Gryka zwyczajna | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj |
gryka | ||
Nazwa systematyczna | |||
Fagopyrum Mill. Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3] | |||
Typ nomenklatoryczny | |||
Fagopyrum esculentum Moench.[3] | |||
Synonimy | |||
|
Gryka (Fagopyrum Mill.) – rodzaj roślin z rodziny rdestowatych. Należy do niego 28 gatunków[4]. Rośliny te naturalnie występują w południowo-wschodniej Azji, na obszarze od Pakistanu po Tajlandię i Chiny[4]. Obszary górskie w tym rejonie wskazywane są jako miejsce pochodzenia rodzaju[5]. Centrum zróżnicowania znajduje się w Chinach, gdzie występuje 10 gatunków, z czego 6 to endemity[6]. Długą tradycję uprawy ma gryka zwyczajna uprawiana na różnych kontynentach jako roślina jadalna (wyrabia się z niej m.in. kaszę gryczaną, mąkę i płatki). Nie jest znana ze stanu dzikiego, prawdopodobnie pochodzi od F. dibotrys. Występujące w naturze gatunki rosną na górskich łąkach lub na nagiej ziemi, także jako chwasty[5].
Nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Tradycja wiąże wprowadzenie gryki na ziemiach polskich z najazdami tatarskimi – stąd nazwa „tatarka”[7]. W rzeczywistości gryka na tych terenach pojawiła się później i rozpowszechniła dopiero na początku XV wieku[7]. Stosowanie w dawnej Polsce zamiennie nazw „tatarka” i „hreczka” wynikało z nierozróżniania podobnych do siebie, osobnych gatunków gryki[7]. Obecnie polską kaszę gryczaną produkuje się tylko z gryki zwyczajnej (hreczki). Gryka tatarka traktowana jest natomiast jako chwast[8].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny jednoroczne lub byliny, rzadko półkrzewy. Osiągają do 2 m wysokości. Łodyga prosto wzniesiona, gładka lub owłosiona[6][5].
- Liście
- Naprzemianległe, pojedyncze, ogonkowe. Blaszka liściowa trójkątna, sercowata, strzałkowata lub równowąska. Przylistki zrośnięte w tutkowatą, błoniastą gatkę, z całym brzegiem[6].
- Kwiaty
- Drobne, zwykle liczne, zebrane w kwiatostan w postaci rozgałęzionego grona lub baldachogrona z kwiatami obupłciowymi. Okwiat biały, różowy lub zielony, trwały, pięciokrotny, nie powiększa się po przekwitnieniu. Pręcików 8. Zalążnia jednokomorowa, górna. Szyjek słupka 3, zakończonych główkowatymi znamionami[6].
- Owoce
- Trójgraniaste, jednonasienne i nieoskrzydlone orzeszki[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny rdestowatych Polygonaceae. W jej obrębie tworzy monotypowe plemię Fagopyreae Eaton w podrodzinie Polygonoideae[2].
- Pozycja rodzaju na tle kladogramu podrodziny Polygonoideae[2][9]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Wykaz gatunków[4]
- Fagopyrum callianthum Ohnishi
- Fagopyrum capillatum Ohnishi
- Fagopyrum caudatum (Sam.) A.J.Li
- Fagopyrum crispatifolium J.L.Liu
- Fagopyrum cymosum (Trevir.) Meisn.
- Fagopyrum densivillosum J.L.Liu
- Fagopyrum esculentum Moench – gryka zwyczajna, hreczka
- Fagopyrum gilesii (Hemsl.) Hedberg
- Fagopyrum gracilipedoides Ohsako & Ohnishi
- Fagopyrum gracilipes (Hemsl.) Dammer
- Fagopyrum homotropicum Ohnishi
- Fagopyrum jinshaense Ohsako & Ohnishi
- Fagopyrum kashmirianum Munshi
- Fagopyrum leptopodum (Diels) Hedberg
- Fagopyrum lineare (Sam.) Haraldson
- Fagopyrum longzhoushanense J.R.Shao
- Fagopyrum luojishanense J.R.Shao
- Fagopyrum macrocarpum Ohsako & Ohnishi
- Fagopyrum pleioramosum Ohnishi
- Fagopyrum pugense T.Yu
- Fagopyrum qiangcai D.Q.Bai
- Fagopyrum rubrifolium Ohsako & Ohnishi
- Fagopyrum statice (H.Lév.) Gross
- Fagopyrum tataricum (L.) Gaertn. – gryka tatarka, tatarka
- Fagopyrum tibeticum (A.J.Li) Adr.Sanchez & Jan.M.Burke
- Fagopyrum urophyllum (Bureau & Franch.) Gross
- Fagopyrum wenchuanense J.R.Shao
- Fagopyrum zuogongense Q.F.Chen
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Jako roślina jadalna wykorzystywana jest gryka zwyczajna (Fagopyrum esculentum). Ten sam gatunek ma zastosowanie w ziołolecznictwie i pszczelarstwie. Rzadziej uprawiana jest także gryka tatarka (F. tataricum). W ziołolecznictwie wykorzystuje się poza tym Fagopyrum dibotrys[6].
Zobacz więcej w artykule Zobacz więcej w artykulePrzypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c Peter F. Stevens , Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-10-09] (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
- ↑ a b c d Fagopyrum Mill.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-30].
- ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 92. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c d e f Li Anjen, Suk-pyo Hong: Fagopyrum. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2010-10-09]. (ang.).
- ↑ a b c Tomasz Flasiński. Nie tylko combry i kapłony: Kasza w dawnej kuchni polskiej. „Mówią Wieki”. 2009, nr 12. s. 57-61. [dostęp 2015-11-22].
- ↑ Katarzyna Kaźmierczak , Gryka tatarka – chwast czy roślina uprawna? Odpowiadamy!, [w:] Rynek-Rolny.pl [online] [dostęp 2015-11-21] .
- ↑ Tanja M. Schuster, James L. Reveal, Michael J. Bayly, Kathleen A. Kron. An updated molecular phylogeny of Polygonoideae (Polygonaceae): Relationships of Oxygonum, Pteroxygonum, and Rumex, and a new circumscription of Koenigia. „Taxon”. 64, 6, s. 1188-1208, 2015. DOI: 10.12705/646.5.