| Imię i nazwisko |
Herman Gerner |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
19 kwietnia 1921 |
| Data i miejsce śmierci |
28 grudnia 1985 |
| Zawód, zajęcie |
Henryk Krzeczkowski, urodzony jako Herman Gerner (ur. 19 kwietnia 1921 w Stanisławowie, zm. 28 grudnia 1985 w Warszawie) – polski tłumacz, pisarz, publicysta, działacz opozycji demokratycznej w PRL.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]1921–1957
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w Stanisławowie w rodzinie żydowskiej jako Herman Gerner, syn Marka Gernera i Amelii z Szafferów[1]. Był absolwentem Gimnazjum Koedukacyjnego Żydowskiego Towarzystwa Szkół Ludowych w Stanisławowie (matura 1939). Po ataku Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 ewakuował się w głąb ZSRR. Od lutego 1942 przebywał we wsi Orłowka w Kirgizji, gdzie poślubił Irmę Martens, matkę Anny German. Dzięki temu małżeństwu Irma Martens i jej córka mogły po wojnie przyjechać do Polski i otrzymać polskie obywatelstwo[2]. W 1943 wstąpił do 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, gdzie ukończył kurs podoficerski. W 1944 roku był zastępcą dowódcy kursu w Centrum Szkolenia Piechoty w Riazaniu. W 1945 w szkole oficerskiej w Rembertowie. We wrześniu 1945 został skierowany do Wydziału Zagranicznego Sztabu Generalnego WP jako referent do spraw anglosaskich. W marcu 1946 zdemobilizowany, podjął pracę jako naczelnik wydziału personalnego w Państwowym Zjednoczeniu Przemysłu Cukierniczego w Zabrzu. W listopadzie 1946 ponownie został przyjęty do wojska i skierowany do II Oddziału Sztabu Generalnego (wywiad). Z ramienia wywiadu pracował przede wszystkim we Włoszech, sprawował również funkcję dyrektora naukowego Ośrodka Szkoleniowego II Oddziału Sztabu Generalnego. W 1948 wysłany na Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju, gdzie występował jako Henryk Meysztowicz. W tym samym roku zmienił imię i nazwisko na Henryk Krzeczkowski[3]. W 1951 został usunięty ze Sztabu Generalnego, podjął pracę jako kierownik Studium Wojskowego przy Szkole Ekonomicznej w Krakowie, a następnie pracował w dziale zagranicznym Polskiego Radia, skąd został zwolniony w 1953. W tym samym roku został usunięty z PZPR. Wielokrotnie podejmowano próby zwerbowania go do współpracy z Urzędem Bezpieczeństwa, które zawsze spotykały się z jego odmową[4].
1957–1985
[edytuj | edytuj kod]Po odejściu z armii poświęcił się literaturze i związał z warszawskim kręgiem literackim (m.in. Pawłem Hertzem, Stefanem Kisielewskim, Zygmuntem Mycielskim, Juliuszem Żuławskim, Zygmuntem Kubiakiem)[5]. W 1957 roku uczestniczył w organizowaniu miesięcznika „Europa”[6].
Głównym jego zajęciem stało się tłumaczenie literatury światowej z języków angielskiego, niemieckiego i włoskiego na język polski. Tłumaczył m.in. Byrona, Conrada, Frazera, Gravesa, Goethego. W 1974 otrzymał nagrodę polskiego PEN Clubu za przekłady z literatury obcej na język polski. Oprócz przekładu zajmował się publicystyką literacką, historiozoficzną i polityczną.
W końcu lat 60. zaczął publikować w „Tygodniku Powszechnym”. Zachęcał do współpracy z tygodnikiem młodych niezależnych publicystów, m.in. Wojciecha Karpińskiego i Marcina Króla. Owocem tej współpracy był tom esejów dotyczących polskiej myśli politycznej Sylwetki polityczne XIX wieku[7]. W latach 80. został członkiem redakcji tego pisma. W 1969 opublikował po raz pierwszy tekst w paryskiej „Kulturze” (pod pseudonimem Mikołaj Sawulak)[8]. Współpracował także z „Nową Kulturą”, „Życiem Literackim”, „Twórczością”. Ogłosił książki: Po namyśle, O miejsce dla roztropności i Polskie zmartwienia. Pośmiertnie ukazał się zbiór jego esejów Proste prawdy.
W 1978 roku po długich staraniach otrzymał paszport i kilkakrotnie wyjeżdżał na Zachód, głównie do Anglii i USA. Był stypendystą uniwersytetu w Cambridge, a także współpracownikiem Instytutu Nauk o Człowieku w Wiedniu[9].
W latach 80. skupiał wokół siebie grupę ówczesnej prawicowej młodzieży z opozycji, do grona jego słuchaczy należeli m.in. Aleksander Hall, Jacek Bartyzel, Wiesław Walendziak, Kazimierz Michał Ujazdowski, Tomasz Wołek[10]. Pisał do wydawnictw podziemnych pod pseudonimami XYZ i Mikołaj Sawulak.
Został pochowany na tynieckim cmentarzu parafialnym.
W 2016 ukazała się książka Wojciecha Karpińskiego, Henryk (Zeszyty Literackie, Warszawa, 2016, ISBN 978-83-64648-35-9).
Publikacje
[edytuj | edytuj kod]Tłumaczenia
[edytuj | edytuj kod]- William Hazlitt, Eseje wybrane, PIW, Warszawa, 1957
- Dwight Eisenhower, Krucjata w Europie, przekład, H. Krzeczkowski, wyd. MON, Warszawa 1959
- Joseph Conrad/Ford Madox Ford, Spadkobiercy: opowieść ekstrawagancka, wyd. PIW, Warszawa 1959
- George Gordon Byron, Listy i pamiętniki, wyd. PIW, Warszawa 1960
- James George Frazer, Złota gałąź, wyd. PIW, Warszawa 1962
- Vincent Sheean, Orfeusz osiemdziesięcioletni, wyd. Czytelnik, Warszawa 1963
- Robert Graves, Mity greckie, Warszawa 1967
- John Updike, Szkoła Muzyczna, wyd. PIW, Warszawa 1969
- Kathryn Johnston Noyes, Drabina Jakubowa, wyd. PIW, Warszawa 1969
- Robert Louis Stevenson/Lloyd Osbourne, Bagaż nie z tej ziemi, wyd. Iskry, Warszawa 1970
- John Braine, Wielka kariera, wyd. PIW, Warszawa 1973
- Joseph Conrad/Ford Madox Ford, Charakter przestępstwa, wyd. PIW, Warszawa 1974
- Allardyce Nicoll, Dzieje dramatu: od Ajschylosa do Anouilha, T. 1-2, wyd. PIW, Warszawa 1975
- Angus Wilson, Bardziej przyjaciel niż lokator: opowiadanie, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1976
- Norman Hunter, Wynalazki profesora Wymyślika, KAW, Warszawa 1976
- Pierre La Mure, Clair de Lune: powieść o Debussym, Kraków: Polskie Wyd. Muzyczne, 1978
- Luigi Rognoni, Wiedeńska szkoła muzyczna: ekspresjonizm i dodekafonia, Kraków: Polskie Wyd. Muzyczne, 1978
- Irving Stone, Pasje utajone, czyli Życie Zygmunta Freuda, wyd. PIW, Warszawa 1978
- Johann Wolfgang von Goethe, Podróż włoska, przekład, przypisy i posłowie H. Krzeczkowski, wyd. PIW, Warszawa 1980, ISBN 83-06-00129-X.
- John Ernest Neale, Elżbieta I, Henryk Krzeczkowski (tłum.), Warszawa: PIW, 1981, ISBN 83-06-00528-7, OCLC 69503292.
- John Cheever, Skandal u Wapshotów, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1982
- John Cheever, Kronika Wapshotów, wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1982
- W. Bruce Lincoln, Mikołaj I, Henryk Krzeczkowski (tłum.), Wiktoria Śliwowska, Warszawa: PIW, 1988, ISBN 83-06-01610-6, OCLC 749528522.
- Isaiah Berlin, Jeż i lis: esej o pojmowaniu historii u Tołstoja, wyd. Pavo, Warszawa 1993, ISBN 83-900340-5-0.
- Isaiah Berlin, Rosyjscy myśliciele [wstęp Aileen Kelly], Prószyński i S-ka, Warszawa 2003, ISBN 83-7255-180-4.
Twórczość własna
[edytuj | edytuj kod]- Po namyśle, wyd. Znak, Kraków 1977
- Henryk Krzeczkowski, O miejsce dla roztropności, pod ps.: XYZ, Londyn: wyd. Odnowa, 1979, ISBN 0-903705-24-9, OCLC 69282874.
- Polskie zmartwienia, pod ps.: Mikołaj Sawulak, wyd. Odnowa, Londyn 1981, ISBN 0-903705-34-6.
- Henryk Krzeczkowski, Proste prawdy: szkice wybrane. Wybór tekstów i redakcja Waldemar Gasper, Paweł Hertz. Waldemar Gasper (red.), Paweł Hertz (red.), Warszawa: Ararat, 1996, ISBN 83-903180-2-4, OCLC 69293884.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Współcześni polscy pisarze i badacze literatury: słownik biobibliograficzny. T. IV. Red. Jadwiga Czachowska, Alicja Szałagan. Warszawa, WSiP, 1996.
- ↑ Wojciech Karpiński, Henryk. Wyd. II poszerzone, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2016, s. 147–176. Irma Martens zmieniła pierwszą literę nazwiska swojego męża (z Gerner na Berner) i utrzymywała, że nie spotkała go po wojnie (opisała to we wspomnieniach Człowieczy los, Warszawa, Znaki Czasu, 2014, s. 111, 115), mimo iż według dzienników Henryka Krzeczkowskiego (Hermana Gernera) spotkała się z nim w Polsce w 1946 (por. Wojciech Karpiński, Henryk, wyd. II, s. 149).
- ↑ Rozkaz personalny nr 883 z dnia 30 XI 1948 podpisany przez marszałka Michała Rolę-Żymierskiego; pełna treść rozkazu zob. Wojciech Karpiński, Henryk, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2016, s. 98.
- ↑ Wojciech Karpiński, Henryk, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2016.
- ↑ Na temat środowiska przyjaciół Henryka Krzeczkowskiego zob.: Sposób życia. Z Pawłem Hertzem rozmawia Barbara N. Łopieńska, Warszawa, PIW, 1997; Zygmunt Mycielski, Niby-Dziennik; Dziennik 1950–1959; Dziennik 1960–1969; Niby-Dziennik ostatni, Warszawa, Iskry, 1998, 1999, 2001, 2012; Stefan Kisielewski Dzienniki, Warszawa, Iskry, 2001; Juliusz Żuławski, Przy wspólnych pracach w: Henryk Krzeczkowski, Proste prawdy, Szkice wybrane. Wybór tekstów i redakcja Waldemar Gasper, Paweł Hertz. Warszawa, Ararat, 1996.
- ↑ Europa. Miesięcznik literacki. Reedycja numeru. Wstęp Marcin Król, Warszawa, Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską, 2007.
- ↑ Wojciech Karpiński, Marcin Król, Sylwetki polityczne XIX wieku, Kraków, Znak, 1971 (wydanie ocenzurowane); Wojciech Karpiński, Marcin Król, Od Mochnackiego do Piłsudskiego. Sylwetki polityczne XIX wieku, Warszawa, Świat Książki, 1997 (wydanie pełne), tamże we wstępie opisana rola Henryka Krzeczkowskiego w powstaniu książki.
- ↑ Mikołaj Sawulak, Anna Kowalska (1903–1969), „Kultura” 1969 nr 7–8 (dostępny online).
- ↑ Wojciech Karpiński, Henryk, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2016; Na temat problemów z paszportem por. Paweł Hertz / Anna i Jarosław Iwaszkiewiczowie, Korespondencja. T. II. Oprac. Agnieszka i Robert Papiescy. Red. Marek Zagańczyk, Warszawa, Zeszyty Literackie, 2015.
- ↑ Henryk Krzeczkowski, Proste prawdy. Szkice wybrane. Wybór tekstów i redakcja Waldemar Gasper, Paweł Hertz. Warszawa, Ararat, 1996.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Film biograficzny o H. Krzeczkowskim: „Wróżbita z ulicy Czackiego” w bazie filmpolski.pl
