpór. Liście wsparte są okazałymi (do 10 cm długości), sercowatymi i liściokształtnymi przylistkami[4][7].
- Kwiaty
- Motylkowe, wyrastają pojedynczo lub po kilka (do 3). Działki kielicha w liczbie 5 są zrośnięte i nieco liściokształtne. Płatki korony żółte, białe, czerwone lub różowe. Mają różną budowę. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę, dwa boczne zaokrąglone skrzydełka, a piąty wzniesiony jest do góry, tworząc żagielek. Żagielek może być szeroko rozpostarty lub z brzegami podwiniętymi. Wewnątrz kwiatu, a ściślej w łódeczce, znajduje się jeden słupek z jedną, górną zalążnią zawierającą od 2 do 8 zalążków oraz 10 pręcików, z których dziewięć zrośniętych jest nitkami, tworząc rurkę, jeden pręcik zaś jest wolny[4].
- Owoce
- Cylindryczne strąki, zawierają kilka kulistych nasion[7].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj tradycyjnie wyodrębniany w plemieniu Fabeae podrodzinie bobowatych właściwych Faboideae w rodzinie bobowatych Fabaceae[9]. Z analiz molekularnych wynika jednak, że jest zagnieżdżony w obrębie rodzaju groszek (Lathyrus), tworząc klad wspólnie z gatunkami L. gloeosperma, L. neurolobus i L. nissolia[10]. W efekcie w nowych ujęciach systematycznych gatunki tu tradycyjnie zaliczane są włączane do rodzaju Lathyrus[11].
- Wykaz gatunków
Pierwsza z nazw naukowych w tradycyjnym ujęciu wyróżniającym rodzaj Pisum[5], na drugim nazwa naukowa po włączeniu tych gatunków do rodzaju groszek Lathyrus[11]:
- Pisum abyssinicum A.Braun ≡ Lathyrus oleraceus Lam.
- Pisum ensifolium (Lapeyr.) E.H.L. Krause ≡ Lathyrus bauhini P.A.Genty
- Pisum fulvum Sibthorp & Sm. ≡ Lathyrus fulvus (Sm.) Kosterin
- Pisum heterophyllum (L.) E.H.L. Krause ≡ Lathyrus heterophyllus L. – groszek różnolistny
- Pisum hirsutum (L.) E.H.L. Krause ≡ Lathyrus hirsutus L. – groszek kosmatostrąkowy
- Pisum pumilio (Meikle) Greuter ≡ Lathyrus oleraceus Lam.
- Pisum sativum L. ≡ Lathyrus oleraceus Lam. – groch zwyczajny
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
- ↑ a b Pisum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2014-05-29].
- ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 131. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b Pisum. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-05-29].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 134, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b c d Bojian Bao & Nicholas J. Turland: Pisum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-05-29].
- ↑ Mendel G. 1866. Versuche über Pflanzen-Hybriden. Verhandlungen des naturforschenden Vereines, Abhandlungen, Brünn. 4: 3-47.
- ↑ Genus Pisum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-09-17].
- ↑ Hanno Schaefer, Paulina Hechenleitner, Arnoldo Santos-Guerra, Miguel Menezes de Sequeira, R. Toby Pennington, Gregory Kenicer, Mark A. Carine. Systematics, biogeography, and character evolution of the legume tribe Fabeae with special focus on the middle-Atlantic island lineages. „BMC Evolutionary Biology”. 12: 250, 2012. DOI: 10.1186/1471-2148-12-250.
- ↑ a b Lathyrus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-17].