Gudea (sum. gù.dé.a, tłum. „powołany”) – sumeryjski władca miasta-państwa Lagasz, panujący w 2. połowie XXII w. p.n.e., zięć i następca Ur-Baby, mąż Nin-alli, ojciec Ur-Ningirsu II. Dokładne lata panowania Gudei nie są znane - niektórzy naukowcy umieszczają jego panowanie w okresie rządów ostatnich władców gutejskich (ok. 2130 r. p.n.e.), zdaniem innych panować miał on już po pokonaniu Gutejów przez Utuhengala (po 2116 roku p.n.e.)^[1].

Jego władza rozciągała się na południe do miasta Ur i Eridu oraz w kierunku północno-wschodnim i obejmowała najprawdopodobniej zachodni Elam. Za panowania Gudei państwo Lagasz doszło do znacznego rozkwitu m.in. dzięki licznym kontaktom handlowym np. z państwem Mari, a nawet z miastami syryjskimi.

Dużą wagę Gudea poświęcał rozwojowi rolnictwa, o czym informują liczne inskrypcje oraz teksty na tabliczkach odnoszące się do spraw gospodarczych (sprawozdania dotyczące rozbudowy kanałów nawadniających, zasiewów pól i zakładania sadów). Za jego panowania wprowadzono uprawę winorośli. Inne tabliczki informują nas o znacznym rozkwicie rzemiosła.

Wzrost gospodarczy państwa Gudei pozwolił władcy skoncentrować się na zakrojonych na dużą skalę pracach budowlanych. Wznosił on liczne świątynie, z których najbardziej jest znana E-ninnu („Dom Pięćdziesiątki”), poświęcona bogu Ningirsu i jego świcie. O losach budowy tejże świątyni wiadomo z inskrypcji wyrytej na dwóch glinianych walcach o wysokości 1 m każdy. Jest to poetyckie sprawozdanie z budowy E-ninnu i jednocześnie utwór wielbiący boga Ningirsu. Są to jednocześnie najwcześniejsze znane tak obszerne teksty sumeryjskie.

Z inskrypcji z czasów panowania Gudei kształtuje się obraz władcy sprawiedliwego i dbającego o poddanych, potrafiącego zapewnić im dobrobyt i życie w pokoju oraz unikającego walk zbrojnych, czyli władcy określanego w jednej z inskrypcji mianem „dobrego pasterza”.

Gudea to jedna postaci tego okresu, o których więcej wiadomo dzięki zachowanym zabytkom mezopotamskim z III tysiąclecia p.n.e. Do naszych czasów przetrwały liczne posągi Gudei, zdobiące zbiory muzeów europejskich (zwłaszcza Luwr), jak również dużo inskrypcji, często długich i poetyckich.

Posągi Gudei wykonane są z twardych gatunków kamienia (dioryt, doleryt). Przedstawiają władcę w różnych okresach życia. Można je podzielić na dwa rodzaje: pierwszy cechuje się zwartą kompozycją, o przysadzistych proporcjach, drugi charakteryzuje się proporcjami smuklejszymi. Starano się oddać indywidualne rysy twarzy.

gù.dé.a	énsi(PA.TE.SI)	lagaš(ŠIR.BUR.LA)ki
Gudea	władca	Lagasz

sumeryjski zapis imienia i tytulatury Gudei w piśmie klinowym

• hasło Gudea, [w:] Gwendolyn Leick, Who's Who in the Ancient Near East, Routhledge, London and New York 2002, s. 62.

• Lista „nazw rocznych” Gudei na stronie Cuneiform Digital Library Initiative (CDLI)

• Lugal-agrigzi