Huta Batory (Alchemia S.A.)

Bismarckhütte

Zabudowania huty, widok ze stacji Chorzów Batory (2020)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Siedziba	Chorzów
Adres	ul. Dyrekcyjna 6
Data założenia	2 września 1873
Forma prawna	spółka akcyjna
Nr KRS	0000003096
Położenie na mapie Chorzowa Huta Batory (Alchemia S.A.)
Położenie na mapie Polski Huta Batory (Alchemia S.A.)
Położenie na mapie województwa śląskiego Huta Batory (Alchemia S.A.)
50°16′29,3″N 18°56′28,6″E/50,274806 18,941278
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Huta Batory (1922–1933 Huta Bismarck, też: Huta Bismarcka; niem. Bismarckhütte) – huta żelaza, która istniała jako podmiot gospodarczy w latach 1873–2013 w Chorzowie-Batorym.

W wyniku przekształceń własnościowych, w latach 2005–2019 jej części zostały skonsolidowane (jako oddziały, spółki i działy), wchodząc w skład grupy kapitałowej lub spółki Alchemia S.A. w Warszawie^[1]:

• Alchemia S.A. – Oddział Walcownia Rur Batory (ul. Dyrekcyjna 6),
• Alchemia S.A. – Oddział Stalownia Batory (ul. Dyrekcyjna 6),
• Alchemia S.A. – Oddział Kuźnia Batory (ul. Stalowa 1),
• Alchemia S.A. – Dział Zakupów i Dział Handlowy (ul. Dyrekcyjna 6),
• Laboratoria Badań Batory Sp. z o.o. (ul. Dyrekcyjna 6).

W dniu 23 września 1872 roku została założona spółka „Kattowitzer Aktiengeselschaft für Eisenhüttenbetrieb” (Katowicka Spółka Akcyjna dla Hutnictwa Żelaza) w Świętochłowicach, która rozpoczęła w tym samym roku budowę huty w Górnych Hajdukach, uruchomionej 2 września 1873 roku. Z inicjatywy pierwszego dyrektora Wilhelma Kollmanna, który organizował budowę, zakład otrzymał nazwę „Bismarckhütte” oraz logo literę „B” w koronie (na cześć kanclerza Ottona von Bismarcka). Pierwotnie hutę tworzył wydział żelaza pudlarskiego i walcownia bruzdowa, a od 1874 roku również walcownia cienkiej blachy. Dzięki dobrej jakości wyrobów, produkcja zakładu rozwijała się systematycznie, pomimo trwającego w latach 70. XIX wieku kryzysu ekonomicznego. Stabilna sytuacja finansowa spółki zachęcała potencjalnych inwestorów do zakupu jej akcji. Dzięki zdobytym środkom w 1889 roku rozpoczęła się intensywna rozbudowa zakładu o nowe wydziały specjalizujące się w produkcji wyrobów ze stali jakościowej: pieców martenowskich (1890), odlewnię staliwa (1890), walcownię rur (1896), walcownię tzw. grubej stali (1901), walcownię grubej blachy (1901). W 1906 roku spółka „Bismarckhütte” odkupiła od księcia Guida Henckla von Donnersmarcka hutę „Bethlen-Falva” w Świętochłowicach (zyskując znajdujące się tam: koksownię, wielkie piece, stalownię i walcownię), oraz kopalnie rudy żelaza w okolicy Piekar Rudnych i Tarnowskich Gór. W efekcie modernizacji o rozbudowy dwóch części huty, tzw. Unterwerku (starej) i Oberwerku (nowej, założonej w 1896 roku), zakład dysponował 9 wyspecjalizowanymi wydziałami, umożliwiającymi szeroko zakrojoną produkcję różnorodnych wyrobów stalowych i żeliwnych przeznaczonych dla przemysłu ciężkiego, okrętowego, zbrojeniowego, energetycznego, kolei, kopalń, hut, budowy wodociągów, czy instalacji gazowych, jak również do produkcji instrumentów muzycznych, zegarów, czy artykułów piśmienniczych. W 1914 roku huta uruchomiła również wydział produkcji benzolu. Zakład posiadał własną elektrownię, działały w nim też laboratoria chemiczne i metalograficzne. W trakcie I wojny światowej huta, pracująca głównie na potrzeby przemysłu zbrojeniowego, osiągała bardzo dobre wyniki finansowe, stając się jedną z najbardziej rozpoznawalnych spółek w Cesarstwie Niemieckim^[2][3].

Huta „Bismarck” wybudowała w Górnych i Dolnych Hajdukach przeszło 150 zakładowych budynków mieszkalnych dla swoich pracowników (odrębne budynki dla dyrektorów, urzędników i robotników), zaopatrzonych m.in. w instalację gazową i wodociągową. Dla nieżonatych pracowników zbudowano hotel robotniczy (Arbeiterheim) z 250 miejscami noclegowymi, stołówką, własną kuchnią, biblioteką z czytelnią i obszernym ogrodem wypoczynkowym. Ponadto postawiono budynki kasyna (dla urzędników), kantyny (dla robotników), pralni parowej, przedszkola oraz szpitala hutniczego z 65 łóżkami dla chorych pracowników (Bismarckhospital, 1892). Najokazalszym wzniesionym obiektem nieprodukcyjnym był jednak budynek zarządu i biur huty, oddany do użytku w 1915 roku^[2].

Po zakończeniu wojny, na terenie Górnego Śląska rozpoczęła się rywalizacja między Polską a Niemcami o przyszłość polityczną regionu. Wydarzenia te wywołały proces przemian własnościowych w lokalnym przemyśle. W 1920 roku zakład został wykupiony przez niemieckiego przemysłowca Fryderyka Flicka, który w kolejnych latach dokonał wykupu kolejnych górnośląskich przedsiębiorstw. W następstwie tego w latach 20. XX wieku połączono ją z „Katowicką Spółką Akcyjną dla Górnictwa i Hutnictwa” oraz hutą „Silesia” w Paruszowcu. W 1922 roku, gdy doszło do podziału Górnego Śląska, huta „Bismarck” znalazła się na terenie Polski. Kilka lat później w wyniku dalszych machinacji finansowych zakład wszedł w skład przejętego przez państwo koncernu „Wspólnota Interesów Górniczo-Hutniczych S.A.”^[3].

W 1933 roku, w ramach przygotowanej akcji polonizacji i etatyzacji przemysłu w województwie śląskim, rozpoczętej od „Wspólnoty Interesów Górniczo-Hutniczych S.A.”, udało się ekipie wojewody śląskiego Michała Grażyńskiego doprowadzić do aresztowań i zwolnień niemieckich dyrektorów spółki. Sterowani przez ludzi wojewody polscy urzędnicy hut „Bismarck” i „Bethlen-Falva” wystosowali na walnym zgromadzeniu petycję do generalnej dyrekcji spółki o wydanie zarządzenia wprowadzającego natychmiast język polski jako urzędowego w jej strukturach. Pozostawiony na stanowisku Polak, dyrektor Zygmunt Przybylski, wydał 16 września odpowiedni dokument, „czyniąc zadość żądaniom pracowników”. W niedzielę 24 września zorganizowano wspólny wiec pracowników huty i mieszkańców Hajduk Wielkich, żądających zmiany nazwy „Bismarck” na przygotowaną przez urzędników „Batory”. Nową nazwę huty zatwierdzono 8 listopada 1933 roku. Wybór patrona był podyktowany względami praktycznymi, tj. koniecznością zachowania znaku firmowego (litera „B” – Batory, korona – król)^[4].

W trakcie II wojny światowej zakład ponownie pracował na potrzebę niemieckiego przemysłu zbrojeniowego. Władze okupacyjne powróciły do niemieckiej nazwy zakładu, a w 1942 roku utworzono nową spółkę „Königs- und Bismarckhütte Aktiengesellschaft”^[3].

Po zakończeniu II wojny światowej w wyniku procesu nacjonalizacji przemysłu huta „Batory” przeszła na własność państwa, równocześnie tracąc należące dotychczas do niej zakłady. W latach 50. XX wieku rozpoczęto proces modernizacji zakładu obejmujący modernizację stalowni oraz remont kapitalny działających tutaj walcowni. W latach 60. XX wieku w hucie po raz pierwszy zastosowano nowatorską metodę kucia wałów korbowych tzw. metodą TR, która później została wdrożona w wielu kuźniach na całym świecie^[5].

Po zakończeniu procesu transformacji ustrojowej w 1992 roku huta „Batory” została przekształcona w spółkę akcyjną^[3]. Rozpoczęta wówczas restrukturyzacja przedsiębiorstwa zakończyła się podziałem huty na szereg samodzielnych spółek. W ramach huty „Batory” pozostał jedynie wydział stalowni oraz walcowni rur.

Od 2005 roku poszczególne części podzielonej huty wykupiła spółka Alchemia S.A., przejmując całość produkcji^[6]:

• 2005 – spółkę Huta Batory (przejęto 100% udziałów),
• 2006 – spółkę remontową Batory Serwis oraz Laboratorium Badań Batory,
• 2007 – Kuźnię Batory.

Na bazie zakupionych spółek Alchemia S.A. utworzyła w Chorzowie trzy oddziały: Walcownia Rur Batory (2014), Stalownia Batory (2014), Kuźnia Batory (2018) oraz Dział Zakupów i Dział Handlowy. Funkcjonuje tu też zależne od spółki Laboratorium Badań Batory^[6].

Kuźnia Batory została postawiona w stan likwidacji w 2024 roku^[7].

• 
  Huta Bismarcka
  (przed 1928)
• 
  Plac suwnicowy (2013)
• 
  Widok z ul. Stefana Batorego (2018)
• 
  Widok z zachodu od ul. Kaliny (2020)
• 
  Kuźnia Batory przy ul. Stalowej (2020)
• 
  Hala huty przy ul. Szpitalnej (2022)

• Strona internetowa Alchemia S.A.
• https://www.chorzow-mbp.sowa.pl/sowacgi.php?KatID=2&typ=repl&plnk=q__Huta+Batory&sort=byscore&view=1 (Bibliografia Chorzowa, hasło: Huta Batory)