Iwan III Srogi

Iwan III Srogi
wielki książę moskiewski
Okres	od 1462 do 1505
Poprzednik	Wasyl II Ślepy
Następca	Wasyl III
Dane biograficzne
Dynastia	Rurykowicze
Data i miejsce urodzenia	22 stycznia 1440 Moskwa
Data i miejsce śmierci	27 października 1505 Moskwa
Ojciec	Wasyl II Ślepy
Matka	Maria
Żona	Maria Twerska Zoe Paleologina
Dzieci	Iwan (z Marią) Wasyl III Andrzej Helena
Multimedia w Wikimedia Commons

Iwan III Srogi, Iwan III Wasiljewicz, Iwan Wielki (ros. Иван III Васильевич, Иван Великий; ur. 22 stycznia 1440 w Moskwie, zm. 27 października 1505 tamże) – syn Wasyla II Ślepego z dynastii Rurykowiczów, w latach 1462–1505 wielki książę moskiewski.

Wkrótce po objęciu władzy w Wielkim Księstwie Moskiewskim w 1463 roku najechał i podbił Księstwo Jarosławskie^[1], a w 1464 zajął Psków. W roku 1474 przyłączył do Moskwy Księstwo Rostowskie^[1], które nabył drogą kupna.

14 lipca 1471 roku wojska Iwana Srogiego rozgromiły nad rzeką Szeloną wojska Republiki Nowogrodzkiej, która była wówczas lennem Wielkiego Księstwa Litewskiego (w unii z Polską). W wyniku ataku Nowogród nie zdążył wezwać Litwy na pomoc i znalazł się pod władzą Moskwy. 11 sierpnia przedstawiciele Republiki złożyli hołd Iwanowi III, a ostatecznie 14 stycznia 1478 Moskwa przyłączyła ją do swojego państwa^[1]. Podbój opływającej w bogactwa świetnie położonej republiki kupieckiej Nowogrodu, a wcześniej Pskowa, przyczynił się do wzrostu znaczenia Wielkiego Księstwa Moskiewskiego.

W listopadzie 1480 roku armia tatarska dowodzona przez Ahmeda-chana, chana Wielkiej Ordy, ruszyła na Moskwę, aby wymusić na jej władcy zaległą daninę. Chan, napotkawszy wojska Iwana III nad rzeką Ugrą, nie odważył się na atak i po otrzymaniu wiadomości, że Kazimierz IV Jagiellończyk nie przyjdzie mu z pomocą z powodu wojny popiej, wrócił do Saraju (stanięcie nad Ugrą), co uznaje się za umowny koniec 250-letniej niewoli mongolskiej zapoczątkowanej klęską nad Kałką^[1].

Iwan III zorganizował w 1482 wielki najazd Tatarów krymskich na ziemie litewskie, którzy spalili m.in. Kijów. W 1485 zdobył Księstwo twerskie, co zmusiło wielkiego księcia twerskiego Michała Borysowicza 8 września 1485 roku do ucieczki na Litwę. W 1487 roku na stronę moskiewską dobrowolnie przeszły Peremyszl, Sereńsk, Kozielsk, Riazań.

Po śmierci króla Kazimierza Jagiellończyka, w czerwcu 1492 roku rozpoczął wojnę z Wielkim Księstwem Litewskim (Wojna litewsko-moskiewska (1492–1494)). Armia moskiewska zdobyła Lubuck, Mcensk, Chlepień, Rohaczew, zagroziła Wiaźmie. W tym czasie kniaziowie Sierpiejska i Mezecka przeszli na stronę Moskwy, poddając jej swoje księstwa. Zimą 1492 wojska litewskie pod wodzą Jerzego Hlebowicza przeszły do kontrofensywy odbijając Sierpiejsk i Mezeck. W styczniu 1493 nowa wyprawa moskiewska zdobyła Wiaźmę i zagroziła Smoleńskowi. W styczniu 1493 roku Iwan III po raz pierwszy użył w korespondencji do wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Jagiellończyka określenia „gosudar wszystkiej Rusi” (pan całej Rusi), nie uznanej jednak przez Aleksandra (ani następnych władców polsko-litewskich aż do roku 1764). W wyniku zawartego w 1494 roku pokoju Litwa straciła Wiaźmę i zrezygnowała ze swoich roszczeń do ziem Nowogrodu Wielkiego, Pskowa, Tweru i Riazania.

W 1500 roku ponownie zaatakował Wielkie Księstwo Litewskie za powód podając niewybudowanie przez Aleksandra Jagiellończyka obiecanej cerkwi na dziedzińcu zamku wileńskiego (Wojna litewsko-moskiewska (1500–1503)). W 1500 roku Iwan III pokonał hetmana litewskiego Konstantego Iwanowicza Ostrogskiego w bitwie nad Wiedroszą i wziął go do niewoli. Kontrakcja Aleksandra Jagiellończyka spowodowała uwolnienie oblężonego Smoleńska oraz najazd na ziemie moskiewskie chana Szeich-Achmata, który nadal uważał się za zwierzchnika Iwana III, oraz atak mistrza krajowego zakonu inflanckiego Woltera von Plettenberg, który pokonał Moskali w bitwie pod Izborskiem, jednak Moskwa rozpoczęła kolejne działania wojenne, które zakończyły się sukcesem Iwana III. Na mocy rozejmu Wielkie Księstwo Litewskie straciło 1/3 swojego terytorium. Do państwa moskiewskiego włączono wszystkie Księstwa Wierchowskie, Księstwo czernihowskie i Siewierszczyznę, część Kijowszczyzny, część Księstwa Mścisławskiego, Mglin, część Smoleńszczyzny i część Ziemi połockiej^[1]. W wyniku wojny osłabiona i zagrożona Litwa, zmuszona została do zacieśnienia związków z Polską podpisując w 1501 unię mielnicką.

Na polecenie Iwana III rozbudowano Kreml w Moskwie. Dwadzieścia pięć lat po ślubie Iwana III z Zoe Paleolog (1497), dwugłowego orła uznano za oficjalny herb Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, zaś św. Jerzy na koniu pozostał herbem stołecznego miasta – Moskwy.

Miał trzy cele:

1. przezwyciężenie rozdrobnienia Rusi
2. walkę z Litwą – przejęcie spuścizny Rusi Kijowskiej
3. wejście w sojusz z wrogami państwa polsko-litewskiego.

Iwan ingerował w sprawy Kościoła popierając autokefalię metropolitów moskiewskich. Nawiązał, potem rozwijał stosunki dyplomatyczne z: Państwem Kościelnym, Świętym Cesarstwem Rzymskim, Królestwem Węgier, Hospodarstwem Mołdawii oraz Imperium Osmańskim. Do swojego państwa sprowadzał wielu specjalistów, zwłaszcza z Włoch. Zmienił symbol państwowy poprzez wprowadzenie dwugłowego orła; wprowadził nowy ceremoniał koronacyjny tudzież, okolicznościowo, tytuł cara^[1].

Był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Maria Twerska. Miał z nią syna – Iwana Iwanowicza, zwanego Młodszym. Maria zmarła w 1467 roku. Iwan Młodszy żył w latach 1458–1490, zginął w niewyjaśnionych okolicznościach. Iwan Młodszy był żonaty z córką Stefana Wielkiego (hospodara mołdawskiego) Heleną i miał z nią syna Dymitra (1483–1509). Iwan III ogłosił wnuka następcą tronu 4 lutego 1498 roku. Jednak pod wpływem drugiej żony w 1502 roku odwołał swoją decyzję i na władcę księstwa wyznaczył Wasyla III^[2]. Dymitr został wtrącony do więzienia, gdzie zmarł w 1509 roku.

Jego drugą żoną została Zoe (Zofia), przedstawicielka dynastii Paleologów panującej do 1453 w Konstantynopolu. Małżeństwo zostało zawarte w 1472 roku. Z Zofią miał m.in.:

• syna Wasyla III,
• syna Andrzeja, księcia Starickiego,
• córkę Helenę Moskiewską, żonę Aleksandra Jagiellończyka, wielką księżną Litwy i tytularną królową Polski.

• Wojna litewsko-moskiewska (1492–1494)
• Wojna litewsko-moskiewska (1500–1503)

• Iwan III, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-04-07] .