Języczka

Języczka
	; Języczka syberyjska
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	języczka
	Nazwa systematyczna
	Ligularia Cass.; Bull. Sci. Soc. Philom. Paris 1816: 198. Dec 1816
	Typ nomenklatoryczny
	Ligularia sibirica (L.) Cass.
Synonimy
	Cyathocephalum Nakai; Erythrochaete Siebold & Zucc.; Hoppea Rchb.; Senecillis Gaertn.;
	Cyathocephalum Nakai; Erythrochaete Siebold & Zucc.; Hoppea Rchb.; Senecillis Gaertn.;
	Homonimy
	Ligularia H. A. Duval = Sekika Medikus; Ligularia Eckl. & Zeyh. = Pelargonium LʼHér.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Języczka (Ligularia Cass.) – rodzaj bylin z rodziny astrowatych. Należy do niego ok. 150 gatunków^[4]. Zasięg rodzaju obejmuje Europę Środkową i Wschodnią oraz rozległe obszary Azji (bez jej południowych krańców)^[4]^[6]. Centrum zróżnicowania stanowią Chiny, gdzie rosną 123 gatunki, w tym 89 endemitów^[7]. W Europie rosną dwa gatunki^[8], z czego jeden rośnie jako rodzimy także w Polsce – języczka syberyjska L. sibirica^[9]. Rośliny te zasiedlają zwykle wilgotne lasy, często rosną nad strumieniami^[8].

Liczne gatunki i mieszańce uprawiane są jako rośliny ozdobne. Do najpopularniejszych należy języczka pomarańczowa L. dentata i jej mieszańce oraz odmiany^[10].

Morfologia

Pokrój: Byliny z krótkim kłączem i łodygą osiągającą do 2 m wysokości^[7]^[8]. Łodygi wyrastają zwykle pojedynczo z kłącza, są prosto wzniesione, u dołu otulone nasadami obumarłych liści. Pędy są nagie lub owłosione, korzenie tęgie lub cienkie^[7].
Liście: Skrętoległe, dolne skupione w rozetę przyziemną. Ogonkowe, z rozszerzonymi nasadami ogonka pochwiasto obejmującymi łodygę. Blaszka okazała, dłoniasto lub pierzaście użyłkowana. Kształt ma zwykle nerkowaty lub zaokrąglony, rzadziej lancetowaty, eliptyczny lub jajowaty. Brzeg ząbkowany^[11].
Kwiaty: Zebrane w liczne koszyczki, a te w baldachogroniaste lub groniaste, rzadziej kłosokształtne kwiatostany złożone^[8]^[11]^[7], rzadko koszyczki są pojedyncze^[7]. Okrywy są walcowate lub dzwonkowate o średnicy rzadko od kilku, zwykle od 16 do 28 mm. Listki okrywy wyrastają w kilku rzędach, są prosto wzniesione i wolne, mają kształt eliptyczny, lancetowaty do równowąskiego, na końcach są zielone lub zaczerwienione, na skraju bywają błoniaste. Dno kwiatostanowe jest płaskie lub wypukłe i gładkie – bez plewinek. Kwiatów języczkowych jest kilka do kilkunastu, są one zwykle okazałe, pomarańczowe do ceglastoczerwonych. Są one słupkowe i płodne. W środkowej części koszyczka rozwijają się kwiaty obupłciowe rurkowate. Ich korona jest w dole rurkowata, zakończona 5 równowąskimi łatkami, barwy żółtopomarańczowej do pomarańczowej, brązowieje w czasie kwitnienia^[11].
Owoce: Niełupki barwy słomiastej lub brązowej są elipsoidalne, czasem wrzecionowate lub walcowate, 5- lub 10-żebrowe i nagie. Puch kielichowy w postaci kilkudziesięciu do ponad stu czerwonawych, piórkowatych włosków^[11].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae z podrodziny Asteroideae z plemienia Senecioneae i podplemienia Tussilagininae^[5]. W starszych ujęciach z rodzaju wyłączane były gatunki alpejskie z Chin w osobny rodzaj Cyathocephalum^[8]

Wykaz gatunków^[4]

Ligularia achyrotricha (Diels) Ling
Ligularia afghanica Pojark.
Ligularia alatipes Hand.-Mazz.
Ligularia alpigena Pojark.
Ligularia altaica DC.
Ligularia alticola Vorosch.
Ligularia amplexicaulis DC.
Ligularia angusta (Nakai) Kitam.
Ligularia anoleuca Hand.-Mazz.
Ligularia atkinsonii S.W.Liu
Ligularia atroviolacea (Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia biceps Kitag.
Ligularia botryodes (C.Winkl.) Hand.-Mazz.
Ligularia brassicoides Hand.-Mazz.
Ligularia caloxantha Hand.-Mazz.
Ligularia calthifolia Maxim. – języczka kaczeńcowata
Ligularia carpatica (Schott, Nyman & Kotschy) Pojark.
Ligularia chalybea S.W.Liu
Ligularia changiana S.W.Liu ex Y.L.Chen & Z.Yu Li
Ligularia chekiangensis Kitam.
Ligularia chimiliensis C.C.Chang
Ligularia confertiflora C.C.Chang
Ligularia cremanthodioides Hand.-Mazz.
Ligularia cuneata S.W.Liu & T.N.Ho
Ligularia curvisquama Hand.-Mazz.
Ligularia cyathiceps Hand.-Mazz.
Ligularia cymbulifera (W.W.Sm.) Hand.-Mazz.
Ligularia cymosa (Hand.-Mazz.) S.W.Liu
Ligularia dalaolingensis W.Q.Fei & L.Wang
Ligularia dentata (A.Gray) H.Hara – języczka pomarańczowa
Ligularia dictyoneura (Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia discoidea S.W.Liu
Ligularia dolichobotrys Diels
Ligularia duciformis (C.Winkl.) Hand.-Mazz.
Ligularia dux (C.B.Clarke) Y.Ling
Ligularia eriocaulis M.Zhang & L.S.Xu
Ligularia euryphylla (C.Winkl.) Hand.-Mazz.
Ligularia fangiana Hand.-Mazz.
Ligularia fargesii Diels
Ligularia fauriei Koidz.
Ligularia fischeri (Ledeb.) Turcz. – języczka Fischera
Ligularia franchetiana (H.Lév.) Hand.-Mazz.
Ligularia ghatsukupa Kitam.
Ligularia glauca (L.) O.Hoffm.
Ligularia hamiica C.H.An
Ligularia heterophylla Rupr.
Ligularia hodgsonii Hook.f.
Ligularia hookeri (C.B.Clarke) Hand.-Mazz.
Ligularia hopeiensis Nakai
Ligularia ianthochaeta C.C.Chang
Ligularia intermedia Nakai
Ligularia jacquemontiana (Decne.) M.A.Rau
Ligularia jaluensis Kom.
Ligularia jamesii (Hemsl.) Kom.
Ligularia japonica (Thunb.) Less. – języczka japońska
Ligularia jiajinshanensis Y.S.Chen
Ligularia kaialpina Kitam.
Ligularia kanaitzensis (Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia kantingensis S.W.Liu
Ligularia kingiana (W.W.Sm.) R.Mathur
Ligularia knorringiana Pojark.
Ligularia kojimae Kitam.
Ligularia konkalingensis Hand.-Mazz.
Ligularia kunlunshanica C.H.An
Ligularia lamarum (Diels) C.C.Chang
Ligularia lancifera (J.R.Drumm.) R.C.Srivast. & C.Jeffrey
Ligularia lanipes (Vorosch.) Vyschin
Ligularia lankongensis (Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia lapathifolia (Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia latihastata Hand.-Mazz.
Ligularia latiligulata (R.D.Good) Spring.
Ligularia latipes S.W.Liu
Ligularia leveillei (Vaniot) Hand.-Mazz.
Ligularia lhunzensis Y.S.Chen
Ligularia liatroides (C.Winkl.) Hand.-Mazz.
Ligularia lidjiangensis Hand.-Mazz.
Ligularia limprichtii (Diels) Hand.-Mazz.
Ligularia lingiana S.W.Liu
Ligularia longifolia Hand.-Mazz.
Ligularia longihastata Hand.-Mazz.
Ligularia macrodonta Ling
Ligularia macrophylla (Ledeb.) DC. – języczka wielkolistna
Ligularia × maoniushanensis X.Gong & Y.Z.Pan
Ligularia melanocephala (Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia melanothyrsa Hand.-Mazz.
Ligularia microcardia Hand.-Mazz.
Ligularia microcephala Hand.-Mazz.
Ligularia mongolica (Turcz.) DC.
Ligularia mortonii (C.B.Clarke) Hand.-Mazz.
Ligularia muliensis Hand.-Mazz.
Ligularia myriocephala Ling
Ligularia nanchuanica S.W.Liu
Ligularia nelumbifolia Hand.-Mazz.
Ligularia nyingchiensis S.W.Liu
Ligularia odontomanes Hand.-Mazz.
Ligularia oligonema Hand.-Mazz.
Ligularia pachycarpa (C.B.Clarke ex Hook.f.) Kitam.
Ligularia paradoxa Hand.-Mazz.
Ligularia parvifolia C.C.Chang
Ligularia pavlovii (Lipsch.) Cretz.
Ligularia petiolaris Hand.-Mazz.
Ligularia philanthrax Lazkov & Sennikov
Ligularia phoenicochaeta (Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia phyllocolea Hand.-Mazz.
Ligularia platyglossa (Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia pleurocaulis Hand.-Mazz.
Ligularia potaninii (C.Winkl.) Ling
Ligularia przewalskii (Maxim.) Diels – języczka Przewalskiego
Ligularia pterodonta C.C.Chang
Ligularia pubifolia S.W.Liu
Ligularia purdomii (Turrill) Chitt.
Ligularia pyrifolia S.W.Liu
Ligularia qiaojiaensis Y.S.Chen & H.J.Dong
Ligularia retusa DC.
Ligularia rockiana Hand.-Mazz.
Ligularia ruficoma (Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia rumicifolia (J.R.Drumm.) S.W.Liu
Ligularia sachalinensis Nakai – języczka sachalińska
Ligularia sagitta (Maxim.) Mattf. ex Rehder & Kobuski
Ligularia schmidtii (Maxim.) Makino
Ligularia secunda Y.S.Chen
Ligularia sibirica (L.) Cass. – języczka syberyjska
Ligularia sichotensis Pojark.
Ligularia stenocephala (Maxim.) Matsum. & Koidz. – języczka strzelista
Ligularia stenoglossa (Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia subsagittata Pojark.
Ligularia subspicata (Bureau & Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia talassica Pojark.
Ligularia tangutorum Pojark.
Ligularia tenuicaulis C.C.Chang
Ligularia tenuipes Diels
Ligularia tongkyukensis Hand.-Mazz.
Ligularia tongolensis (Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia transversifolia Hand.-Mazz.
Ligularia trichocephala Pojark.
Ligularia tsangchanensis (Franch.) Hand.-Mazz.
Ligularia tulupanica C.H.An
Ligularia veitchiana (Hemsl.) Greenm. – języczka Veitcha
Ligularia vellerea Hand.-Mazz.
Ligularia virgaurea Mattf. ex Rehder & Kobuski
Ligularia vorobievii Vorosch. – języczka Vorobiewa
Ligularia wilsoniana (Hemsl.) Greenm. – języczka Wilsona
Ligularia xanthotricha (Grüning) Ling
Ligularia xinjiangensis Chang Y.Yang & S.L.Keng
Ligularia yoshizoeana (Kitam.) Kitam.
Ligularia yunnanensis (Franch.) C.C.Chang
Ligularia zhengyiana Xin W.Li, Q.Luo & Q.L.Gan
Ligularia zhouquensis W.D.Peng & Z.X.Peng

Zastosowanie

Niektóre gatunki ze względu na swój pokrój, bujne ulistnienie i ładne kwiaty są uprawiane jako rośliny ozdobne^[6]. Są to rośliny tworzące duże i silnie rozrastające się kępy. Nadają się głównie na wilgotne stanowiska, np. na obrzeża oczek wodnych. Rozmnaża się je przez nasiona wysiewane jesienią lub wiosną, albo przez sadzonki. Dość często żerują na nich ślimaki.

Gatunki uprawiane w Polsce^[9]^[12]^[13]

języczka dłoniasta Ligularia ×palmatiloba hort.
języczka Fischera Ligularia fischeri (Ledeb.) Turcz.
języczka Hessego Ligularia ×hessei (Hesse) Bergmans
języczka japońska Ligularia japonica DC.
języczka kaczeńcowata Ligularia calthifolia Maxim.
języczka pomarańczowa Ligularia dentata (A. Gray) H. Hara
języczka Przewalskiego Ligularia przewalskii (Maxim.) Diels
języczka sachalińska Ligularia sachalinensis Nakai
języczka strzelista, wąskogłówkowa Ligularia stenocephala Matsum. & Koidz.
języczka Veitcha Ligularia veitchiana (Hemsl.) Greenm.
języczka Vorobiewa Ligularia vorobievii Vorosch.
języczka wielkolistna Ligularia macrophylla DC.
języczka Wilsona Ligularia wilsoniana (Hemsl.) Greenm.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
↑ ^a ^b ^c ^d Ligularia Cass.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-08].
↑ ^a ^b Genus Ligularia Cass.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-10-08].
↑ ^a ^b GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Shangwu Liu, Irina D. Illarionova: Ligularia Cassini. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 352. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 109, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 527, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d Theodore M. Barkley: Ligularia Cassini. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-08].
↑ LudmiłaL. Karpowiczowa LudmiłaL. (red.), Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973 .
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 114. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].

[powo-4] Ligularia Cass.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-08].

[grin-5] Genus Ligularia Cass.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-10-08].

[E-6] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[china-7] Shangwu Liu, Irina D. Illarionova: Ligularia Cassini. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-08].

[philips-8] Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 352. ISBN 0-333-74890-5.

[checklist-9] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 109, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[mabb-10] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 527, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[america-11] Theodore M. Barkley: Ligularia Cassini. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-08].

[12] LudmiłaL. Karpowiczowa LudmiłaL. (red.), Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973 .

[gawrys-13] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 114. ISBN 978-83-925110-5-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]