Hotel Polski we Włocławku

nr rej. A/693 z 5 czerwca 1985
Najstarsza część kompleksu przy placu Wolności we Włocławku
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	87-800 Włocławek
Adres	plac Wolności 5
Styl architektoniczny	klasycyzm
Kondygnacje	2
Rozpoczęcie budowy	II poł. XVIII wieku
Ważniejsze przebudowy	1867–70, 1978–88, 2011–15
Pierwszy właściciel	1787 Mateusz Gładyszewski
Kolejni właściciele	Jan Gładyszewski, 1823 Wojciech Jabłoński, 1853 Zuzanna Kapica, 1858 Józefat Grzegorz i Balbina Wesołowscy, 1897 sukcesorzy Wesołowskich, Józef Mierzwiński i Edmund Sauter, Józef Mierzwiński, Halina Zofia Mierzwińska, Jan Mięgoć, 1919 Towarzystwo Lekarskie Warszawskie, Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Turystyczne „Wisła”, 1999 Przedsiębiorstwo Hotelarskie Kujawy-Zajazd Polski
Obecny właściciel	2010 Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe Daniel, Andrzej Leszek Rozbicki
Położenie na mapie Włocławka Hotel Polski we Włocławku
Położenie na mapie Polski Hotel Polski we Włocławku
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Hotel Polski we Włocławku
52°39′21″N 19°04′01″E/52,655833 19,066944
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Hotel Polski we Włocławku^[1] – zabytkowy, klasycystyczny zespół budynków, pełniący funkcje hotelowe oraz handlowo-usługowe. Najstarszy gmach kompleksu został wzniesiony w drugiej połowie XVIII wieku. Obecnie mieści się tu 4-gwiazdkowy Hotel Rozbicki wraz z pracownią cukierniczą^[2].

Hotel Polski stanowi zespół piętrowych budynków zamkniętych w obrębie ulic 3 Maja 40, Przedmiejskiej 19, Brzeskiej 31 i Placu Wolności 5^[3]. Budynki były wiele razy przebudowane, jednak nigdy nie zmieniono ich bryły, zachowując ich harmonijny, klasycystyczny kształt. Częstym zmianom ulegały natomiast elewacje frontowe budynków^[4].

Najstarszym budynkiem zespołu jest gmach przy ul. Plac Wolności 5. Wymienia się go już w Rozporządzeniu Komisji Dobrego Porządku z 1787 roku, jako oberżę Mateusza Gładyszewskiego. Portal Hotelu Rozbicki podaje, zbudowano go w 1772 roku^[2]. Plac ten posiadał numer hipoteczny 292^[5][6]. Począwszy od Księgi Ludności Stałej miasta Włocławek z 1903 roku otrzymał nowy numer hipoteczny 467^[7]. Do 1840 roku był to pojedynczy murowany dom kryty dachówką, z wejściem od Placu Saskiego (ob. Placu Wolności). Budynek posiadał bramę wjazdową, która dziś znajdowałaby się w jego środkowej części. Posiadał też zagospodarowania gospodarcze i ogród warzywny. Pierwotnie budynek był parterowy, z czasem dobudowano drugą kondygnację^[4][5][8][9].

W latach 40. XIX wieku ówczesny właściciel hotelu Wojciech Jabłoński rozbudował go, dobudowując parterowe skrzydło na obecnym rogu Placu Wolności i ulicy 3 Maja. Przy ul. 3 Maja wzniósł budynki gospodarcze, m.in. spichrz, wozownię i murowaną stajnię, przylegające do pierwotnej oberży. Od ulicy 3 Maja budynek posiadał dwie bramy. Stajnie mogły pomieścić ok. 100 koni. Według umowy o sprzedaży z 1858 roku, budynek posiadał dach kryty holenderską dachówką i dwa kominy; brukowaną bramę prowadzącą na dziedziniec, którym wchodziło się do mieszkań na parterze i schodami na piętro oraz rynsztok kryty balami. Mieszkania posiadały sufit z desek. Sufit i ściany były bielone wapnem. Stan podłogi z desek oceniono jako dobrą, choć zużytą. Do każdego z pokoi na parterze, jak i na piętrze można było również dojść korytarzem^[4][5][8].

W latach 1867–1870 państwo Wesołowscy, biorąc w tym celu pożyczkę, dokonali kolejnej rozbudowy hotelu, stawiając murowane skrzydła przy ul. Brzeskiej i 3 Maja. W tym celu zburzono stajnie i wozownie przy ul. 3 Maja. Wbrew pierwotnym planom, skrzydło posiadało tylko jedną kondygnację. Przez przeszło kolejne sto lat będzie to jedyna część zespołu o zabudowie parterowej. Na dziedzińcu kompleksu wzniesiono cembrowaną studnię z kołem^[4][5][8]. Przy ul. Brzeskiej mieścił się wcześniej nieduży drewniany dom, w którym wg Zdzisława Arentowicza w połowie XIX wieku mieszkali inwalidzi rosyjscy^[10]. Z kolei w artykule opublikowanym na łamach Życia Włocławka i Okolicy, Arentowicz podaje, że w domku mieściła się karczma, w której melodje skocznych kujawiaków, wygrywane na skrzypcach przez grajków, biorących od kawałka po 3 grosze, a urzędujących całą niedzielę gorszyły niejednokrotnie uczestników procesyj na cmentarzu klasztornym^[11].

Do kompleksu budynków należał też dom przy ul. Przedmiejskiej wraz z zabudowaniami gospodarczymi. Tylna ściana domu była murowana, zaś frontowa drewniana z bali. Aż do XXI wieku była to jedyna część kompleksu, która posiadała piwnicę. Początkowo mieściły się tam m.in. stajnia i dwie wozownie. W 1862 r. dom nabyli Józefat i Balbina Wesołowscy, właściciele Hotelu Polskiego. Wybudowali oni w jego miejsce piętrowe, murowane skrzydło zespołu hotelowego. Pozostawili oni w tym miejscu wozownie, które funkcjonowały tu do końca XIX wieku^[4][5][8].

W końcu XIX wieku postawiono murowany narożnik w rogu ul. Brzeskiej i Przedmiejskiej, który połączył wszystkie skrzydła Hotelu, tworząc od tej pory zamknięty czworobok^[5].

W dobie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej budynek zaczął niszczeć. W latach 1978–1988 dokonano przebudowy i remontu kompleksu, przywracając mu klasycystyczną formę i oszczędny styl architektoniczny. M.in. wyburzono prowizoryczne ściany działowe na parterze i zaadaptowano na cele mieszkaniowe poddaszu głównego gmachu przy placu Wolności, tworząc w nich facjaty. Skrzydło przy ul. 3 Maja zyskało drugą kondygnację, wyrównując tym samym swoją wysokość w stosunku do reszty zespołu. Przy okazji prac przeprowadzono badania nad ustaleniem chronologii budowy poszczególnych części kompleksu^[5][8]. W 1988 roku za dokonaną przebudowę Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Turystyczne Wisła otrzymało nagrodę I stopnia w konkursie na najlepszego użytkownika obiektu zabytkowego^[12].

W latach 2011–2015 Andrzej Rozbicki dokonał gruntownego remontu gmachu, obejmujący m.in. wzmocnienie stropu czy wymianę dachu. Wyremontowano piwnice pod południowo-zachodnim narożnikiem gmachu i zbudowane nowe piwnice pod pozostałą częścią gmachu, która była ich pozbawiona. Stworzono piwnicę pod dziedzińcem Hotelu, w którym znajduje się sala konferencyjna. Zmieniono także układ lukarn, ponieważ w odczuciu projektantów poprzednie powodowały, że dach wydawał się zbyt ciężki. Remontu dokonała firma Mariusza Przybylskiego^[2][13].

W opinii kierownika włocławskiej delegatury konserwatora zabytków Danuty Walczewskiej, remonty z lat 1978–1988 i 2011-15 sprawiły, że budynek nie przypomina już oberży Mateusza Gładyszewskiego z XVIII wieku, aczkolwiek wygląda czyściej i porządniej^[13].

5 czerwca 1985 roku zespół budynków został wpisany do Rejestru Zabytków^[1][14].

Rozporządzenie Komisji Dobrego Porządku z 1787 roku informuje, że w najstarszym z budynków zespołu przy obecnym placu Wolności 5 mieściła się oberża posła na sejm i kupca zbożowego Mateusza Gładyszewskiego (1758-1822). Wówczas położona była poza miastem, przy uczęszczanych szlakach komunikacyjnych, dzięki czemu służyła nie tylko mieszkańcom, ale też podróżnym. Wśród nich byli uczestnicy zjazdów szlachty kujawskiej, które miały miejsce w sąsiednim Klasztorze. Gładyszewski nie prowadził oberży osobiście, ale dzierżawił ją innym. Powstanie oberży pełniącej funkcję szlacheckiego zajazdu wpisuje się w ogólnopolski trend z końca XVIII wieku^[4][8][15].

W 1810 r. otworzono tu Zajazd Polski, przemianowany później na Hotel Polski. Wówczas jego właścicielem był wciąż Mateusz Gładyszewski. W 1823 r. jego syn Jan Gładyszewski (ok. 1791 lub 1794-1830)^[15][16], z zawodu podporucznik^[17], a od 1822 r. kapitan artylerii konnej Wojsk Polskich^[18], odsprzedał go Wojciechowi Jabłońskiemu (1791-1849)^[6]. W 1853 r. dom nabyła jego córka Zuzanna Kapica^[a] (1822-1873)^[19]. W 1858 r. sprzedała go Józefatowi^[b] Grzegorzowi (1821-1908) i Balbinie z Maciejewskich Wesołowskim (1827-1899)^[7]. Po tej sprzedaży Kapicowa do końca życia utrzymywała się z własnych funduszy^[19]. W tym czasie budynek posiadał cztery mieszkania na parterze (po dwa na jedno skrzydło), 10 mieszkań na piętrze i dwie kuchnie (jedna angielska i jedna „zwyczajna”). Dziewięć pokoi posiadało piece kaflowe, a jeden piec ceglany. Hotel Polski odpowiadał na ogólnopolskie trendy w hotelarskie. Główną klientelą byli podróżni, poszukujący pokojów o skromnym urządzeniu wnętrza. Jest to okres największej popularności Hotelu^{[4][5][8][10]}. Był on też wówczas świadkiem ważnego wydarzenia – 14 listopada 1886 roku w Sali Bankietowej Hotelu odbyło się pierwsze walne zebranie Włocławskiego Towarzystwa Wioślarskiego^[20].

W 1897 roku kompleks przeszedł w posiadanie spadkobierców państwa Wesołowskich. W 1919 roku Wacław Wesołowski (1866-1919)^[7], syn Józefata i Balbiny podarował część budynku Towarzystwu Lekarskiemu Warszawskiemu, by zapewnić wsparcie na badania naukowe^[5]. Rocznik Adresowy Królestwa Polskiego na Rok 1902 podaje, że właścicielami Hotelu Polskiego byli Józef Mierzwiński (1864-1939), ziemianin z Jaworzyny^[21] i Edmund Sauter^[22]. Kolejne publikacje z lat 1903–1905 wymieniają jako właściciela już tylko Mierzwińskiego. Podają też, że w hotelu mieści się skład win i restauracja^[23][24][25]. Księga Adresowa Królestwa Polskiego na Rok 1910 wymienia jako właścicielkę Zofię Bevensee^[26], wł. Halinę^[c] Zofię Mierzwińską ur. Bevensee (1876-1941) z Warszawy, żonę Józefa Mierzwińskiego^{[21][27][28][29]}. Doprecyzowuje też, że właścicielem hotelowej restauracji był Aleksander Brodzikowski^[30] (1853-1936)^[31]. Pochodzący z podwarszawskiej Pragi Brodzikowski, który z zawodu był tokarzem, przybył do Włocławka między 1886 a 1892 rokiem^[32]. Metryka z 1892 roku określa go jeszcze jako kupca^[33], a już metryka z 1897 roku jako właściciela restauracji^[34].

W okresie dwudziestolecia międzywojennego właścicielem Hotelu Polskiego był Jan Mięgoć. Akta prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa w Sądzie Okręgowym we Włocławku obejmują lata 1917–1935^[35]. Widnieje on w Księgach Adresowych Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, rzemiosł i rolnictwa z lat 1926/27-29^[36][37][38], a także w Spisie abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce na lata 1931/32 i 1932/33^[39][40]. Jeszcze w 1938 roku Dziennik Bydgoski poleca Hotel Polski, będąc wciąż własnością Jana Mięgocia^[41]. W tym czasie przykładano dużą wagę do prowadzenia restauracji, zgodnie z mieszczańskimi trendami tego okresu^[4][8].

W okresie PRL-u Hotel Polski przestał funkcjonować. Część gmachu zaadaptowano na mieszkania czynszowe, pozostałe pełniły funkcje usługowe. Jest to jedyny okres w historii budynku, w którym nie świadczył on usług hotelarskich^[5][8].

W latach 1978–1988 przeprowadzono remont budynku, który miał na celu m.in. przywrócenie mu funkcji hotelowych. Po jego zakończeniu mieścił się tu 3-gwiazdkowy hotel Zajazd Polski, zarządzany przez Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Turystyczne Wisła. Gościniec mógł przyjąć 83 gości, posiadał też 3 apartamenty. Mieściły się tu wówczas m.in. restauracja z recepcją (w gmachu głównym), biuro obsługi ruchu turystycznego (róg 3 Maja i Przedmiejskiej), Pewex (róg Przedmiejskiej i Brzeskiej), coctail bar i winiarnia. Na wybrukowanym kamieniami dziedzińcu odrestaurowano żeliwną pompę wodną^[5][8].

Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Turystyczne Wisła splajtowało jesienią 1999 roku. W jej miejsce utworzono Przedsiębiorstwa Hotelarskie Kujawy-Zajazd Polski (obecnie Hotele Włocławek Sp. z o.o.)^[42], w którym 75% udziałów należało do Skarbu Państwa, zaś pozostałe 25% do wierzycieli dawnej Wisły, m.in. Urzędów Miast Włocławek i Lipno, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń w Gdańsku. W tym czasie Zajazd Polski mógł podjąć 71 gości. 25 marca 2010 roku 76% udziałów Przedsiębiorstwa zostało wystawione na aukcję przez Ministerstwo Skarbu Państwa. Cenę wywoławczą ustalono na 4,8 mln złotych. Udziały nabyło Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowe Daniel, którego właścicielem jest Andrzej Leszek Rozbicki (ur. 1963)^[43], m.in. właściciel Hotelu Młyn we Włocławku. Wartość zakupu wyniosła 11 mln złotych. Oprócz Hotelu Polskiego objęły one też Hotel Kujawy. Pozostałe 24% udziałów w spółce należą obecnie do spółki Grupy Budizol powiązanej z Romanem Edwardem Stanisławskim (ur. 1960)^[44], Urzędów Miast Włocławka i Lipna oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska^[13][45][46].

W 2016 roku otworzono 4-gwiazdkowy Hotel Rozbicki. Znajdują się w nim 53 apartamenty z aneksem kuchennym, urządzone w stylu małych prywatnych mieszkań oraz 2 pokoje jednoosobowe i 9 pokoi dwuosobowych bez aneksu kuchennego^[2][13][47].

W budynkach przy ul. Brzeskiej, Przedmiejskiej i 3 Maja począwszy od XIX wieku mieszczą się lokale usługowe^[4].

Budynki przy ul. 3 Maja, wzniesione w latach 40. XIX wieku jako murowaną stajnię i wozownię, początkowo dzierżawiono na potrzeby poczty. Zlikwidowano je w latach 60. XIX wieku, gdyż były w bardzo złym stanie. Poczcie dzierżawiono też dwie drewniane wozownie i stajnie znajdujące się przy ul. Przedmiejskiej, które później wynajęto wojsku rosyjskiemu^[5][8].

W Księdze adresowej dla przemysłu, handlu i rolnictwa z 1916 roku widnieje pod tym adresem firma Gold. Drogen und Farben – mat. apteczne i farby prowadzona przez Anczela^[d] Golda^[48] (1868-1941)^[49] (od 1928 r. jako A. Gold, sprzedaż i marchands). Według Ksiąg adresowych z 1922 i od 1928 roku mieściła się tu firma Prawda, Szyja. Sprzedaż towarów kolonialnych (od 1928 r. także towarów tabacznych), założona w 1888 roku (wymieniana też w Spisie abonentów z 1932/33 r.^[40] oraz w Spisie Właścicieli Kont Czekowych w Pocztowej Kasie Oszczędności na 1935, 1936 i 1938 rok). Właścicielami spółki byli Michał Mendel Brejtsztejn (1883-?)^[50] i Jakub^[e] Złotnik^[51][52][53]. Analogiczne wydawnictwa z lat 1926/27 i od 1928 odnotowują w tym miejscu firmy zegarmistrza i jubilera Arona Herzberga^[f] (1888-po 1939)^[49][50][54] (istniała w latach 1917–1935)^[55] oraz Wulfa Boka^[g] (1871-?)^[56] oferującą usługi krawieckie i sprzedaż ubrań (wg źródeł począwszy od 1928 r. sklep zajmował również lokal przy ul. Przedmiejskiej 11). Wydawnictwo z 1928 r. po raz pierwszy notuje w tym miejscu firmy rzeźnika Aleksandra Manke^[h] (1897-1961)^[57][i][58] i piwiarnię A. Strzyka^[j]. W kolejnym roku, oprócz wymienionych wcześniej, pojawia się pod tym adresem przedsiębiorstwo Władysława Brzechwy (1862-?)^[59] oferujące sprzedaż butów. W księdze adresowej z 1930 r. oprócz poprzednich pojawiają się niewymieniane wcześniej firmy: zakład fryzjerski Józefa Kolanowskiego (1889-1970)^[60] i przedsiębiorstwo H. Niewulisa oferująca sprzedaż win i towarów kolonialnych. W aktach Sądu Okręgowego we Włocławku znajdują się dokumenty rejestracyjne firmy oferującej sprzedaż towarów kolonialno-spożywczych, której właścicielem był Józef Niewulis. Dawniejszym jej właścicielem był Ludwik Jan Borzęcki^[61][62]. Z akt wynika też, że Adam Niewulis prowadził w tym budynku cukiernię i kawiarnię Europa^[63]. Księga adresowa Polski z 1937 roku wylicza pod tym adresem firmy rzeźnika Manke, fryzjera Kolanowskiego i skład farby A. Golda. Wydany w roku następnym Spis Abonentów podał przedsiębiorstwo rzeźnika Manke (tu jako filię) oraz Centralny skład materiałów aptecznych i farb, ale już jako własność Stanisława Bartkowskiego. Ostatnie przedwojenne wydanie Spisu Abonentów z 1939 roku wymienia filię rzeźni A. Manke i skład apteczny S. Bartkowskiego, a także po raz pierwszy sklep z owocami Anieli Kochaniuk. Sklep z wyrobami tytoniowymi figuruje jako własność Józefa Kłodawskiego. Swój zakład fryzjerski miał prowadzić w tym miejscu także Józef Kott^[k] (1885-1943^[64][65]). Międzywojenny Sąd Okręgowy we Włocławku zarejestrował przy ul. 3 Maja 40 we Włocławku też przedsiębiorstwa: handlarza mlekiem Kazimierza Mielczarskiego^[66] i sklep z łokciowizną Włókno Icka Dawidowicza i spółki^{[67][4][36][37][38][68][69][70][71][72][73]}.

W pierwszych latach po II wojnie światowej Rejonowy Urząd Likwidacyjny we Włocławku odnotował pod tym adresem sklep spożywczo-kolonialny Ireny Kozłowskiej^[74] oraz owocarnię Ireny i Zygmunta Bartkowskich^[75]. Jednocześnie Zygmunt Bartkowski zarejestrował w Sądzie Okręgowym we Włocławku skład materiałów mydlarskich i farb, także przy ul. 3 Maja 40^[76].

W latach 60. XIX wieku państwo Wesołowscy wydzierżawili murowane już wówczas skrzydło hotelu przy ul. Przedmiejskiej na potrzeby rosyjskiego wojska. W tym czasie, do końca XIX wieku nadal znajdowały się tu dwie wozownie i stajnia. Zdzisław Arentowicz w swojej pracy pt. Z dawnego Włocławka podaje, że Rosjanie układali zwały nawozu z mieszczących się tam stajni wprost na ulicę, co utrudniało dojście do pobliskiego Kościoła. W latach 80. XIX wieku mieściła się tu piekarnia, w której wypiekano i sprzedawano pierniki^[4][10].

Spisy Abonentów sieci telefonicznych z 1938 i 1939 roku podają, że przy ul. Przedmiejskiej 19 prowadził swój zakład magister farmacji Antoni Moszczyński^[72][73] (ok. 1850-1939). Prywatnie Moszczyński był mężem Marii Rozalii Wesołowskiej (1852-1926), córki Józefata i Balbiny Wesołowskich, a tym samym jednej ze spadkobierczyń Hotelu Kujawskiego^[77][78][79].

W okresie dwudziestolecia międzywojennego zainstalowano to fotoplastykon, tj. okular lornetowy wmurowany w ścianę budynku. Za drobną opłatą można było w nim oglądać widoki miast Europy i świata. Andrzej Winiarski opisał fotoplastykon w swoich wspomnieniach pt. Włocławskie zapiski Andrzeja W. W jego opinii w latach 50. i 60. XX wieku był dużą, choć jedną z nielicznych atrakcji Włocławka i ustawiały się do niego duże kolejki^[80]. Fotoplastykon funkcjonował do lat 60. XX wieku^[4].

W okresie międzywojennym, w części budynku od strony ul. Brzeskiej mieścił się zakład Wacława Walentego Rokickiego (1857-1932^{[81][l][82][83]}) prowadzący sprzedaż trumien^[4]. Wymieniają go Księgi adresowe Polski z lat 1926/27-1930^{[36][37][38][68]}. Akta Sądu Okręgowego dot. firmy Rokickiego obejmują lata 1917–1932^[84].

Główny gmach Zajazdu przy placu Wolności także pełnił funkcje usługowe. W połowie XIX wieku na parterze gmachu mieściła się oberża Wesołowskich i sklep. Roczniki Adresowe Królestwa Polskiego z lat 1903–1905 podają, że można tu było wynająć powóz^[23][24][25]. Księga adresowa z 1916 roku podaje, że mieściła się tu Spółka Kujawska – Stowarzyszenie Spożywcze^[68]. Kalendarz Kujawianin na 1917 rok wymienia ją jako Spółka Kujawska – Kooperatywa Bławatna. W dwudziestoleciu międzywojennym funkcjonowała w tym samym miejscu jako Manufaktura Bławatna na Kujawach (w Księdze Adresowej Polski z lat 1928–1929^[37][38] i Spisie abonentów z 1931/32 roku firma figuruje jako Bławat na Kujawach Sp. z o.o., manufaktura – tissus^[39]). W tym czasie znajdowały się tu także Kujawski Okręgowy Związek Kół Rolniczy oraz otworzona w 1917 roku Księgarnia Kujawska, która pełniła też funkcje wydawnictwa i salonu literackiego. Właścicielami Księgarni Kujawskiej byli literat i społecznik Zdzisław Walenty Arentowicz (1890-1956) oraz nauczyciel matematyki^[85] Stefan Brodzikowski (1892-1982), syn właściciela tutejszej restauracji Aleksandra Brodzikowskiego^[32][33][86]. W 1918 r. Arentowicz wykupił udziały Brodzikowskiego stając się wyłącznym właścicielem Księgarni^[87]. W latach 30. pod tym adresem zarejestrowały się firmy: Leokadii Zawadzkiej^[88] oferującej sprzedaż manufaktury (produktów wyrabianych ręcznie) i sklep bławatny Magazyn współczesny Jana Popiela^[89][4][10].

W dobie PRL-u w kompleksie funkcjonowały placówki handlowe, sąsiadujące z mieszkaniami czynszowymi^[5][8]. W 1996 roku gmach Zajazdu Polskiego stał się pierwszą siedzibą nowo powstałej Włocławskiej Informacji Turystycznej^[90][91] (obecnie ma ona siedzibę w budynku Miejskiej Biblioteki Publicznej przy ul. Warszawskiej 11/13^[92]). Po remoncie z lat 2011–2015 część pomieszczeń wynajęto. Na rogu placu Wolności i 3 Maja otwarto cukiernię. Nie otworzono natomiast planowanych wówczas publicznych toalet od strony ul. 3 Maja^[13].

• 
  Hotel Polski w okresie I wojny światowej
• 
  Gmach od strony placu Wolności
• 
  Dawna brama od strony ul. Przedmiejskiej
• 
  Gmach od strony ul. Brzeskiej
• 
  Hotel Rozbicki we Włocławku, widok z Placu Wolności
• 
  Wejście Hotelu Rozbicki we Włocławku
• 
  Hotel Rozbicki we Włocławku, widok na róg Placu Wolności i ulicy Brzeskiej

• Andrzej Winiarski: Włocławek na starej fotografii. Włocławek: Oficyna Wydawnicza „LARS-ANTYKI”, 2008, s. 102–103; 133–137; 140–141. ISBN 978-83-920391-2-9.
• Andrzej Winiarski: Włocławskie zapiski Andrzeja W. Włocławek: Kolekcjoner. Oficyna Wydawnicza Stowarzyszenia Kolekcjonerów Dziedzictwa Kulturowego Ziemi Dobrzyńskiej, 2002, s. 66–67. ISBN 83-915442-8-1.
• Andrzej Szczepański: Zwiedzanie: Trasa piesza. W: Włocławek. Przewodnik Turystyczny. Włocławek: 1989, s. 124; 127–129.
• Zdzisław Arentowicz: Z dawnego Włocławka. Włocławek: Nakładem Sekcji Regionalistycznej Kujawskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, 1928, s. 32–33; 35. ISBN 83-906020-6-7.
• Danuta Wiśniewska. ...Dom Zajezdny, a raczej Hotel Polski.... „Biuletyn Przewodnicki ZW Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego Włocławek”. 34/85, s. 9–12, 1985. Włocławek: ZW PTTK Włocławek. [dostęp 2019-08-28].