Ten artykuł należy dopracować:

→ poprawić styl – powinien być encyklopedyczny.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Józef Cichiński (biał. Язэп Фларыянавіч Ціхінскі; ur. 28 września 1842 w powiecie rohaczowskim, guberni mohylewskiej na Białorusi, zm. prawdopodobnie w 1922 w powiecie Rohaczowskim guberni Gomielskiej) – białoruski leksykograf. Stworzył największy słownik języka białoruskiego w drugiej połowie XIX – początku XX wieku. Był korespondentem białoruskiej gazety „Nasza Niwa”, jedynym na powiat Czerykowski. Posługiwał się pseudonimami literackimi Jazep Buraczok i Buraczok.

Był synem Floriana i Antoniny z Cichińskich, pochodził z rodziny szlacheckiej. Został ochrzczony w kościele w Antuszach. Jego matka posiadała wioskę w powiecie Rohaczowskim. Pracował jako drobny urzędnik w Mohylewskiej pałacie majetności państwowych w latach 1862–1864. Tu zastał go wybuch powstania styczniowego. Cichiński w nim udziału nie brał, ale stracił pracę ze względu na swoje polskie pochodzenie.

25 stycznia 1867 Mohylewska kontrolna pałata wysłała do gubernatora mohylewskiego prośbę o zezwoleniu na pracę byłego urzędnika Cichińskiego. Gubernator wyraził zgodę, potem się pogodziło Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Lecz nie znaleziono informacji o jego dalszej karierze urzędniczej.

W następnym roku wziął ślub w kościele Worodzkowkim z Ludmiłą Janowską z dworu Prusin (powiat Czerykowski, guberni Mohylewskiej). Miał z żoną córkę Jadwigę (1869–1956) i syna Kazimierza (1871–1919).

Prawie do końca życia mieszkał w Prusinie.

Zmiany po rewolucji w Rosji wywarły duży wpływ na życie Cichińskiego. Pracując ze słownikiem, utracił wzrok i został starym i bezradnym człowiekiem. 21 stycznia 1922 roku Rada Komisarzy Ludowych BSRR postanowiła wypłacić Cichińskiemu, który się znalazł w trudnej sytuacji życiowej, 1 mln rubli. Nie ma informacji o tym, czy te pieniądze były mu przekazane.

Pracował nad swoim słownikiem około 30–40 lat. Zdołał zarejestrować około 200 tys. leksemów i ich wariantów. Wszystkie materiały zajmowały ok. 10 tys. stron. Słownik odzwierciedlał białoruską leksykę różnych warstw społecznych. Białoruska leksyka zapisana jest łacińskimi literami i w razie konieczności transkrybowana cyrylicą. Wykorzystanie łacinki spowodowało odejście od sztucznego podawania białoruskich leksemów gwarowych zgodnie z pisownią rosyjską, co podnosi walory słownika ze względu na lepsze odzwierciedlenie wymowy białoruskiej. W 1921 r. krewni autora sprzedali rękopis przedstawicielowi Komisariatu Oświaty Ludowej BSRR w Moskwie.

W latach 30. słownik był przygotowany do druku w 16 tomach, jednak zaginął podczas II wojny światowej. Zachowała się tylko jego część zawierająca ok. 125 tys. leksemów.

Słownik ma układ trzech kolumn zawierających kolejno leksemy białoruskie, polskie i rosyjskie. Układ hasła słownikowego jest następujący: nazwa (w części białoruskiej zaznaczony akcent), synonimy i warianty leksykalne (jeśli takowe istnieją), tłumaczenie, ilustracja tekstowa. Synonimy oraz warianty fonetyczne i słowotwórcze podane są w porządku alfabetycznym pod hasłem słownikowym, a następnie – w dalszej części słownika – umieszczone również alfabetycznie z odesłaniem do leksemu podstawowego. W części polskiej i rosyjskiej synonimów i wariantów nie ma. Szczególne znaczenie mają nazwy onomastyczne, mitologiczne, nazwiska znanych osób oraz nazwy własne.

W niewielkiej przedmowie do słownika Cichiński wymienił szereg fonetycznych osobliwości języka białoruskiego: akanie, dysymilatywne akanie północno-wschodniej części Białorusi, jakanie, zwężenie e do i w części południowo-zachodniej, dyftong ou wokół Wołkowyska, wymowa –cca w czasownikach zwrotnych z powolnym przechodzeniem w kierunku zachodnim w –c’c’a, -cs ’, a i – csa.

Wśród niedociągnięć słownika Cichińskiego można wymienić: brak kwalifikatorów gramatycznych czy obecność kalk z języka polskiego. Najgorzej opracowana jest część rosyjska, co świadczy o słabej znajomości języka rosyjskiego autora.

W części polskiej z kolei zostały odzwierciedlone cechy polszczyzny kresowej: brak miękkości asymilacyjnej spółgłosek syczących, akanie, rozłożona wymowa samogłosek nosowych oraz duża liczba pożyczek leksykalnych i syntaktycznych z języka białoruskiego.

Białorusko-polsko-rosyjski słownik J. Cichińskiego powstawał w trudnym dla języka białoruskiego okresie, gdy prawie w ogóle nie było szeroko znanych utworów literackich, więc można powiedzieć, że badacz postawił przed sobą niemal nieosiągalne zadanie – opracowanie słownika białoruskiego słownika języka literackiego, którego jeszcze wówczas nie bprzed sobą niemal nieosiągalne zadanie – opracowanie słownika białoruskiego słownika języka literackiego, którego jeszcze wówczas nie było. Musiał jednocześnie prowadzić prace leksykograficzne i kodyfikacyjne w celu podniesienia języka ludowego do stanu języka literackiego.

10 (23) października 1906 r. ukazał się pierwszy numer gazety „Nasza Niwa”, co zapoczątkowało nowy, naszaniǔski okres ruchu białoruskiego. Cichiński został prenumeratorem gazety i jej korespondentem. W latach 1909–1912 na łamach wydania były wydrukowane trzy jego komunikaty. Ten obszarnik również rozpowszechniał coroczne kalendarzy „Naszej Niwy”, bardzo popularne wśród włościan-białorusinów.

• Анічэнка, У. В. Лексікалогія ўсходнеславянскіх моў: вучэб.дапаможнік / У. В. Анічэнка. – Гомель: ГДУ, 1978. – 94 с.
• Астанковіч С., Будзько І. Язэп Ціхінскі (1843–1922?) і Адраджэнне Беларусі // Гістарычны альманах. Т. 17. – Гародня, 2011, С. 124–141.
• Байкоў, М. Я. Слоўнікавая праца ў беларускай мове / М. Я. Байкоў// Лінгвістыка 1920-х: тэрміналёгія, лексыкаграфія, правапіс, фармаваньне літаратурнай мовы / уклад. С. Запрудзкі // ARCHE. – 2010. – № 11 (98). – С. 109 – 126.
• Вяржбоўскі, А. Пошукі трэба працягваць… (рэцэнзія на рукапісны слоўнік Я. Ціхінскага) / А. Вяржбоўскі // БДАМЛМ. – Ф. 12. – Воп. 1. – Д. 622. – Л. 23 – 31.
• Гуліцкі, М. Ф. З лексікаграфічных набыткаў (перакладны трохмоўны беларуска-польска-pycкі слоўнік Я. Ціхінскага) / М. Ф. Гуліцкі // Беларуская мова. – 1983. – Вып. 8. – С. 111−119.
• Гуліцкі М. Ф. Ціхінскі Язэп // Беларуская мова: Энцыклапедыя. Мн.: БелЭН, 1994. С. 604.
• Суднік М. Р. Ціхінскі Язэп // Беларуская энцыклапедыя. У 18 Т. Т. 17. Мн.: БелЭН, 2003. С. 130.
• Smułkowa E. Informacja o białorusko-polsko-rosyjskim thesaurusie z przełomu XIX i XX wieku // Slavia Orientalis. Rocznik XI. Nr. 1. Warszawa, 1962. S. 109–114