 Gwiazda HD 209458 oraz okrążająca ją planeta – wizja artysty Ilustracja NASA/ESA/CNRS | |
| Odkrywca |
Gregory W. Henry, Geoffrey Marcy, R. Paul Butler, Steven S. Vogt |
|---|---|
| Data odkrycia |
5 listopada 1999 |
| Charakterystyka orbity (J2000) | |
| Półoś wielka |
0,04747 ± 0,00055 au |
| Mimośród |
0,014 ± 0,005 |
| Okres orbitalny |
3,52474859 ± 3,8·10-7 |
| Argument perycentrum |
83° |
| Czas przejścia przez perycentrum |
2 452 826,628521 ± 8,7·10-5 JD |
| Nachylenie orbity |
86,59 ± 0,046° |
| Charakterystyka fizyczna | |
| Masa |
0,714 ± 0,017 MJ |
| Promień |
1,32 ± 0,018 RJ |
| Gęstość |
370 kg/m³ |
| Temperatura powierzchni |
1130 ± 150 K |
HD 209458 b (nieoficjalna nazwa: Ozyrys) – planeta pozasłoneczna, krążąca wokół gwiazdy HD 209458 w gwiazdozbiorze Pegaza. Jest to pierwsza odkryta planeta tranzytująca, a zarazem pierwsza planeta pozasłoneczna, u której zaobserwowano atmosferę i zbadano jej skład chemiczny[1]. Planeta posiada także rozdętą otoczkę wodorową, która podlega parowaniu na skutek promieniowania gwiazdy.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Oficjalną nazwą planety jest HD 209458 b, utworzona z oznaczenia gwiazdy w katalogu Henry’ego Drapera. Litera b jest standardowym oznaczeniem dla pierwszej odkrytej planety w układzie. Nieoficjalna nazwa „Ozyrys” pochodzi od imienia Ozyrysa, boga starożytnego Egiptu. Jest ona często używana przez media i źródła internetowe, ale nie została nadana planecie przez odkrywców.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Planeta krąży wokół gwiazdy ciągu głównego podobnej do Słońca, znajdującej się w odległości ok. 153 lat świetlnych od Ziemi. Jej macierzysta gwiazda ma jasność widomą 7,65m i jest widoczna z powierzchni naszej planety przez lornetkę. Planeta krąży po niemal kołowej orbicie w płaszczyźnie równika gwiazdy (kąt między płaszczyzną równika a pł. orbity to λ = 0,1° ± 2,4°). Odległość dzieląca planetę od gwiazdy to 0,047 j.a., co stanowi ósmą część średniego promienia orbity Merkurego. Okres orbitalny HD 209458 b trwa zaledwie 3,5 doby. Temperatura powierzchni planety to ok. 860 °C. Masa planety jest 220 razy większa od masy Ziemi, co stanowi 0,69 masy Jowisza. Jest to jeden z wielu gorących jowiszy, odkrytych poza Układem Słonecznym.
| Jowisz | HD 209458 b |
|---|---|
|
|
Odkrycie i badania planety
[edytuj | edytuj kod]Tranzyt
[edytuj | edytuj kod]HD 209458 b została odkryta w listopadzie 1999 roku metodą spektroskopową. Naukowcy mieli nadzieję, że pośród kilku badanych tą metodą układów znajdzie się taki, w którym orbita planety przechodzi (z ziemskiego punktu widzenia) przed tarczą gwiazdy. Wkrótce po odkryciu planety zespół Davida Charbonneau zaobserwował cykliczne spadki jasności gwiazdy HD 209458 o 1,7%, wywołane przez zaćmiewającą planetę[2]. Zjawisko powtarza się co ok. 3,5 dnia, każdy tranzyt trwa 3 godziny, a planeta zasłania 1,5% tarczy gwiazdy.
Atmosfera
[edytuj | edytuj kod]27 listopada 2001 roku Teleskop Hubble'a wykrył obecność sodu w jego atmosferze[1][3]. Był to pierwszy pomiar widma światła pochodzącego z pozasłonecznej planety.
W roku 2003 astronomowie odkryli ogromną wodorową egzosferę, która otacza HD 209458 b[4]. Otoczka wodorowa ma elipsoidalny kształt i temperaturę 10 000 °C. Tak rozgrzany gaz może opuścić studnię grawitacyjną planety, co powoduje, że ponad 10 tys. ton wodoru ucieka z tej planety w ciągu sekundy. Analiza światła gwiazd (w 2004 r.) przechodzącego przez otoczkę gazową Ozyrysa wykazała, że rozdętą atmosferę opuszczają także atomy węgla i tlenu[5]. Przyczyną tego zjawiska może być unoszenie hydrodynamiczne[6]. Otoczka przesłania 15% tarczy gwiazdy podczas tranzytu, gazy opuszczające planetę tworzą też warkocz podobny do kometarnego, który ciągnie się na 200 000 km.
Analizy z 2007 roku wskazują, że z dużym prawdopodobieństwem w atmosferze HD 209458 b występuje także para wodna[7].
20 października 2009 naukowcy z Jet Propulsion Laboratory w Kalifornii wykryli w atmosferze HD 209458 b śladowe ilości pary wodnej, ditlenku węgla i metanu, związków chemicznych niezbędnych do zaistnienia życia[8][9].
W 2010 roku astronomom z Leiden Observatory w Holandii udało się zaobserwować tlenek węgla poruszający się z prędkością od 5000 do 10 000 km/h pomiędzy dzienną a nocną stroną planety. Ponieważ planeta jest stale odwrócona tą samą stroną do gwiazdy, jej nocna strona jest znacznie chłodniejsza. Powstałe w ten sposób wielkie różnice temperatur powodują powstawanie silnych wiatrów. To pierwsze obserwacje wiatrów powstających w atmosferze planety pozasłonecznej. Zespół dokonał też pierwszego bezpośredniego pomiaru prędkości orbitalnej planety oraz określono ilość tlenku węgla występującego w atmosferze planety[10].
Bezpośrednia obserwacja
[edytuj | edytuj kod]Dnia 22 marca 2005 roku Ozyrys jako pierwsza planeta pozasłoneczna został poddany bezpośrednim obserwacjom przez należący do NASA Teleskop Spitzera[11]. Teleskop zarejestrował promieniowanie podczerwone pochodzące z planety, potwierdzając, że ma ona bardzo wysoką temperaturę powierzchniową (>1000 K).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Hubble Makes First Direct Measurements of Atmosphere on World Around another Star. HubbleSite, 27.11.2001.
- ↑ Charbonneau et al.. Detection of Planetary Transits Across a Sun-like Star. „The Astrophysical Journal”.
- ↑ Astronomers glimpse atmosphere of extra-solar planet. „New Scientist”, 27.11.2001.
- ↑ European astronomers observe first evaporating planet
- ↑ Our best glimpse yet into an alien atmosphere. „New Scientist”, 24.02.2004.
- ↑ Oxygen and carbon discovered in exoplanet atmosphere 'blow-off'
- ↑ Woda w atmosferze planety pozasłonecznej. Astronomia.pl, 2007-04-12. [dostęp 2014-09-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-26)].
- ↑ Andrzej Szozda: A planety szaleją, szaleją…. 2009-10-21. [dostęp 2014-09-06]. (pol.).
- ↑ Mary Beth Murrill: Astronomers Do It Again: Find Organic Molecules Around Gas Planet. 2009-20-20. [dostęp 2009-10-24]. (ang.).
- ↑ Zaobserwowano superburzę na planecie pozasłonecznej. [w:] Astronomia.pl [on-line]. 2010-06-23. [dostęp 2016-04-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-26)].
- ↑ NASA's Spitzer Marks Beginning of New Age of Planetary Science. 22.03.2005.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Polskie Obserwacje Tranzytu Ozyrysa. astro.ia.uz.zgora.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-10-23)].
- Adam Piech: Pierwsza detekcja superburzy na obcej planecie. kosmonauta.net, 2010-07-01. [dostęp 2014-09-06]. (pol.).
- HD 209458 b w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)
- Podsumowanie szeregu pomiarów astronomicznych (ang.)
- Mark Peplow: Hell planet gets solar hammering. Nature News, 2004-02-04. [dostęp 2013-06-26]. (ang.).
