Data i miejsce urodzenia |
3 sierpnia 1903 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
6 kwietnia 2000 |
1. Prezydent Tunezji | |
Okres |
od 25 lipca 1957 |
Przynależność polityczna | |
Poprzednik |
urząd utworzony |
Następca | |
Odznaczenia | |
Habib Burgiba (franc. Habib Bourguiba, arab. حبيب بورقيبة Ḥabīb Būrqība; ur. 3 sierpnia 1903 w Monastyrze, zm. 6 kwietnia 2000 tamże) – tunezyjski polityk, premier Królestwa Tunezji oraz minister spraw zagranicznych i obrony w latach 1956–1957, pierwszy prezydent niepodległej Tunezji w latach 1957–1987[1][2][2][3][4].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Działalność niepodległościowa
[edytuj | edytuj kod]Urodził się jako siódme dziecko Alego Burgiby, emerytowanego porucznika armii beja Tunezji. W młodym wieku został wysłany z rodzinnej miejscowości Monastyr do szkoły w Tunisie. Tam został wprowadzony w świat kultury francuskiej i myśli zachodniej. W 1924 roku przybył do Paryża gdzie studiował prawo i politologię na Sorbonie. W trakcie odbywania studiów nawiązał kontakty z niepodległościowymi intelektualistami z Maroka i Algierii. Absorbowały go liczne filozoficzne i ideologiczne prądy o sekularystycznym wydźwięku[1].
Do ojczyzny powrócił w 1927 roku. Pracował jako prawnik, angażując się jednocześnie w walkę o niepodległość. Od 1928 roku pisał dla „L'Etendard Tunisien”, a w latach 1930-34 dla „Saut At-Tunisi”. W 1932 roku był jednym z współtwórców nacjonalistycznego pisma „L'Action Tunisienne”. Na ten czas przyszła również jego aktywność w partii Dustur. Z czasem uznał liderów Dustur za zbyt konserwatywnych i nieśmiałych. W 1934 roku wraz z kilkorgiem współpracownikiem utworzył osobną partię znaną pod nazwą Neo-Dustur. Przyszły prezydent w 1937 roku został sekretarzem generalnym partii[1][1][4][5], a ugrupowanie przybrało liberalny program[6], a jej celem była likwidacja kolonializmu[7]. Burgiba został uznany za przywódcę ruchu wyzwoleńczego[1], przez co partia szybko została zdelegalizowana, a on sam osadzony w więzieniu[7]. W 1936 roku opuścił więzienie i przystąpił do budowy struktur organizacyjnych ruchu niepodległościowego[1]. Poparcia szukał głównie na wsi i pośród wielkomiejskich pracowników. Popierał współpracę ze związkami zawodowymi, a szczególnie utworzenie związku Union Générale des Travailleurs Tunisiens (poparcie było po części sposobem przeciwdziałania Confédération Générale des Travailleurs sympatyzującej z komunistami). Pod jego kierownictwem Neo-Dustur utworzyło organizacje mobilizacji studentów, rzemieślników, chłopstwa i kobiet. Z czasem instytucje te stały się podstawą działań Neo-Dustur[1].
W 1938 roku jako osoba niebezpieczna został wydalony do Francji, gdzie trafił do administrowanych przez armię więzień[1][7]. W 1942 roku aresztowali go Niemcy[7]. Odmówił kolaboracji zarówno Niemcom i Włochom, niemniej jednak Wehrmacht zezwolił mu na wyjazd do Tunisu. W 1945 roku wyjechał do Egiptu. Na emigracji podróżował po krajach Europy (Belgia, Szwajcaria), Bliskiego Wschodu, Azji Wschodniej (Indie, Pakistan, Indonezja) i po Stanach Zjednoczonych. Liczne podróże miały służyć pozyskania zwolenników dla sprawy niepodległości. W 1949 roku powrócił do Tunezji[1][3][7]. W 1952 ponownie aresztowany, osadzony pierwotnie w Tunezji, a później we Francji. W 1954 roku francuski rząd rozpoczął negocjacje z Burgibą, uznając przy tym autonomię wewnętrzną kraju. W czerwcu 1955 roku wynegocjował podpisanie konwencji nadającej Tunezji autonomię. W tym samym roku został zwolniony z więzienia. Francuzi ograniczyli się do kontroli nad sprawami obrony i sprawami zagranicznymi. Neo-Dustur wszedł w skład rządu autonomii, a Burgiba umocnił władzę w partii doprowadzając do usunięcia z niej swoich przeciwników[1][4].
Lider niepodległej Tunezji
[edytuj | edytuj kod]W 1956 roku został premierem niepodległego kraju. W 1957 roku gdy parlament zniósł monarchię, wprowadzając republikę, został jej prezydentem (od 1974 dożywotnim). Wybory z 1959 roku zakończyły się całkowitym zwycięstwem partii Neo-Dustur, która zdobyła wszystkie spośród 90 miejsc w Zgromadzeniu narodowym[1][6]. Liberalizował życie Tunezji. Priorytetowymi reformami w tym zakresie były te, dotyczące poprawy warunków życia i pozycji kobiet w społeczeństwie. W ramach laicyzacji wprowadzając kodeks prawny i cywilny nie patrzył na zasady islamu (religię uważał za hamulec rozwoju). Prezydent wprowadził równouprawnienie kobiet, zakazał rodzinnego decydowania o małżeństwach, dał kobietom równe szanse w uzyskaniu rozwodów i wprowadził minimalny wiek dziewcząt wychodzących za mąż na 17 lat. Dziewczęta zyskały dostęp do powszechnej edukacji w której obowiązywał zakaz noszenia tradycyjnego hidżabu (który osobiście nazywał „wstrętną szmatą“). Zakazał zawierania związków poligamicznych[1][6]. Administracja przeszła proces tunezyfikacji mający na celu zastąpienie pracowników francuskich odpowiednikami tunezyjskimi. Wojsko silnie podporządkował rządowi[1], a na nakłady na zbrojenie przeznaczał jedynie 10% budżetu[4].
Polityka gospodarcza Tunezji pod rządami Burgiby oparta była na elementach socjalizmu. Znacjonalizował on niektóre zagraniczne firmy, a ziemię obcokrajowców przekazał Tunezyjczykom. W ramach skrętu w stronę politycznej lewicy w 1964 przekształcił roku Neo-Dustur w Dusturowską Partię Socjalistyczną. W 1969 roku powrócił do wcześniej wyznawanych zasad gospodarczego liberalizmu[1][6].
Utrzymywał dobre stosunki z Zachodem, w tym (przez większość czasu) z Francją oraz USA (które wspomogły technologiczną modernizację Tunezji)[1]. Relacje z Francją uległy czasowemu pogorszeniu w trakcie wojny algierskiej, gdy wspierał algierskie dążenia niepodległościowe. Prezydent finansował wówczas Front Wyzwolenia Narodowego oraz pozwalał partyzantom na schronienie się w Tunezji. W akcji odwetowej Francuzi przeprowadzili bombardowanie terenów wokół tunezyjskiego Sakiet Sidi Jusef będącego miejscem schronienia algierskich rebeliantów. W odpowiedzi na bombardowanie Burgiba wydalił z kraju ambasadora Francji, zażądał ewakuacji pozostałych jeszcze wojsk francuskich z obszaru Tunezji i zarządził blokadę francuskiej bazy marynarki na terenie kraju. Na relacje francusko-tunezyjskie negatywnie wpłynęło ponadto wywłaszczenie osadników francuskich[1][8]. Po zakończeniu wojny algierskiej relacje uległy normalizacji[1]. W 1963 roku kraj opuścili ostatni żołnierze francuscy[4].
Uznawana za niezaangażowaną polityka Burgiby obejmowała poparcie dla ruchów wyzwoleńczych kontynentu. W latach 60. spotkał się on z Nelsonem Mandelą i wsparł (poprzez dotacje na zakup broni) Afrykański Kongres Narodowy walczący z reżimem apartheidu[9][10]. Zaopatrywał też ugrupowania niepodległościowe toczące angolską wojnę o niepodległość oraz Erytrejski Front Wyzwolenia[11][12][13].
W 1958 roku włączył Tunezję do Ligi Państw Arabskich[6]. W styczniu 1974 roku ogłosił unię polityczną z Libią. Unia przyjęła nazwę Arabskiej Republiki Islamskiej. Ruch okazał się bardzo niepopularny w Tunezji i wkrótce upadł[14][15][16]. Ku niezadowoleniu arabskich sojuszników prezentował umiarkowane, konstruktywne stanowisko względem Izraela. Choć skłonny do dialogu, w trakcie wojny sześciodniowej (1967) i wojny Jom Kipur (1973) Burgiba wysłał niewielkie siły na wsparcie siłom antyizraelskim[2]. W 1982 roku zaoferował OWP przeniesienie swoich struktur z Libanu do Tunezji[6]. Zaproszenie zostało przyjęte, a w 1985 roku palestyńskie bazy zostały zbombardowane przez lotnictwo izraelskie[17]. W rezolucji 573, Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych, zatwierdzonej jednogłośnie, potępiano izraelski atak jako rażące naruszenie suwerenności Tunezji oraz uznano, iż zaatakowana strona ma prawo do otrzymania odpowiedniego odszkodowania[18].
W latach 70. doszło do rozłamów w rządzącej partii, w wyniku których powstały ruchy opozycyjne. Burgiba stawał się coraz bardziej autorytarny, a jego obietnice liberalizacji systemowej nie doczekały się realizacji. W latach 80. doszło do ożywienia się islamistów. Zamachy bombowe przeprowadzane przez religijnych fundamentalistów poskutkowały atakami sił bezpieczeństwa na to środowisko (co nierzadko wiązało się z nadużyciami)[1]. 7 listopada 1987 został odsunięty od władzy przez generała Zajna al-Abidina ibn Alego[2][19]. Oficjalnym powodem zmian na stanowisku prezydenta był zły stan zdrowia Burgiby[1][20]. Ostatnie lata życia spędził w areszcie domowym. Zmarł w 2000 roku. Został pochowany w rodzinnym mauzoleum[3].
Rodzina
[edytuj | edytuj kod]Pierwszą żoną prezydenta była Francuzka Mathilde Lorrain (1927), z którą rozwiódł się w 1961 roku. Kolejną wybranką Burgiby była Tunezyjka Wassila ben Ammara, z którą rozwiódł się w 1986 roku[2][3].
Miał jednego syna Habiba Burgibę juniora (ur. 9 kwietnia 1927, zm. 28 grudnia 2009)[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Habib Bourguiba, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
- ↑ a b c d e Habib Bourguiba, Led Tunisia to Independence From France. library.cornell.edu. (ang.).
- ↑ a b c d e Biography. bourguiba.com. [dostęp 2016-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-29)]. (ang.).
- ↑ a b c d e Burgiba Habib Ben Ali. portalwiedzy.onet.pl. (pol.).
- ↑ Dustur. portalwiedzy.onet.pl. [dostęp 2016-08-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-01)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Tunezja – liberalizm po islamsku. (pol.).
- ↑ a b c d e 3 sierpnia 1903 roku, w Monastyrze urodził się Habib Ben Ali Burgiba. (pol.).
- ↑ Wojna o niepodległość Algierii. historia.org.pl. (pol.).
- ↑ Sampson, Anthony (2011). Mandela: The Authorised Biography. s.165–167, London: HarperCollins. ISBN 978-0007437979.
- ↑ Mandela, Nelson (1994). Long Walk to Freedom Volume I: 1918–1962. s. 432–440, Little, Brown and Company. ISBN 978-0754087236.
- ↑ Contested Power in Angola: 1840s to the Present, 2000, s. 167.
- ↑ African Freedom Annual, 1978. s.109
- ↑ Tunisia, a Country Study, 1979. s.220.
- ↑ Blundy, David; Lycett, Andrew (1987). Qaddafi and the Libyan Revolution. s. 76, Boston and Toronto: Little Brown & Co. ISBN 978-0-316-10042-7.
- ↑ St. John , Ronald Bruce , Libya: From Colony to Revolution (revised edition), Oxford: Oneworld, 2012, s. 183, ISBN 978-1-85168-919-4, OCLC 759585111 .
- ↑ Daniel Kawczynski , Seeking Gaddafi: Libya, the West and the Arab Spring, London: Biteback, 2011, s. 71-2, ISBN 978-1-84954-148-0, OCLC 751807187 .
- ↑ Talcott W. Seelye: Ben Ali Visit Marks Third Stage in 200-Year-Old US-Tunisian Special Relationship. The Washington Report, 1990-03. [dostęp 2009-06-15]. (ang.).
- ↑ S-RES-573(1985) Security Council Resolution 573 (1985). Rada Bezpieczeństwa ONZ, 1985-11-04. [dostęp 2009-06-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-02)]. (ang.).
- ↑ Oxford. Ilustrowana encyklopedia uniwersalna. Historia świata od 1800 roku do współczesności, red. H. Judge, Warszawa 1998, s. 57.
- ↑ Bourguiba Described in Tunis New York Times, 9 listopada 1987